Οι ευθύνες της επόμενης μέρας

Του Γιάννη Α. Μυλόπουλου *

«Πλανάται πλάνην οικτράν» όποιος πιστεύει ότι αν παραιτηθούν οι υπεύθυνοι για την πρόληψη και την καταστολή των πυρκαγιών και αν συλληφθούν και τιμωρηθούν παραδειγματικά οι ένοχοι των εμπρησμών, το πρόβλημα θα θεραπευτεί και η απειλή για επόμενη τραγωδία θα πάψει να υφίσταται.

Χωρίς καθόλου να υποτιμάται το ζήτημα της τιμωρίας των εκάστοτε ενόχων, οι αιτίες του προβλήματος των καταστροφών από φυσικούς κινδύνους, είτε πρόκειται για πυρκαγιές το καλοκαίρι, είτε για πλημμύρες τον χειμώνα, είναι τόσο βαθιές και τόσο συστηματικές που χρειάζεται τεράστια προσπάθεια στην κατεύθυνση ενός νέου, ολοκληρωμένου και βιώσιμου σχεδιασμού, προκειμένου να θεραπευτούν οι παθογένειες. Κι αυτό γιατί οι πραγματικές αιτίες του μεγάλου αυτού προβλήματος είναι ανθρωπογενείς και εντοπίζονται στο πνεύμα και στον τρόπο που σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε μέχρι σήμερα η περιφερειακή, η πολεοδομική και η οικιστική ανάπτυξη.

Κατ’ αρχήν θα πρέπει να συνηθίσουμε στην ιδέα ότι οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν για το καλοκαίρι και για τη δική μας κλιματική και γεωγραφική περιοχή ένα απόλυτα φυσιολογικό, συνηθισμένο και αναμενόμενο φαινόμενο. Μια ματιά στις γειτονικές μεσογειακές χώρες, την Ιταλία, τη Γαλλία, την Ισπανία, μέχρι και την Πορτογαλία, μπορεί να πείσει και τον πλέον δύσπιστο.

Πέρα από τις ίδιες τις δασικές πυρκαγιές όμως, ακόμη μεγαλύτερος και σοβαρότερος κίνδυνος είναι αυτός των συνεπειών που μπορεί αυτές να έχουν όταν συμβαίνουν μέσα σε κατοικημένο περιβάλλον. Διότι ένας οικισμός χτισμένος μέσα σε μεσογειακό πευκοδάσος, που όπως είναι γνωστό αποτελεί άκρως επικίνδυνη βόμβα εύφλεκτης ύλης, θα είναι πάντα ευάλωτος σε πυρκαγιά όταν οι κλιματικές συνθήκες το επιτρέψουν.

Ο κίνδυνος εκτοξεύεται στα ύψη, τέλος, όταν το οικιστικό περιβάλλον εντός του οποίου αναπτύσσεται μια πυρκαγιά έχει δομηθεί χωρίς ρυμοτομία και χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό, όπως συνέβη στην Ανατολική Αττική, αλλά και σε πλείστες όσες άλλες περιοχές της χώρας, ώστε σε μια άκρως πυκνοδομημένη περιοχή να μην υπάρχουν ούτε αντιπυρικές ζώνες, ούτε κανονικού πλάτους δρόμοι, ούτε καν διέξοδοι διαφυγής σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Εκείνο που καθιστά τους κινδύνους ακόμη μεγαλύτερους στο άμεσο μέλλον είναι το αδιαμφισβήτητο πλέον γεγονός ότι ο πλανήτης τις τελευταίες δεκαετίες δοκιμάζεται από κλιματικές αλλαγές.

Σε μια τέτοια περίοδο κλιματικών αλλαγών, με συχνότερη εμφάνιση ακραίων φαινομένων, ο κίνδυνος της ανάφλεξης κορυφώνεται και είναι ανεξάρτητος από το αν θα υπάρξει ή όχι εμπρησμός. Η αυτανάφλεξη της εύφλεκτης ύλης άλλωστε, όπως συμβαίνει στο πευκοδάσος όταν η θερμοκρασία χτυπάει κόκκινο, είναι πολύ συχνή αιτία πρόκλησης δασικών πυρκαγιών σε όλο τον κόσμο. Οταν μάλιστα φυσά δυνατός άνεμος, οι μικρές εστίες εύκολα εξελίσσονται σε πυρκαγιές που επεκτείνονται γρήγορα και καταστρέφουν εκτεταμένες περιοχές.

