Το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού

…στο Κιλκίς.

Του Θανάση Βαφειάδη.

Μέχρι το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου μόνο 21 πόλεις της Ελλάδας διέθεταν εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Τα περισσότερα βρισκόταν στην Παλαιά Ελλάδα και ηλεκτροδοτούσαν το 17,5% του πληθυσμού της. Στις Νέες Χώρες εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας υπήρχαν μόνο σε τρεις πόλεις, στη Θεσσαλονίκη από το 1900, στην Έδεσσα και στη Βέροια από το 1917, που ηλεκτροδοτούσαν μόλις το 5,5% του πληθυσμού. Στην κωμόπολη της Γουμένισσας Γάλλοι στρατιώτες της Στρατιάς της Ανατολής που είχαν εγκατασταθεί εκεί κατάφεραν να ηλεκτροφωτίσουν τους κεντρικούς δρόμους της πόλης χρησιμοποιώντας τον εξοπλισμό των παρακείμενων υδρομυλικών εργαστηρίων.

Το 1922 εκδόθηκε ο νόμος 2979 «περί ηλεκτρικών εγκαταστάσεων», στον οποίο κωδικοποιήθηκαν οι βασικές διατάξεις που αφορούσαν την κατασκευή και λειτουργία των εργοστασίων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Τα επόμενα χρόνια η εξάπλωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας ήταν ραγδαία, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα, στα οποία η πυκνότητα του πληθυσμού εξασφάλιζε περισσότερους καταναλωτές. Οι αστικές περιοχές είχαν επίσης το πλεονέκτημα του μικρού κόστους διανομής, αφού οι αποστάσεις από τον έναν καταναλωτή στον άλλον ήταν ελάχιστες. Έτσι μέχρι το 1929, ηλεκτροδοτήθηκαν όλες οι πόλεις της Ελλάδας με πληθυσμό πάνω από 5.000 κατοίκους, ανάμεσά τους και το Κιλκίς.

Το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος βρισκόταν στην οδό Γ. Καπέτα 17, στη θέση του σημερινού Δημαρχείου. Λειτούργησε από το 1929 μέχρι το 1958. Κύριος μέτοχος της Ηλεκτρικής Εταιρίας ήταν ο Αθανάσιος Δήμου, ο οποίος στη συνέχεια παρέμεινε και ο μοναδικός ιδιοκτήτης, όταν αποχώρησαν από τη επιχείρηση οι υπόλοιποι μικρομέτοχοι. Η πελατεία του εργοστασίου ήταν δημόσιοι οργανισμοί και ιδιώτες, κυρίως ιδιοκτήτες καταστημάτων. Η παροχή του αρχικά σταθερού και αργότερα εναλλασσόμενου ηλεκτρικού ρεύματος γινόταν μέσω ξεχωριστών γραμμών. Από τους φορείς του Δημοσίου μεγαλύτερος καταναλωτής ήταν ο Δήμος Κιλκίς, ο οποίος σύμφωνα με τη σύμβαση που είχε υπογράψει με την εταιρεία υποχρεωνόταν να καταναλώνει ετησίως 54.000 κιλοβάτ ηλεκτρικού ρεύματος. Από τον πρώτο κιόλας χρόνο λειτουργίας της επιχείρησης οι 150 αρχικοί λαμπτήρες των 100 βατ κρίθηκαν ανεπαρκείς και έτσι ο αριθμός τους άρχισε βαθμιαία να αυξάνει. Το 1938 είχαν φθάσει αισίως τους 285. Το προσωπικό που απασχολούσε τη χρονιά αυτή, σύμφωνα με τις μισθοδοτικές καταστάσεις που υπέβαλλε η εταιρεία στο Δήμο Κιλκίς, αποτελούσαν οι:

Αθανάσιος Δήμου, διευθυντής
Δημήτριος Κουρτέσης, λογιστής
Κωνσταντίνος Δήμου, μηχανικός
Μιχαήλ Φαμηλκτίδης, βοηθός μηχανικού
Κωνσταντίνος Σκούρτας, ηλεκτρολόγος
Χαράλαμπος Πετρισλής, εισπράκτωρ

Σύμφωνα με τα αρχεία του Δήμου υπήρχαν και δυο ακόμη υπάλληλοι οι οποίοι δεν περιλαμβάνονταν στην μισθοδοτική κατάσταση, ο Κωνσταντίνος Βαφειάδης και ο Μπέλογλου.

Σταδιακά το ηλεκτρικό ρεύμα άρχισε να μεταφέρεται και στις κατοικίες. Οι ηλεκτρικές εγκαταστάσεις των κατοικιών ήταν πολύ απλές και αποτελούνταν από έναν περιστροφικό διακόπτη, ένα ντουί με μια λάμπα σε κάθε δωμάτιο. Μετά την Κατοχή συμπληρώθηκαν και γραμμές για τις ηλεκτρικές οικιακές συσκευές. Για τη μεταφορά και διανομή του ηλεκτρικού ρεύματος είχαν τοποθετηθεί σε κεντρικά σημεία της πόλης ξύλινες κολώνες ύψους 6-8 μέτρων.

