Πρόσφυγες και διαμόρφωση…

…της νεοελληνικής κοινωνίας.

Του Βλάση Αγτζίδη.

Εάν ένας ιστορικός ή κοινωνιολόγος ή ανθρωπολόγος θέλει να βρει έναν τόπο για να μελετήσει επί πεδίου τον «αιώνα των άκρων», δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερο από την περιοχή του Κιλκίς.

Οποια ιστορική διαδικασία ακολουθήθηκε κατά τον αιώνα των μεγάλων ανατροπών και αλλαγών, απαντάται σε μικρογραφία στο παρελθόν του Κιλκίς. Θρησκευτικοί φονταμενταλισμοί, νεωτερικοί εθνικισμοί, καταρρεύσεις αυτοκρατοριών, δημιουργία εθνών-κρατών, ριζοσπαστικές επιδιώξεις πολιτών, στρατιωτικές συρράξεις, εγκλήματα πολέμου, ανταλλαγές πληθυσμών, εμφύλιες συγκρούσεις. Ολα υπάρχουν εδώ.

Οι διαδικασίες συγκρότησης εθνικών κρατών στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της βαλκανικής χερσονήσου δημιούργησαν μετακινήσεις πληθυσμών και προκάλεσαν μεγάλα προσφυγικά ρεύματα. Για τους Ελληνες, η διαδικασία αυτή, που ξεκίνησε από το 1914, κορυφώθηκε με τη Μικρασιατική Καταστροφή και επισφραγίστηκε με δύο διακρατικές συνθήκες: τη Συνθήκη της Λωζάννης (1923) που επέβαλε την υποχρεωτική ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και κεμαλικής Τουρκίας και τη Συνθήκη του Νεϊγί (1919) για την εθελοντική μετακίνηση πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Βουλγαρίας. Μέχρι σήμερα το προσφυγικό ζήτημα, που ενσαρκώνεται στο πρόσωπο των «παλιννοστούντων ομογενών από την τ. ΕΣΣΔ», κάνει έντονη την παρουσία του στις εσωτερικές κοινωνικές εξελίξεις.

Η περιοχή του Κιλκίς αποτελεί μια από τις πλέον χαρακτηριστικές περιοχές της Εγγύς Ανατολής, όπου ο πληθυσμός καθορίστηκε σε σχεδόν απόλυτο βαθμό από τις εξελίξεις που συνέβησαν κατά το ιστορικό μεταίχμιο 1908 (κίνημα Νεότουρκων) – 1923 (Συνθήκη της Λωζάννης), καθώς και από τις εθνοτικές συγκρούσεις των βαλκανικών λαών που ξέσπασαν στις αρχές του αιώνα.

Πρόσφυγες από παντού

Στο Κιλκίς θα εγκατασταθούν προσφυγικές ελληνικές ομάδες από τα Βαλκάνια και από τη Μικρά Ασία. Οι Ελληνες πρόσφυγες από τα Βαλκάνια θα ανήκουν στις κοινότητες των Στρωμνιτσιωτών (σημερινή ΠΓΔΜ), Στενημαχιτών και υπόλοιπων Ανατολικορωμυλιωτών (σημερινή Βουλγαρία). Οι πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής θα προέρχονται από το μικρασιατικό Πόντο, την Ανατολική Θράκη, την Ιωνία, τη Βιθυνία, την Καππαδοκία (σημερινή Τουρκία). Επίσης σημαντικά θα είναι τα κύματα των προσφύγων, κυρίως Ποντίων, που θα προέλθουν από τη Ρωσία και με πρώτο αυτό των Ποντοκαυκασίων, προερχομένων από το Καρς. Θα υπάρξουν επίσης και τα κύματα από τη Σοβιετική Ενωση με κυριότερα αυτά του ’39 και του ’89 – σήμερα. Επίσης, στις προσφυγικές ομάδες μπορούν να προσμετρηθούν: α) οι βουλγαρόπληκτοι που πέρασαν στη γερμανική ζώνη Κατοχής από τις βουλγαροκρατούμενες περιοχές της Ανατολικής Μακεδονίας το διάστημα κυρίως μεταξύ 1941-43, β) οι ανταρτόπληκτοι κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου Πολέμου (1946-1949), γ) οι παλιννοστήσαντες πολιτικοί πρόσφυγες του Εμφυλίου και δ) οι μετακινούμενοι πληθυσμοί που εγκαταστάθηκαν οριστικά στην περιοχή (Σαρακατσάνοι, Βλάχοι, Απόδημοι και Παλιννοστούντες κ.ά.)

Τα θέματα αυτά αποτελούν αντικείμενο της εξέτασης στο Α’ Επιστημονικό Συνέδριο που γίνεται το Σάββατο 5 και την Κυριακή 6 Απριλίου 2014 στο Κιλκίς με θέμα «Η προσφυγική εγκατάσταση στο νομό Κιλκίς», που οργανώνεται με πρωτοβουλία του Δήμου Κιλκίς σε συνεργασία με επιστήμονες από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας. Στο συνέδριο θα εξετασθούν όλες οι πτυχές του ξεριζωμού, της εγκατάστασης στους οικισμούς του νομού των προσφυγικών ομάδων από τη Βαλκανική και τη Μικρά Ασία.

Στις εργασίες του συμμετέχουν ως εισηγητές πανεπιστημιακοί, ιστορικοί, ερευνητές από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και τοπικοί μελετητές. Οι εισηγητές ανέρχονται σε 26. Μεταξύ των θεμάτων του συνεδρίου περιλαμβάνονται ζητήματα σχετικά με την πολιτική ιστορία του Μεσοπολέμου και τη στάση των προσφύγων.

Κείμενο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