Ο,τι λοιπόν συνέβη τον χειμώνα με τις καταστροφικές πλημμύρες στην αυθαίρετα και άναρχα δομημένη Δυτική Αττική -τις οποίες πλημμύρες με βεβαιότητα θα δούμε να επιστρέφουν με τις πρώτες βροχές και στα καμένα της Ανατολικής Αττικής, αν δεν υπάρξει άμεση πρόνοια αντιδιαβρωτικής και αντιπλημμυρικής προστασίας-, αυτό ακριβώς συνέβη φέτος το καλοκαίρι και στην εξίσου αυθαίρετα και άναρχα δομημένη Ανατολική Αττική.

Και αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει και στο εξής, αφού ακραία φαινόμενα που άλλοτε συνέβαιναν κάθε 50, 100 ή και περισσότερα χρόνια, στην εποχή της κλιματικής αλλαγής θα συμβαίνουν όλο και συχνότερα και όλο και πιο έντονα.

Και όσο αυτά τα όχι και τόσο, πλέον, ακραία φυσικά φαινόμενα συναντούν εξίσου ή και ακόμη περισσότερο ακραίες ανθρωπογενείς επεμβάσεις και παραβιάσεις, όπως η αυθαίρετη καταπάτηση και η άναρχη δόμηση εντός δασικών περιοχών ή εντός της κοίτης ποταμών και χειμάρρων, τόσο οι καταστροφές και οι τραγωδίες θα πολλαπλασιάζονται και τόσο εμείς θα ψάχνουμε εξιλαστήρια θύματα για να εξευμενίσουμε το κακό…

Η φύση έχει μνήμη. Μπορεί να αργεί να αντιδράσει, αλλά πάντοτε εκδικείται την ύβρη του βιασμού και της καταπάτησής της.

Οπως λοιπόν το επί χρόνια αντιπαραγωγικό, διεφθαρμένο και πελατειακό κράτος της νεοφιλελεύθερης ανάπτυξης κατέρρευσε χρεοκοπημένο μέσα στις παθογένειες του υπερδανεισμού του, έτσι και το στρεβλό και άναρχο μοντέλο της οικιστικής ανάπτυξης καίγεται σήμερα, μέσα στις ίδιες του τις αντιφάσεις και τις παθογένειες.

Οι στάχτες και οι νεκροί της Ανατολικής Αττικής, οι πνιγμένοι και κατεστραμμένοι από τις πλημμύρες της Δυτικής Αττικής, αλλά και η φτώχεια της χρεοκοπημένης Ελλάδας των μνημονίων δείχνουν τον δρόμο για τη μεγάλη αλλαγή που πρέπει να τολμήσουμε για να αλλάξουμε σελίδα.

Την αλλαγή στην αντίθετη κατεύθυνση από τη νεοφιλελεύθερη που ακολουθήθηκε μέχρι σήμερα, στην οποία ο αναπτυξιακός σχεδιασμός είχε ως μόνο σκοπό το κέρδος μιας μικρής πολιτικής και οικονομικής ελίτ.

Η μεγάλη αλλαγή που επιβάλλεται σήμερα η Ελλάδα να τολμήσει πρέπει να γίνει στην κατεύθυνση μιας αυτοδύναμης, δίκαιης και ισόρροπης ανάπτυξης, στην οποία ο σχεδιασμός θα γίνει με γνώμονα το μακροπρόθεσμο όφελος της οικονομίας, της κοινωνίας, αλλά και του περιβάλλοντος. Σε έναν τέτοιο σχεδιασμό είναι σαφές ότι οι τομείς του Περιβάλλοντος, της Χωροταξίας και των Υποδομών, ο σχεδιασμός δηλαδή, η μελέτη και η υλοποίηση, πρέπει ολοκληρωμένα να ενταχθούν σε ενιαίο κέντρο ενός βιώσιμου στρατηγικού σχεδιασμού.

Αν οι πραγματικοί ένοχοι για την ελληνική τραγωδία είναι όσοι ευθύνονται για τον σημερινό καταστροφικό σχεδιασμό, οι ένοχοι της επόμενης μέρας θα είναι όσοι επιμείνουν πεισματικά να υποστηρίζουν τις ίδιες αποτυχημένες συνταγές που οδήγησαν την Ελλάδα στην καταστροφή.

* Kαθηγητής, προέδρος της Αττικό Μετρό Α.Ε.

Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