Τον βασικό μηχανολογικό εξοπλισμό του εργοστασίου αποτελούσαν αρχικά 2 πετρελαιοκίνητες μηχανές παραγωγής ρεύματος. Η μία ήταν μια γερμανική Τίγκλερ 100 Hp για παραγωγή εναλλασσόμενου ρεύματος 200Volt και η άλλη, μια αγγλική Ρούστον 78 Hp. Την εικόνα του εργοστασίου με τις μηχανές σε λειτουργία περιγράφει ο Λύσανδρος Φάσσος: «Στον ηλεκτροφωτισμό, στο εργοστάσιο, χαζεύαμε από κανένα παράθυρο το μέσα μέρος του που δούλευε. Γεμάτο ατμούς, σφυρίγματα και κρότους ρυθμικούς, με δυο τεράστιους τροχούς μισοκρυμμένους κάτω από την επιφάνεια του δαπέδου, να γυρίζουν ακατάπαυστα, έμβολα κάθε λογής να ανεβοκατεβαίνουν, σωλήνες, ρολόγια, σίδερα, να τρέμει ο τόπος γύρω».

Μέχρι τον πόλεμο η παραγωγή ρεύματος χρησιμοποιούνταν σχεδόν αποκλειστικά για φωτισμό και κίνηση και όχι για άλλες οικιακές χρήσεις. Η παροχή του ηλεκτρικού ρεύματος ξεκινούσε με τη δύση του ηλίου και σταματούσε τα μεσάνυκτα. Η περιορισμένη σε αυτό το μικρό χρονικό διάστημα του 24ωρου ζήτηση και κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας είχε σαν αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται μόνο ένα μικρό μέρος της ενέργειας που μπορούσε να παραχθεί.

Στη διάρκεια της Κατοχής το εργοστάσιο περιόρισε και στο τέλος ανέστειλε τη λειτουργία του, όπως γράφει ο Λύσανδρος Φάσσος: «Το εργοστάσιο του ηλεκτρικού, του Δήμου του Θανάση, εξακολούθησε να δουλεύει στην αρχή. Το φως ερχότανε κατά το βραδάκι και κατά τις έντεκα αναβόσβηνε τρεις φορές, σημάδι ότι σε δυο λεπτά σβήνει, κανονίστε τις δουλειές σας. Αργότερα με την έλλειψη καυσίμων σταμάτησε. Δούλεψε τότε γκαζόλαμπα με λαμπογυάλι καπνισμένο ατέλειωτες βραδιές, μήνες κάναμε να ξαναδούμε ηλεκτρικό».

Μετά τον πόλεμο το εργοστάσιο εξοπλίστηκε με δυο ακόμη μηχανές, μια γερμανική Man 150 Hp και μια Χέρκουλες. «Την Χέρκουλες την προμηθευτήκαμε από τους Αμερικανούς με το σχέδιο Μάρσαλ» μου είχε πει ο Γιώργος Παναγόπουλος που προσλήφθηκε σαν μηχανουργός στο εργοστάσιο το 1951. «Η Ρούστον ήταν σπάνια μηχανή. Τη βάζαμε σε λειτουργία το Μάιο και τη σταματούσαμε τον Οκτώβριο». Θυμόταν ακόμη τις λύσεις που μηχανευόταν όταν παρουσιάζονταν βλάβες ή έλειπαν ανταλλακτικά που έπρεπε να παραγγελθούν από το εξωτερικό. «Η γεννήτρια δούλευε με 1500 στροφές, οπότε υπήρχε απώλεια. Για να μειώσουμε τις στροφές χρησιμοποιήσαμε το σασμάν από ένα τανκ».

Το εργοστάσιο ηλεκτροφωτισμού κατέβασε τους διακόπτες το 1958. Η εποχή των μικρών μονάδων είχε παρέλθει οριστικά. Οι άλλοτε πρωτοπόροι στο χώρο της ηλεκτρικής ενέργειας αναγκάστηκαν να αποσυρθούν διακριτικά και να παραχωρήσουν τη θέση τους στο νέο ηλεκτρικό κολοσσό, τη ΔΕΗ.

Σήμερα η ΔΕΗ αποσύρεται κι αυτή ξεπουλώντας σε ιδιώτες παρόχους ηλεκτρικής ενέργειας τα ασημικά έναντι πινακίου φακής και ανεβάζει την τιμή του ρεύματος σε δυσθεώρητα ύψη. Η ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα και τραγωδία μαζί…

Ανάρτηση στο facebook