Η Ελλάδα που αντιστέκεται

Του Γιάννη Α. Μυλόπουλου*

Λένε ότι η κρίση είναι ευκαιρία. Αξίζει, λοιπόν, τον κόπο να δούμε πώς οι ελληνικές κυβερνήσεις αντιλήφθηκαν την οικονομική κρίση ως ευκαιρία στον ευαίσθητο τομέα της Παιδείας. Με την πρώτη εμφάνιση της κρίσης έρχεται ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για τα πανεπιστήμια, ο γνωστός και ως νόμος Διαμαντοπούλου, που προσπαθεί να επιβάλει ένα πρότυπο διοίκησης εντελώς ξένο προς τα ευρωπαϊκά δεδομένα, το οποίο αμφισβήτησε ευθέως τον δημόσιο, ακαδημαϊκό, αυτοδιοικούμενο και δημοκρατικό χαρακτήρα των πανεπιστημίων. Τα ελληνικά πανεπιστήμια έδωσαν τότε μια μεγάλη μάχη, την οποία τελικά μερικώς μόνο κέρδισαν, καταφέρνοντας να εμποδίσουν τρεις μείζονες κινδύνους που ενείχε αυτός ο νόμος.

Πρώτον, απέτρεψαν να συγκροτηθούν Συμβούλια Διοίκησης, πανίσχυρα δηλαδή όργανα αποτελούμενα κατά κύριο λόγο από εξωπανεπιστημιακούς, τα οποία θα διοικούσαν συγκεντρωτικά, χωρίς εκπροσώπηση των ακαδημαϊκών μονάδων και αυταρχικά, χωρίς λογοδοσία στην ακαδημαϊκή κοινότητα. Τα Συμβούλια Ιδρύματος, που θεσμοθετήθηκαν αντ” αυτών και ισχύουν σήμερα, είναι όργανα εποπτείας, αφήνοντας χώρο στη Σύγκλητο και τον πρύτανη να ασκήσουν διοίκηση. Δεύτερον, διασφάλισαν την εκλογή από τη βάση, αντί του διορισμού από το Συμβούλιο των πανεπιστημιακών οργάνων πρυτάνεων και κοσμητόρων. Και, τέλος, πέτυχαν να διατηρηθεί η ακαδημαϊκή δομή των πανεπιστημίων, όπως ισχύει σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο, με κυρίαρχο ακαδημαϊκό όργανο το Τμήμα.

Αμέσως μετά έρχεται το δεύτερο πλήγμα, η λιτότητα, που αποδιαρθρώνει τα πανεπιστήμια με την περικοπή του δημόσιου προϋπολογισμού κατά 60% μέχρι σήμερα. Μείωση που είναι αναμφίβολα πέραν των δυνατοτήτων εξορθολογισμού και που δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς μείωση των λειτουργικών αναγκών και άρα και του φυσικού αντικειμένου των ιδρυμάτων. Σήμερα δίνεται ένας μεγάλος αγώνας προκειμένου τα πανεπιστήμια να επιβιώσουν, να κρατήσουν δηλαδή βασικές εκπαιδευτικές και ερευνητικές μονάδες σε λειτουργία, τη στιγμή που ο αριθμός των φοιτητών τους εξακολουθεί να αυξάνει κάθε χρόνο, συμπαρασύροντας σε αύξηση και τις λειτουργικές δαπάνες των πανεπιστημίων. Ερχεται, τέλος, η τρίτη κατά σειρά πολιτική, αυτή της διαθεσιμότητας, η οποία δίνει τη χαριστική βολή σε οκτώ από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια της χώρας, απομακρύνοντας αναίτια χρήσιμο υποστηρικτικό προσωπικό. Είναι μια πολιτική που αν τη δει κάποιος μεμονωμένα είναι ακατανόητη, διότι δεν παρέχει κανένα όφελος στη χώρα, αφού διαλύει θεσμούς χρήσιμους και παραγωγικούς. Αν όμως κάποιος συνδέσει τις τρεις πράξεις και δει όλη την εικόνα, διαπιστώνει ότι υπάρχει συγκεκριμένη πολιτική κατεύθυνση: Δεν θέλουν ισχυρά δημόσια πανεπιστήμια στην Ελλάδα.

