Περί των δερμάτινων ειδών…

…εξάρτησης των αλόγων – Μέρος Ι.

Του Θανάση Βαφειάδη.

Όταν πριν από λίγους μήνες άρχισε το τρελό ράλι στις τιμές των καυσίμων κάποιοι έσπευσαν να αστειευθούν γράφοντας ότι έτσι όπως πάει το πράγμα οσονούπω θα παρατήσουμε τα αυτοκίνητα και θα επιστρέψουμε στα κάρα και στα άλογα. Οι περισσότεροι θεώρησαν το αστείο υπερβολικό και μια τέτοια προοπτική εξωφρενική, έλα όμως που ζωή έχει μεγαλύτερη φαντασία και από τους πλέον ευφάνταστους. Όχι μόνο τα αυτοκίνητα θα παραχωρήσουν τη θέση τους στα άλογα, τα μουλάρια και τα γαϊδούρια αλλά και τα τεθωρακισμένα του στρατού θα πέσουν σε αχρησία, αφού θα αντικατασταθούν από την ίλη ιππικού που θα αναβιώσει και θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τις επιχειρήσεις του στρατού ξηράς στο φυσικό σύνορο με την Τουρκία, τον Έβρο. Τάδε έφη ο ηλικιωμένος εν αποστρατεία ταξίαρχος τον οποίο πριν από ένα μήνα επανέφερε το Γενικό Επιτελείο Στρατού στην ενεργό υπηρεσία με τον «ψωρομισθό» των 2.500 ευρώ για να ξανασυστήσει το ιππικό, το οποίο θα συντρίψει τους εχθρούς της πατρίδος, όπως συνέβη και στο ένδοξο παρελθόν μας από την αρχαιότητα μέχρι τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 40. Ούτως εχόντων των πραγμάτων και αφού η ελληνική κοινωνία οδεύει με ταχείς ρυθμούς στο μακρινό παρελθόν, καλόν θα είναι να ξεσκονίσουμε τις βασικές μας γνώσεις περί της δερμάτινης εξάρτησης των ίππων και περί των τεχνιτών που κατασκεύαζαν αυτά τα είδη, γνώσεις οι οποίες – πού ξέρετε; – μ’ όλα αυτά τα απίστευτα που συμβαίνουν μπορεί και να μας φανούν χρήσιμες.

ΣΑΓΗ ΙΠΠΑΣΙΑΣ

Η «σαγή ιππασίας» ή «ιπποσκευή» περιελάμβανε το «χαλινό» και τη «σέλα». Υπήρχαν τριών ειδών σέλλες: η στρατιωτική ή γαλλική, η αραβική ή πηδητική και η του περιπάτου ή αγγλική. Η σέλλα αποτελούνταν από τον ξύλινο σκελετό, το «μαξιλάρι» (από κετσέ ή πανιά) και τη δερμάτινη επικάλυψη (από βακέτα). Το δέρμα ραβόταν πάνω σε ξύλινο καλούπι, βρεχόταν και τοποθετούνταν πάνω στο σκελετό, οπότε μόλις στέγνωνε προσαρμοζόταν τελείως.

Ο χαλινός ή χαλινάρι ήταν το σύνολο της σκευής που προσαρμοζόταν στο κεφάλι του αλόγου ή άλλου υποζυγίου και βοηθούσε τον αναβάτη να κατευθύνει την κίνηση του ζώου. Το χαλινάρι αποτελούνταν από 3 μέρη: το μεταλλικό εξάρτημα, τα «χάμουρα» και τα «ηνία» ή «γκέμια». Το μεταλλικό μέρος αποτελούνταν από δυο λεπτά όρθια ελάσματα, που προσαρμοζόταν έξω από το στόμα του ζώου και από ένα λεπτό στρογγυλό σίδερο, που συνέδεε τα δυο αυτά πλαϊνά ελάσματα και έμπαινε μέσα στο στόμα του ζώου. Στις άκρες των εξωτερικών όρθιων ελασμάτων ήταν προσαρμοσμένοι κρίκοι που χρησίμευαν οι μεν επάνω για να συνδεθεί το μεταλλικό εξάρτημα με τα χάμουρα, οι δε κάτω για να δεθούν οι άκρες των ηνίων. Το σίδερο που έμπαινε μέσα στο στόμα του ζώου αναδιπλωνόταν στη μέση του και σχημάτιζε μια σφήνα, τον «κόρακα», που εισχωρούσε πιο βαθιά στο στόμα του ζώου και εφαπτόταν στον ουρανίσκο του. Όταν ο οδηγός του ζώου έσφιγγε τα γκέμια το ανάγκαζε να σταματήσει την πορεία του.

