My Twitter Feed

28 Μαρτίου, 2024

ΕΙΔΗΣΕΙΣ.ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ:

Σοκ από το λουκέτο στη SONOCO! -

Πέμπτη, 28 Μαρτίου, 2024

Παιονία: Η ιστορία σε λεύκωμα Χρ. Ίντου -

Τετάρτη, 27 Μαρτίου, 2024

Ο ΣΥΡΙΖΑ για τον αξονικό του ΓΝΚ -

Τετάρτη, 27 Μαρτίου, 2024

Σε καινοτόμο έργο η ALUMIL -

Δευτέρα, 25 Μαρτίου, 2024

“Άδειασμα” από τον Γ. Φλωρίδη -

Σάββατο, 23 Μαρτίου, 2024

Παππάς: Παράνομες οι καταλήψεις -

Παρασκευή, 22 Μαρτίου, 2024

Δ. Κιλκίς: Στα Λατσιά αντιπροσωπεία του -

Παρασκευή, 22 Μαρτίου, 2024

Δ. Κιλκίς: Σε δράση τα μηχανήματα -

Παρασκευή, 22 Μαρτίου, 2024

Το βυζαντινό κάστρο στο…

…Π. Γυναικόκαστρο.

Του Θανάση Βαφειάδη.


Το Γυναικόκαστρο είναι ένα από τα σημαντικότερα οχυρωματικά έργα της υστεροβυζαντινής περιόδου στο χώρο της Κεντρικής Μακεδονίας και το σπουδαιότερο κάστρο που υπάρχει στα γεωγραφικά όρια του νομού μας. Ήταν ενταγμένο σε ένα εκτεταμένο δίκτυο οχυρώσεων που αποσκοπούσαν στον έλεγχο της γεωγραφικής περιοχής τους, στην προστασία της πόλης της Θεσσαλονίκης και την καταφυγή σε αυτό των κατοίκων σε περιπτώσεις εχθρικών επιδρομών.

Ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Ανδρόνικο Γ’ Παλαιολόγο, λίγο μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1328. Η ίδρυση του εντασσόταν στο αυτοκρατορικό πρόγραμμα ενίσχυσης ευαίσθητων σημείων του κράτους με νέα κάστρα. Η ανάγκη αυτή αναφάνηκε από την ευκολία προέλασης Σλάβων, Βουλγάρων και Τούρκων στα εδάφη της αυτοκρατορίας κατά τον επταετή πόλεμο του Ανδρόνικου Γ’ με τον παππού του Ανδρόνικο Β’. Ο αυτοκράτορας κατέστησε το νέο κάστρο τόσο ισχυρό, ώστε θα μπορούσε ακόμη και γυναικεία φρουρά να το υπερασπίσει από οποιαδήποτε εχθρική επίθεση. Σ’ αυτήν την υποθετική δυνατότητα οφείλει και την ονομασία του.

Αναφορά σε αυτό γίνεται από τον Νικηφόρο Γρηγορά που υπολογίζει την απόστασή του από την Θεσσαλονίκη σε 200 στάδια. Πολύτιμες πληροφορίες για την ίδρυση, τη θέση και την ονομασία του, καθώς και για το ρόλο που διαδραμάτισε στα πολεμικά γεγονότα της Μακεδονίας κατά τον 14ο αι., παρέχει ο Ιωάννης Καντακουζηνός που εκτός από στενός συνεργάτης και φίλος του αυτοκράτορα υπήρξε και λόγιος της εποχής του και κατοπινός συναυτοκράτορας. Στην Δ’ βιβλίο της «Ιστορίας» του έγραψε για το κάστρο και το διώροφο πύργο του: «Και πύργον επιστήσας μέγεθος τι μέγιστον και κρατερότατον αντισχείν προς πολεμίων, έλαχε δε προσηγορίαν Γυναικόκαστρον»

Το Γυναικόκαστρο βρέθηκε στο επίκεντρο πολεμικών γεγονότων στο νέο εμφύλιο πόλεμο που ξέσπασε, μετά το θάνατο του Ανδρόνικου Γ’ (1341), ανάμεσα στους υποστηρικτές του ανήλικου διαδόχου του θρόνου Ιωάννη Ε’ και του Ιωάννη Καντακουζηνού. Σ’ αυτό βρήκε καταφύγιο ο διοικητής της Θεσσαλονίκης πρωτοστράτωρ Θεόδωρος Συναδηνός μαζί με 1000 ευγενείς μετά την εξέγερση των Ζηλωτών το 1342.

Το Γυναικόκαστρο καταλήφθηκε από τον κράλη των Σέρβων Στέφανο Δουσάν αλλά επιστράφηκε στους Βυζαντινούς ύστερα από διακανονισμό το 1347.

Την ονομασία Γυναικόκαστρο, μεταγλωττισμένη σε Avret- Hisar, διατήρησε και μετά την κατάληψή του από τους Τούρκους το 1373/76 σύμφωνα με τον Τούρκο γεωγράφο Χατζηκάλφα. Ο Απ. Βακαλόπουλος υποστηρίζει ότι η κατάληψη γίνεται λίγο αργότερα, μεταξύ 1383-1387, όταν καταλαμβάνονται οι Σέρρες, η Θεσσαλονίκη και η Βέροια. Σύμφωνα με τον Χατζή- Κάλφα το Γυναικόκαστρο το υπεράσπιζε η Μαρούλια, γυναίκα του διοικητή, η οποία ύστερα από αντίσταση μερικών μηνών αναγκάστηκε να το παραδώσει στο στρατό του Γαζή Εβρενός. Ο Βακαλόπουλος θεωρεί ότι «με το όνομα Μαρούλια διασώζεται η ανάμνηση της ηρωικής αντίστασης της λημνιωτοπούλας Μαρούλας στην πατρίδα της στα 1477-78 που έκανε τόση εντύπωση την εποχή εκείνη ώστε η λαϊκή φαντασία να τη θεωρήσει ηρωίδα παρόμοιας άμυνας και σε άλλα κάστρα».