Και δεν τα θέλουν για δύο βασικά λόγους: Ο προφανής είναι ότι θέλουν να ανοίξουν την «αγορά» για τα ιδιωτικά, αποδυναμώνοντας τον μεγάλο ανταγωνιστή, τα δημόσια. Η δεύτερη αιτία είναι πιο υποδόρια: στη σημερινή εποχή της οικονομίας της γνώσης, όποιος ελέγχει την εκπαίδευση και την έρευνα, έχει την πραγματική εξουσία στα χέρια του. Γι” αυτό και οι ίσες ευκαιρίες στη γνώση και τη μόρφωση είναι ίσες ευκαιρίες στην οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική ευημερία. Αυτή την αλήθεια υπερασπίζονται τα πανεπιστήμια σήμερα ως χώροι ελεύθερης σκέψης και έκφρασης και συνεπώς και ως χώροι αντίστασης απέναντι σε πολιτικές μεθοδεύσεις. Εκεί που τα Δελτία των οκτώ προσπαθούν να αποπροσανατολίσουν την κοινωνία, έρχονται τα πανεπιστήμια και θυμίζουν την αλήθεια. Γι’ αυτό δεν αρέσουν στην εξουσία τα πανεπιστήμια. Τα θέλουν εξανδραποδισμένα, τα θέλουν βωβά και κωφά, τα θέλουν υπηρέτες του συστήματος. Αλλά τα πανεπιστήμια στην Ελλάδα, όπως για ακόμη μια φορά αποδεικνύεται, δίνουν στο όνομα της ελληνικής κοινωνίας έναν αγώνα για να υπάρξει αύριο σ” αυτή τη χώρα και δεν αρέσουν γιατί ενοχλούν, αποκαλύπτοντας την αλήθεια.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι ακόμη και εν μέσω κρίσης τα πανεπιστήμια εξακολουθούν και παράγουν σημαντικά οικονομικά αποτελέσματα. Το ΑΠΘ σήμερα, για παράδειγμα, για κάθε ευρώ που παίρνει από το κράτος κερδίζει 4-5 από την ερευνητική δραστηριότητα, παρέχοντας μάλιστα κάθε χρόνο 3.000 νέες θέσεις εργασίας σε νέους ερευνητές, δίνοντας έτσι μια λύση στα προβλήματα της ανεργίας και του brain drain. Το δημόσιο πανεπιστήμιο είναι συνεπώς και ένας κερδοφόρος οργανισμός, που στηρίζει την εθνική οικονομία σε εποχή απόλυτης ύφεσης. Ωστόσο, η Πολιτεία προσπαθεί όχι μόνο να το απαξιώσει, αλλά και να το διαλύσει…

Το στοίχημα λοιπόν σήμερα με τα πανεπιστήμια δεν είναι αν θα φύγουν ή όχι οι διοικητικοί τους υπάλληλοι. Ο αγώνας των πανεπιστημίων είναι ο αγώνας της συντριπτική πλειονότητας των μη προνομιούχων Ελλήνων που αντιστέκονται απέναντι σ” αυτούς που θέλουν να επιστρέψουμε στην εποχή της Ψωροκώσταινας. Τότε που ευκαιρίες να σπουδάσουν είχαν μόνο τα παιδιά της οικονομικής ελίτ και της άρχουσας τάξης.

Αυτό που διακυβεύεται τελικά σήμερα δεν είναι ένα εξάμηνο για τους φοιτητές και τις φοιτήτριες, όπως υποκριτικά παρουσιάζεται, αλλά αμέτρητα χαμένα εξάμηνα για μια Ελλάδα που στο εξής δεν θα έχει το δικαίωμα ούτε να ελπίζει…

• Καθηγητής, πρύτανης ΑΠΘ και προεδρεύων της Συνόδου των Πρυτάνεων

Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