Παρουσίαση του Μικρασιατικού

Ο Βλ. Αγτζίδης με τον Νικόλαο Φωστιέρη, δήμαρχο Αμοργού που το 1993 ως ναύαρχος οργάνωσε την επιχείρηση απεγκλωβισμού των Ελλήνων από το Σοχούμι της Αμπχαζίας και με τον π. Θεόφιλο, μοναχό στη Χοζοβιώτισσα, από την Τούμπα του Κιλκίς.

Του Βλάση Αγτζίδη (*)

Μπορεί ο Όμηρος τον χαρακτηρισμό «Ανεμόεσσα» (ἠνεμόεσσα)* να τον έδωσε στην Κάρπαθο, όμως όταν βρίσκεσαι στη Χώρα της Αμοργού νοιώθεις ότι ταιριάζει απολύτως και στο όμορφο αυτό νησί των Κυκλάδων.

Στη Χώρα βρέθηκα στις 10 Ιουλίου 2016, προσκαλεσμένος από τον   Σύλλογο Πολιτισμού και Τέχνης «Σημωνίδης». Στην εκδήλωση παρουσίασα το θέμα: «Οι γενοκτονίες στην Ανατολή και οι πολιτικές ευθύνες για τη Μικρασιατική Καταστροφή». Στην αρχή μου φάνηκε παράδοξο να διοργανώνεται μια τέτοια εκδήλωση σε μια εποχή που οι περισσότεροι κάτοικοι απασχολούνται πλήρως με τις υπηρεσίες τουρισμού, οι οποίες αποτελούν και  έναν από τους βασικούς πόρους του νησιού. Όμως η μεγάλη συμμετοχή  στην εκδήλωση, το αμείωτο ενδιαφέρον, όπως και οι εύστοχες παρατηρήσεις και ερωτήσεις που ακολούθησαν, απέδειξαν ότι υπάρχει ένα κοινό ενημερωμένο -ψαγμένο όπως θα λέγαμε σήμερα- βαθύτατα προβληματισμένο, που αναζητά κάθε πηγή γνώσης.

Αμοργός και Μικρά Ασία

Εκτός από το μεγάλης σημασίας φαινόμενο της ύπαρξης ενός ενημερωμένου κοινού, η Αμοργός συνδέεται με τη Μικρά Ασία και τα γεγονότα που συνέβησαν εκεί και με πιο άμεσους τρόπους. Κατ’ αρχάς η καταγωγή των Αμοργιανών είναι ιωνική και το νησί από την αρχαιότητα υπήρξε μια γέφυρα μεταξύ της Μικράς Ασίας και της ηπειρωτικής Ελλάδας. Επίσης, υπήρξε και τόπος καταφυγής αριστοκρατικών βυζαντινών οικογενειών μετά από τις ήττες και τις συρρικνώσεις που υπήρξαν απότοκο της ογουζικήςτουρκομανικής εισβολής στη Μικρά Ασία, από την οποία προέρχονταν και οι Σελτζούκοι και αργότερα οι Οθωμανοί. Απόδειξη αυτής της κίνησης είναι η εγκατάσταση στην Αμοργό ενός κλάδου μιας μεγάλης βυζαντινής οικογένειας εκ Πόντου, των Γαβράδων, οι απόγονοι των οποίων εξακολουθούν να κατοικούν στο νησί. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι οι Γαβράδες είναι η μοναδική ελληνική μεσαιωνική οικογένεια που επιβιώνει έως και σήμερα. Οι απόγονοι έχουν δημιουργήσει  επίσης και το Σύλλογο των απανταχού Γαβράδων «Ο Άγιος Θεόδωρος Γαβράς».

Η Αμοργός, από τη ρωμαϊκή εποχή θα αποτελέσει τόπο εξορίας των πολιτικών αντιπάλων της εκάστοτε εξουσίας. Τον ίδιο ρόλο θα συνεχίσει να έχει και στην δεκαετία του ’30, όταν ο Μεταξάς θα εξορίσει στα νησιά του Αιγαίου τους κομμουνιστές -και όχι μόνο- αντιπάλους του.

Με τη Μικρασιατική Καταστροφή  κάποιοι πρόσφυγες που θα βρουν καταφύγιο στο νησί, το οποίο πλήρωσε και μεγάλο φόρο αίματος στη Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922). Μόνο από τη Χώρα  έχασαν τη ζωή τους 16 στρατιώτες κατά την εκστρατεία αυτή.

Η εισήγηση

Στο πλαίσιο της εισήγησης παρουσιάστηκε τόσο το ιστορικό πλαίσιο όσο και οι αιτίες της ήττας. Το πρώτο μέρος περιλάμβανε την παρουσίαση του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο διεκδικήθηκε η επίλυση του εθνικού ζητήματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στο πλαίσιο των μεταπολεμικών διευθετήσεων.Η περίοδος που ακολούθησε την ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων ήταν η πλέον αποφασιστική ιστορική στιγμή για τη διαμόρφωση του μεταοθωμανικού γεωπολιτικού κόσμου.Παρουσιάστηκαν τα Συνέδρια Ειρήνης των νικητών του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η εμπλοκή της Ελλάδας με την Μικρασιατική Εκστρατεία θα διαμορφώσει ένα νέο πλαίσιο. Με τη Συνθήκη των Σεβρών στους  Έλληνες -που το 1914 το ποσοστό τους με τις διάφορες εκτιμήσεις κυμαινόταν από το 13% έως 25% –  θα αποδοθεί το 6% περίπου του πάλαι ποτέ κοινού οθωμανικού εδάφους. Σημαντικά εδάφη της Ανατολίας θα αποδοθούν στους Αρμένιους, ενώ θα υπάρξει και κουρδική αυτονομία. Οι Τούρκοι διατηρούσαν την κυριαρχία τους στο μεγαλύτερο μέρος του παλιού οθωμανικού εδάφους, καθώς και στην έδρα του ισλαμικού Χαλιφάτου, την Κωσταντινούπολη. Με τον τρόπο αυτό διαμορφωνόταν ο γεωπολιτικός χάρης της επόμενης μέρας και στη θέση της πολυεθνικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που πλέον διαλυόταν οριστικά, δημιουργούνταν εθνικά κράτη με τη γνωστή επώδυνη διαδικασία που είχε γνωρίσει η Ανατολή  από το 1821 και εντεύθεν.