Όταν το επισκέφθηκε ο Εβλιγιά Τσελεμπή το 1668 το κάστρο ήταν ήδη εγκαταλελειμμένο και οι προμαχώνες του κατεστραμμένοι. Ο μεγάλος Τούρκος περιηγητής περιέγραψε και το χωριό στους πρόποδες του υψώματος όπου δέσποζε το κάστρο και είχε σπίτια πέτρινα μονώροφα και διώροφα, κεραμοσκέπαστα με κήπους και εγκαταστάσεις για νερό, δυο τζαμιά, ιεροδιδακτήρια, γραμματοδιδασκαλεία, έναν τεκέ δερβίσηδων, εμπορικά χάνια, ένα λουτρό, καλά διατηρημένους δρόμους και καραβάν σαράι.

Την ίδια εποχή είναι γνωστή η εμποροπανήγυρις του Avret- Hisar, το οποίο αποτελούσε έδρα καζά. Το 1690 η εμποροπανήγυρη μεταφέρεται στο Κιλκίς αλλά το 1706 θα ξαναγυρίσει στην αρχική της θέση ύστερα από αίτημα των κατοίκων του Κιλκίς που υπέβαλαν αναφορά στην Υψηλή Πύλη «εκθέτοντες ότι εις την κωμόπολιν Αβρέτ Χισάρ συνεκροτείτο παλαιόθεν αγορά, εις δε το βιβλίον αναγράφεται ως πρόσοδος και ο φόρος ωνίων της αγοράς. Από δεκαπέντε ή είκοσι όμως ετών η αγορά αυτή μετεφέρθη εις το ρηθέν χωρίον των. Νυν όμως οι εκ των γόνων των κατακτητών λησταί επερχόμενοι κατά τας ημέρας της αγοράς προξενούν πολλάς αναστατώσεις, άλλους δέρουν και άλλους τραυματίζουν και δεν παύουν να προξενούν ζημίας και κακά, ένεκα των οποίων γίνονται αίτιοι να διασκορπισθούν και καταστραφούν, εξελιπάρησαν δε την μεταφοράν της αγοράς ταύτης πάλιν εις την έδραν της περιφέρειας Αβρέτ – Χισάρ». (Ιωάννης Βασδραβέλλης, Ιστορικά αρχεία Μακεδονίας).
Ο ταγματάρχης του μηχανικού Νικόλαος Σχινάς στις «Οδοιπορικές σημειώσεις» του που δημοσιεύθηκαν το 1886 γράφει ότι ΒΔ του Αμπάρ- κιοι (Μάνδρες) και σε απόσταση 1 ½ ώρας «κείται επί των προπόδων λόφου τινός η οχυρωθείσα παλαιά και ονομαστή κωμόπολις Αβρέτ – Ισάρ, ής ένεκεν και άπαν το διαμέρισμα και νυν έτι ομώνυμον ταύτης είναι και ήτις σήμερον περί τας 80 χριστιανικάς και οθωμανικάς οικογενείας μετρεί. Έχει δε εκκλησίαν μικράν, βρύσεις, αύλακας αφ’ ων υδρεύεται, σχολείον, δυο μικρά χάνια και δυο πεταλωτάς».

Η πρώτη επιστημονική αναφορά για το κάστρο γίνεται από τον Ρώσο αρχαιολόγο Miljukov που το επισκέφθηκε το 1898.

Το 1921 πρόσφυγες από το Πεπερέκ που εγκαταστάθηκαν στο εγκαταλειμμένο Γυναικόκαστρο χρησιμοποίησαν λίθους από την περιτοίχιση του κάστρου για την κατασκευή των σπιτιών με αποτέλεσμα ένα μεγάλο μέρος των τειχών να καταστραφεί.

Το 1938 ο Δημήτριος Λουκάτος επισκεπτόμενος το κάστρο ρώτησε τους χωρικούς γιατί το ονομάζουν έτσι και έλαβε διάφορες απαντήσεις:

α) Είναι, λέει από τα χρόνια του Μεγαλέξανδρου και πολέμησαν επάνω γυναίκες β) το δώσανε προίκα σε μια βασιλοπούλα γ) το είχε μια βασίλισσα και εκατοικούσε εκεί πάνω δ) όταν το χτίσανε, το στοιχειώσανε με ένα χρυσό ελάφι, που όποιος σκάψει θα το βρει.

Οι πρώτες αναστηλωτικές και ανασκαφικές εργασίες στο κάστρο διενεργήθηκαν μεταξύ των ετών 1984-1993 από την 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων. Εργασίες στερέωσης, ανάδειξης και βελτίωσης προσβασιμότητας έγιναν κατά τα έτη 2007-2008.

Η πρόσβαση στο κάστρο σήμερα είναι σχετικά εύκολη μέσω υφιστάμενου χωματόδρομου. Καλό θα ήταν βέβαια να τοποθετηθεί και καμιά πινακίδα που να κατευθύνει τους επισκέπτες, για να μην αναγκάζονται να αναζητούν κάποιον κάτοικο του χωριού για να τους δείξει πώς θα πάνε στο κάστρο…

Ανάρτηση στο facebook

Σχολιάστε