Τα χάμουρα ή «καπίστρι» ήταν ένας συνδυασμός δερμάτινων ιμάντων που περιέβαλαν όλο το κεφάλι του ζώου. Αποτελούνταν από 4 λουριά από δέρμα βοδιού που είχαν πλάτος 2 εκ. και πάχος 2,5-3 χλστ. Από αυτά τα δυο ήταν οριζόντια στο ύψος του μετώπου και πάνω από το στόμα του ζώου και τα δυο κατακόρυφα που συνδεόταν με τα δυο οριζόντια με ραφή ή περτσίνωμα. Ένα πέμπτο λουρί πλάτους 5 εκ. αγκάλιαζε το κεφάλι του ζώου και συνδεόταν με το πάνω οριζόντιο λουρί αφού είχε σχιστεί στο μέσον του πάχους του.

Τα γκέμια ήταν δυο παράλληλα λουριά που η μια άκρη τους ήταν δεμένη στο μεταλλικό εξάρτημα και η άλλη κατέληγε στο χέρι του αναβάτη.

ΣΑΓΗ ΕΛΞΗΣ

Η «λαιμαριά» ή «χαμούτι» ήταν εξάρτημα της ζευκτήριας σαγής και τοποθετούνταν γύρω από το λαιμό του αλόγου για να μην πνίγεται ή τραυματίζεται κατά το ζέψιμο. Για την κατασκευή της τοποθετούνταν δυο δεμάτια σάλμας (σίκαλη) σε ένα ξύλινο καλούπι ώστε να ισιώσουν, «να γίνουν σαν βέργα», και ραβόταν το ένα πάνω στο άλλο. Ο σκελετός συμπληρωνόταν με μαλλί τοποθετημένο σε ύφασμα τσουβαλιού, το οποίο πιεζόταν με ένα ξύλινο εργαλείο για να αποκτήσει κατάλληλο σχήμα. Όλα αυτά μαζί περιβαλλόταν από κατσικίσιο δέρμα και ραβόταν με ένα εργαλείο του χεριού που λεγόταν «σιγκέλ μπιζί». Ανάμεσα στα τμήματα του δέρματος που προεξείχαν προσαρμοζόταν μια σιδερένια στεφάνη, την οποία ο τεχνίτης προμηθευόταν από το εμπόριο επιλέγοντας το κατάλληλο μέγεθος. Κάποιοι τεχνίτες αντί σιδερένιας χρησιμοποιούσαν ξύλινη στεφάνη.

ΣΑΓΗ ΦΟΡΤΩΣΕΩΣ

Η σαγή φορτώσεως περιελάμβανε τους δερμάτινους ιμάντες για την προσαρμογή και στερέωση του σαμαριού πάνω στη ράχη του ζώου. Από τα δερμάτινα αυτά εξαρτήματα τα δυο ήταν στερεωμένα στο πίσω μέρος του σαμαριού. Το ένα από αυτά ήταν ο «γλουτιαίος» ή «καπουλοδέτης» που περιέβαλλε τα καπούλια του ζώου το άλλο η «υπουρίδα» που έμπαινε κάτω από τη ουρά του ζώου. Στο μπροστινό μέρος του σαμαριού έμπαιναν δυο δερμάτινες λωρίδες, μια μικρή και μια μεγάλη, που ήταν στερεωμένες από τη μια και από την άλλη πλευρά του σαμαριού. Από αυτές η μεγάλη είχε συνεχόμενες τρύπες στη σειρά και η μικρή ένα μεταλλικό κρίκο στην άκρη. Κατά το σαμάρωμα η μεγάλη λωρίδα περιέβαλλε το στήθος του ζώου και η άκρη της περνούσε μέσα από τον κρίκο και σφιγγόταν μέχρι να τεντώσουν οι πίσω ιμάντες. Κάτω από την κοιλιά του ζώου περνούσε ένας φαρδύς δερμάτινος ιμάντας, το «έποχο» ή «κολάνι» ή «νίγκλα» που οι άκρες του προσδενόταν στις δυο πλευρές του σαμαριού. Από τις πλαγιαστές παγίδες του σαμαριού κρέμονταν κυκλικά διπλωμένες λωρίδες στις οποίες έμπαιναν οι αναβολείς όπου έβαζε τα πόδια του ο αναβάτης.

ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

Ανάρτηση στο facebook