Οι εξελίξεις αυτές θα επισφραγιστούν με δύο συνθήκες:  των Βερσαλλιών και των Σεβρών. Στις ηττημένες χώρες θα εμφανιστούν, σχεδόν άμεσα, ακροδεξιά κινήματα αναθεώρησης. Στην Γερμανία, οι ναζιστές θα εκφράσουν τελικά το κίνημα δυσαρέσκειας που επεδίωκε την ανατροπή των όρων της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Στην υπό διάλυση Οθωμανική Αυτοκρατορία, το αντίστοιχο κίνημα θα εκφραστεί από τους εθνικιστές του Μουσταφά Κεμάλ Πασά. Στο πλαίσιο των προσπαθειών αναθεώρησης θα εμφανιστούν ακραίες ρατσιστικές ιδεολογίες: οι Τούρκοι εθνικιστές θα εξοντώσουν ολοκληρωτικά τις χριστιανικές κοινότητες, ενώ οι Ναζί τους Εβραίους και τις άλλες ‘ανεπιθύμητες’ εθνικές ή φυλετικές ομάδες. Ο ίδιος ο Μουσταφά Κεμάλ πασά θα κηρύξει τον Ιερό Πόλεμο κατά των «απίστων» (jihad) και ο ίδιος θα αυτοανακηρυχθεί Gazi, δηλαδή «Ιερός Πολεμιστής για τη διάδοση του ισλάμ».

Στο δεύτερο μέρος της εισήγησης παρουσιάστηκαν οι ενδογενείς αδυναμίες του ελληνικού παράγοντα (διχασμός, απουσία ενιαίας στρατηγικής αντίληψης, απόρριψη των Ελλήνων της Ανατολής από τις ελλαδικές ελίτ) και τον σε μεγάλο βαθμό καθορισμό της εξέλιξης απ΄τις αδυναμίες αυτές. Αναφέρθηκε ότι το τελευταίο στάδιο του μεγάλου γεωπολιτικού μετασχηματισμού της Ανατολής  θα ταυτιστεί με τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922. Και στο στάδιο αυτό ο ελληνισμός θα συμμετέχει διχασμένος και ελλειματικός. Το στάδιο αυτό θα χαρακτηριστεί από τη ραγδαία αλλαγή του διεθνούς περιβάλλοντος, την επικράτηση των απομονωτιστικών απόψεων στο μπολσεβικικό κίνημα[50], τα αποκλίνοντα συμφέροντα των Ιταλών και των Γάλλων, την αποστασιοποίηση των ΗΠΑ και την ουδετεροποίηση της Μεγάλης Βρετανίας. Αυτά, συνδυασμένα με τον ελληνικό Διχασμό (δηλαδή τον πρώτο εμφύλιο πόλεμο), την αντίδραση και το αντιμικρασιατικό πνεύμα που κυριαρχούσαν στο Λαϊκό Κόμμα και τη φιλομοναρχική παράταξη, μαζί με την ασυνέπεια του βενιζελισμού, που προκήρυξε εκλογές εν μέσω του μικρασιατικού πολέμου και τη διαμόρφωση μιας μικρής παλαιοελλαδικήςντεφετιστικής Αριστεράς (ΣΕΚΕ), που συνεργάστηκε με τους μοναρχικούς σε μια αντιπολεμική, αντιμικρασιατική πλατφόρμα στις παραμονές των μοιραίων εκλογών του 1920, οδήγησε στη Μικρασιατική Καταστροφή και την κυριαρχία του τουρκικού εθνικισμού στο σύνολο των παλιών οθωμανικών πολυεθνικών εδαφών.

Στο τέλος

Μετά την εισήγηση παρουσιάστηκε ένα σχετικό φωτογραφικό υλικό με τον αντίστοιχο σχολιασμό. Σημαντικές ήταν οι παρεμβάσεις του μητροπολίτη και του δήμαρχου της Αμοργού ΝικόλαοΦωστιέρης, με τον οποίο μας συνέδεε μια παλιότερη γνωριμία από το μακρυνό 1993, όταν  ως ναύαρχος τότε υπήρξε ο οργανωτής της επιχείρησης απεγκλωβισμού των Ελλήνων της Αμπχαζίας από τον σκληρό εκείνο πόλεμο του Καυκάσου μεταξύ Γεωργαινών και Αμπχαζίων που χαρακτήρισε τη σοβιετική κατάρρευση μαζί με τον πόλεμο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ και στη Τσετσενία.

(*) Διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας-μαθηματικός. Βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών για τη συγγραφή της ιστορίας της Παρευξεινίου Διασποράς