Τα πηγάδια του Κιλκίς

Του Θανάση Βαφειάδη.

Σύμφωνα με τις γραπτές και προφορικές μαρτυρίες στην πόλη του Κιλκίς υπήρχαν πολλά πηγάδια, διέφεραν όμως στην ποιότητα του νερού. Σε κάποια από αυτά το νερό ήταν εξαιρετικό ενώ σε άλλα εντελώς ακατάλληλο για πόση: «Σπάνια τα πηγάδια είχαν γλυκό πόσιμο νερό, τα περισσότερα είχαν νερό άνοστο και στυφό, ακατάλληλο να το πιει κανείς και να μαγειρέψει», γράφει ο Θανάσης Χατζημητάκος και το ίδιο αναφέρει η Ειρήνη Ευθυμιάδου: «Πηγάδια είχε πολλά αλλά δεν πίνονταν το νερό. Το καλό νερό ήταν μόνο της βρύσης». Ακόμη κι αν δεν είχε την καλύτερη γεύση, το νερό των πηγαδιών έμοιαζε με αγίασμα στα χείλη των πιτσιρικάδων, που διψασμένοι από το παιχνίδι αναζητούσαν λίγη δροσιά στην κάψα του καλοκαιριού. Έτσι περιγράφει ο Λάζαρος Παυλίδης στο διήγημά του «Το πηγάδι της κυρίας Παράσχου» την ευτυχία που ένοιωθαν όταν η ιδιοκτήτρια του πηγαδιού, σε αντίθεση με πολλούς άλλους, τους άφηνε να μπουν στην αυλή της και να ξεδιψάσουν με το νερό του πηγαδιού που ανάβλυζε σαν από αρτεσιανό φρέαρ: «Πίναμε, πίναμε και δεν χορταίναμε. Πρηζόταν η κοιλιά μας και γινότανε τούμπανο, όπως αυτοί με την πάθηση της υδρωπικίας. Ήταν λίγο μακριά και δεν μας έπαιρνε η ώρα αλλά όταν το ανακαλύψαμε, χύναμε πάνω από το κεφάλι μας ολάκερους κουβάδες και γινόμασταν μούσκεμα από την κορφή μέχρι τα νύχια, κι η ευτυχία μας από αυτή τη βάφτιση με κραυγές χαράς υψωνόταν στα ουράνια σαν τα βεγγαλικά».

Το βάθος των πηγαδιών εξαρτιόταν κάθε φορά από το βάθος που βρισκόταν το υδροφόρο στρώμα και μπορούσε να φθάσει μέχρι τα 25 μ. Σε κάθε περιοχή του Κιλκίς το βάθος ήταν διαφορετικό. Η φλέβα που κατέβαινε από τον Αη Γιώργη και μέσω των οδών Θεσσαλονίκης και Λέοντος Σοφού (Ν. Παναγιώτου) κατέληγε στο Σαλάτς ήταν σχεδόν επιφανειακή και τα πηγάδια που ανοίγονταν κατά μήκος αυτής της διαδρομής είχαν βάθος 3-8 μέτρων. Στην περιοχή των νεκροταφείων τα υπόγεια νερά βρισκόταν σε βάθος 18-20 μέτρων.

Το νερό των πηγαδιών, επειδή βρισκόταν σε μεγάλο βάθος, δεν επηρεαζόταν από τις ατμοσφαιρικές συνθήκες και διατηρώντας μια θερμοκρασία 15-18Ο C ήταν κρύο το καλοκαίρι, που η θερμοκρασία άγγιζε τους 30-35ο και ζεστό το χειμώνα, που η θερμοκρασία έπεφτε στους 5ο. Το πηγάδι χρησιμοποιούνταν τους καλοκαιρινούς μήνες και ως ψυγείο: «Το νερό το βγάζαμε να το πιούμε λίγο πριν το φαγητό, για να ‘ναι κρύο», γράφει ο Θανάσης Χατζημητάκος για το πηγάδι του σπιτιού τους. «Και τα καρπούζια τα ρίχναμε μέσα – τα κατεβάζαμε ένα – ένα ή δύο μαζί, αν ήταν μικρότερα, με τον κουβά και μετά η τέχνη ήταν να τα «ψαρεύουμε» πάλι με τον κουβά από την επιφάνεια του νερού. Και κρέας και φαγητά κατεβάζαμε με καλάθι και σχοινί λίγο πιο πάνω από την επιφάνεια του νερού, για να τα διατηρεί αναλλοίωτα από τη ζέστη του καλοκαιριού η δροσιά του – πού τότε τα ηλεκτρικά ψυγεία!». Εκτός από την πόση το πηγαδήσιο νερό χρησιμοποιούνταν στο μαγείρεμα, στο πλύσιμο των ρούχων, το λούσιμο στη σκάφη, το πότισμα των ζώων και του κήπου.

Υπήρχε βέβαια και η «σκοτεινή πλευρά» των πηγαδιών αφού σε κάποιες περιπτώσεις τα πηγάδια ήταν οι χώροι όπου διαδραματίστηκαν θλιβερά περιστατικά είτε εξαιτίας ατυχημάτων, είτε επειδή αυτόχειρες επέλεξαν με την πτώση τους σε αυτά να θέσουν τέρμα στη ζωή τους. Σε πηγάδια ρίχθηκαν και τα πτώματα των νεκρών Βουλγάρων στρατιωτών μετά τη μεγάλη μάχη του 1913, όπως μας πληροφορεί ο Δημήτριος Λουκάτος: «Όταν πρωτοήρθαν οι Στρωμνιτσιώτες νερό δεν είχαν γιατί τα πηγάδια ήταν γεμάτα πτώματα».

Εκτός από τα ιδιωτικά υπήρχαν και τα δημοτικά πηγάδια, που ανορύσσονταν με δαπάνες του Δήμου. Στην απόφαση της 20ης Οκτωβρίου 1915 ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου εισηγείται «την ανάγκην κατασκευής δυο φρεάτων κειμένων εν τη συνοικία των Καυκασίων προς ύδρευσιν των κατοίκων της ειρημένης συνοικίας». Σε ένα δημοσίευμα επίσης της ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ στο φύλλο της 23 Ιουνίου 1920 επαινείται η δραστηριότητα του δημάρχου Ρίζου Ιωαννίδη για την αντιμετώπιση των προβλημάτων λειψυδρίας και ελλιπούς φωτισμού που ταλάνιζαν την πόλη: «Χάρις εις τας προσπαθείας ταύτας το Κιλκίς θα αποκτήση συντόμως τέλειον φωτισμόν δια λαμπτήρων λουξ, εις τα υπάρχοντα δε φρέατα θα γίνη τοποθέτησις τελειοτάτου συστήματος υδραντλιών εκτός της ανορύξεως νέων αρτεσιανών φρεάτων».

Από τα παλιά πηγάδια ελάχιστα έχουν απομείνει στο σώμα της πόλης καθώς σαρώθηκαν από τα κύματα της ανοικοδόμησης, σβήνοντας έτσι τη δίψα της αντιπαροχής. Όσα διασώθηκαν παραμένουν σιωπηλά στις άκρες των αυλών με τα στόμια τους κλειστά, κατάφορτα με γλάστρες των λουλουδιών, αφού μόνο αυτή η αξία χρήσης, η διακοσμητική, τους απόμεινε.

Ανάρτηση στο facebook https://www.facebook.com/thvafeiadis