Το σπίτι του Χότζα στο Κιλκίς
Του Θανάση Βαφειάδη.
Η έρευνα ιστορικών αρχείων που αφορούν τον τόπο μας ήταν πάντοτε στα άμεσα ενδιαφέροντα μου, παρόλο που η αναζήτηση ψηγμάτων ιστορίας και μικροϊστορίας σε δυσανάγνωστα και τεράστια σε όγκο αρχεία, όπως το Αρχείο των Πρακτικών του Δημοτικού Συμβουλίου Κιλκίς την περίοδο 1914-1934 ή το αρχείο εφημερίδων της Βουλής των Ελλήνων και της Εθνικής Βιβλιοθήκης την περίοδο 1913-1940, θύμιζε εν πολλοίς την παροιμιώδη έκφραση με την αναζήτηση ψύλλων στα άχυρα. Η κοπιώδης αυτή έρευνα που ξεκίνησε πριν από τρεις δεκαετίες δε σταμάτησε ποτέ, καθώς δεν μου αρκούσε το αρχειακό υλικό που είχα στην κατοχή μου αλλά αναζητούσα διαρκώς και νέο. Ένα τέτοιο επιπλέον υλικό, ένας μικρός θησαυρός, βρέθηκε στα χέρια μου πρόσφατα χάρη στη συνδρομή ενός αγαπητού φίλου, ενός σπουδαίου και ικανότατου ανθρώπου, του μοναχού Χριστόδουλου Παπακώστα. Το εν λόγω αρχείο περιέχει εργασίες φοιτητών του Τμήματος Αρχιτεκτονικής της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ (Σπουδαστήριον Αρχιτεκτονικής Μορφολογίας Ρυθμολογίας) της περιόδου 1959 -1962. Διευθυντής του Σπουδαστηρίου ήταν τότε ο αείμνηστος καθηγητής Νικόλαος Μουτσόπουλος, ο διακεκριμένος επιστήμονας που όσο κανένας άλλος μελέτησε και ανέδειξε τον πλούτο της λαϊκής μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής. Οι εργασίες των φοιτητών αφορούσαν κυρίως την περιοχή της Γουμένισσας και κάποιες λίγες τα χωριά των Κρουσσίων, όπου διασώζονταν οι χαρακτηριστικές πλατυμέτωπες κατοικίες με «χαγιάτι» (ο ανοιχτός σε μια πλευρά ημιυπαίθριος χώρος του ορόφου που έβλεπε στην αυλή) ή με «σαχνισί», (η προεξοχή του ορόφου για διευκολύνεται ο φωτισμός και να διευρύνεται ο εσωτερικός χώρος, το «δρύφρακτον» των βυζαντινών).
Υπήρχε όμως και ένας φάκελος που αφορούσε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διώροφη κατοικία μέσα στην πόλη του Κιλκίς στην οδό Δραγουμάνου, τη σημερινή Β. Ρώτα. Στη δακτυλογραφημένη τεχνική έκθεση, με χρονολογία σύνταξης τον Απρίλιο του 1960, παρατίθενται το ιστορικό και η αρχιτεκτονική περιγραφή αυτού του σπιτιού της παλιάς πόλης, που ήταν ένα από τα ελάχιστα κτήρια που είχαν διασωθεί. Η συντάξασα την έκθεση φοιτήτρια Έλλη Μικροπούλου γράφει: «Ψάχνοντας για δείγματα λαϊκής Μακεδονίτικης Αρχιτεκτονικής βρέθηκα στο Κιλκίς. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ονομάζοντας Καλκίς ή Κουκούσι κι ήταν κυρίως ιδιοκτησία Τούρκων Αγάδων. Μόνα αρχιτεκτονικά δείγματα της εποχής εκείνης απόμειναν στην παλιά Τούρκικη συνοικία τα τουρκόσπιτα, όπως τα λένε, που ένα μόνον είναι διώροφο, στην οδό Δραγουμάνου ή όπως την έλεγαν τότε οδό Αζά.
Στο σπίτι αυτό, όπως μου διηγήθηκαν πολλοί χωρίς κανένας να το επιβεβαιώση κατηγορηματικά (γιατί μάταια αναζήτησα να βρω ντόπιο βουλγαρόφωνο), έμενε ο Χότζας των Τούρκων που από το μικρό δωμάτιο της στέγης, το σελβανί [στην επισυναπτόμενη φωτογραφία] καλούσε τους πιστούς στο ναμάζι, την προσευχή γιατί τζαμί δεν υπήρχε στην πόλη. Σύμφωνα με άλλες εκδοχές στο σελβανί περνούσε ο αγάς τα ζεστά βράδυα του καλοκαιριού.
Στα αρχεία της Προσφυγικής Τραπέζης πρώτος ιδιοκτήτης του αναφέρεται κάποιος Χουσεΐν Αγά Μουζντερεκλή. Το 1913 κατοίκησε σ’ αυτό ο Βασίλειος Κανταρτζής από τη Στρώμνιτσα. Πριν δυο χρόνια το σπίτι το αγόρασε ο Ονταντζίδης (κάτοικος της Κερκίνης της περιοχής Σερρών).
Το κυρίως σπίτι έχει έκταση 128 τ.μ, ύψος 4.85μ. Την αυλή του που έχει έκταση 137 τ.μ περιβάλλει τοίχος ύψους 2 μέτρων από πλιθιά. Τα θεμέλια του είναι πέτρινα. Οι εξωτερικοί τοίχοι (φέροντες) είναι φτιαγμένοι από πλιθιά ή από «τσατμά» (δηλ. από ξύλινο σκελετό του οποίου τα κενά είναι γεμάτα με πλιθιά) ενώ οι τοίχοι των εσωτερικών χωρισμάτων είναι από καλαμωτή. Έχουν επίχρισμα από κονίαμα λάσπης και αχύρου. Όλα τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή είναι ντόπια εκτός από την Ευρωπαϊκή πολυτελή ξυλεία της οροφής.
Πέρα από τα θεμέλια η πέτρα χρησιμοποιήθηκε στην πλακόστρωση της αυλής (καλντερίμι) και στις βάσεις των ξύλινων στηριγμάτων της στέγης στο «χαγιάτι».
Στις ξύλινες κατασκευές του σπιτιού διακρίνεται το πεύκο («τσάμι») που αντέχει στην υγρασία (δοκάρια στέγης, δάπεδα), το «καβάκι» (κάγκελα, βαθμιδοφόροι κλιμάκων) και την οξυά, ξυλεία κατάλληλη για τις σκαλιστές πόρτες και τα κουφώματα.
Σ’ όλους τους χώρους του ισογείου (κατώγι) δεν υπάρχει επίστρωση πάνω στο χώμα που να χρησιμεύη για δάπεδο. Το ίδιο γίνεται και με το κελάρι, το «γιούκο» και το υπνοδωμάτιο (γιατάκ- οντασί»)».
Στην 8 σελίδων λεπτομερή τεχνική έκθεση της Μικροπούλου υπάρχουν αναλυτικές περιγραφές για τις εξωτερικές και εσωτερικές κλίμακες επικοινωνίας, για τις διαστάσεις των ανοιγμάτων (θυρών, παραθύρων και θυρίδων), για την επίπλωση με τα «μεντέρια» και τους «σοφράδες», για την οροφή και τα ζευκτά της στέγης ακόμη και για το φωτισμό με λάμπες πετρελαίου σε πολυτελείς πορσελάνινες βάσεις ή τα κηροπήγια («σαντάνια») με σπερματσέτα που κρεμούσαν στους τοίχους.
Η έκθεση της φοιτήτριας καταλήγει: «Χάρηκα που πρόφτασα να μελετήσω το σπίτι αυτό πριν το επιδιορθώσουν, πράγμα που συνέβη με τόσα άλλα σπίτια του Κιλκίς και τα οποία δεν είναι πια ετοιμόρροπα, έχουν χάση όμως κάθε ίχνος από την παλιά αίγλη και ομορφιά της αρχιτεκτονικής τους. Τελειώνοντας συμβουλεύω όλους τους φοιτητάς της Αρχιτεκτονικής που ταξιδεύουν για αρχιτεκτονικές αποτυπώσεις να έχουν διαρκώς μαζύ τους την αστυνομική τους ταυτότητα από φόβο μήπως ξενυχτίσουν κανένα βράδυ στην Ασφάλεια. Πράγμα που θα πάθαινα και εγώ αν δεν είχα την ταυτότητά του όταν κάποιος μυστικός της Ασφαλείας με είδε να περιεργάζομαι ύποπτα το τούρκικο χαμάμι του Κιλκίς και με οδήγησε στον Διοικητή για να μου πάρη τα στοιχεία».
Ανάρτηση στο facebook
