Η νεα ΚΑΠ 2014-2020

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ Ι. ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ (*)

Είμαστε στο μέσον μιας καθοριστικής διαπραγμάτευσης για το μέλλον της ευρωπαϊκής Γεωργίας που θα κρίνει ουσιαστικά την προοπτική και το μέλλον των Ελλήνων παραγωγών για την νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020.

Επί δεκαετίες η ΚΑΠ υπήρξε η μόνη οικονομική πολιτική της ΕΕ, η οποία υποκατάστησε σε πολύ μεγάλο βαθμό τις εθνικές πολιτικές. Παραμένει και σήμερα η πιο ολοκληρωμένη πολιτική της ΕΕ. Επακόλουθο ήταν να απορροφά το μεγαλύτερο ποσοστό, περί το 75%, των πόρων του προϋπολογισμού. Στη συνέχεια, οι διαδοχικές διευρύνσεις της ΕΕ, η ανάγκη να θεσπισθούν και άλλες ευρωπαϊκές πολιτικές, η αύξηση της παραγωγής και των γεωργικών δαπανών και οι δεσμεύσεις στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) οδήγησαν στην αλλαγή του τρόπου στήριξης της ευρωπαϊκής γεωργίας και στο πάγωμα των δαπανών της ΚΑΠ. Το ποσοστό συμμετοχής των γεωργικών δαπανών στο σύνολο του προϋπολογισμού της ΕΕ σταδιακά μειώθηκε (κάτω από το 40%).

Το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) είναι η συμφωνία μεταξύ των οργάνων της Ένωσης (Συμβούλιο – Ε. Κοινοβούλιο – Ε. Επιτροπή) που προβλέπει τις δαπάνες για τη χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών πολιτικών, συνήθως για μία επταετία. Για την ΚΑΠ, το ΠΔΠ προτείνει μείωση των δαπανών κατά 11,2% στην επταετία, σε σταθερές τιμές. Σε τρέχουσες τιμές, οι γεωργικές δαπάνες παραμένουν στα επίπεδα του 2013 (317,2 δις. € για τον Πυλώνα Ι και ευρώ 101,2 δις € για να Πυλώνα ΙΙ, για την περίοδο 2014-2020).

Οι πιστώσεις για τους Πυλώνες 1 και 2 συμπληρώνονται από μια πρόσθετη χρηματοδότηση 17,1 δις € (5,1 δις € για την έρευνα και την καινοτομία, 2,5 δις € για την ασφάλεια των τροφίμων, 2,8 δις € για το πρόγραμμα διανομής τροφίμων στους απόρους, 3,9 δις € σε ένα νέο αποθεματικό για την αντιμετώπιση κρίσεων στον τομέα της γεωργίας και έως 2,8 δις € στο Ευρωπαϊκό Ταμείο για την Παγκοσμιοποίηση) εκτός του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου, με αποτέλεσμα ο συνολικός προϋπολογισμός, που άπτεται θεμάτων γεωργίας, να ανέρχεται σε 435,6 δις € στο διάστημα 2014-2020.

Η Ε. Επιτροπή προτείνει μια πιο ισορροπημένη κατανομή των άμεσων ενισχύσεων ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Προτείνει δηλαδή αύξηση για τα κράτη μέλη που έχουν σήμερα χαμηλές ενισχύσεις ανά στρέμμα, που θα καλύψει το 33% της σημερινής διαφοράς τους σε σχέση με το 90% του μέσου όρου της ΕΕ των 27. Το απαιτούμενο κόστος θα καλυφθεί από όλα τα κράτη μέλη, που υπερβαίνουν το μέσο όρο της ΕΕ (στα οποία συμπεριλαμβάνεται και η Ελλάδα). Ο μέσος όρος ενίσχυσης ανά στρέμμα στην Ελλάδα ανέρχεται σε 38,4 € και υπερβαίνει κατά 41,6 % τον μέσο όρο της ΕΕ των 27 που ανέρχεται σε 27,1 € ανά στρέμμα.

Αν θέλουμε τώρα να εξειδικεύσουμε την κατανομή των χρημάτων που προτείνονται για την Ελλάδα για την περίοδο 2014-2020 θα διαπιστώσουμε ότι σταδιακά η μείωση του ποσού που προβλέπεται για τον εθνικό φάκελο ξεκινάει από 5,3% το 2014 και καταλήγει το 2019 στο 9,1%.Πιο συγκεκριμένα για το 2013 που είναι η τελευταία χρονιά της προηγούμενης προγραμματικής περιόδου 2006-2013 ο εθνικός φάκελος προβλέπει 2.217 δις ευρώ, το 2014   θα μειωθούν στα 2.100 δις ευρώ δηλαδή μείωση 5,3%.Καταλήγοντας στο 2019 ο εθνικός φάκελος προβλέπει 2.015 δις ευρώ δηλαδή μείωση 9,1%.Το ιδανικό θα ήταν να μην υπήρχε καθόλου μείωση στους πόρους εν μέσω μάλιστα αυτού του οικονομικού κυκεώνα που ζούμε όλοι μας. Πάντως για να είμαστε δίκαιοι στις πρώτες συζητήσεις που αφορούσαν την μεταρρύθμιση όλοι υπολόγιζαν ότι οι μειώσεις θα ήταν μεγαλύτερες πράγμα που ευτυχώς αποφεύχθηκε.

Οι αλλαγές που έρχονται με την μεταρρύθμιση είναι ουσιαστικές και θα επηρεάσουν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό το εισόδημα του κάθε Έλληνα αγρότη. Σήμερα που μιλάμε και ενώ εξελίσσεται η εφαρμογή της  ΚΑΠ της περιόδου 2006-2013 όπως προέκυψε από τον κανονισμό 1782/2003 και από την ενδιάμεση αναθεώρηση του κανονισμού 73/2009 εφαρμόζεται το ιστορικό μοντέλο. Πιο συγκεκριμένα ο κάθε παραγωγός έχει κατοχυρώσει ιστορικά δικαιώματα από την περίοδο αναφοράς 2000-2002 και ενεργοποιώντας αυτά  επιδοτείται μέχρι σήμερα και θα επιδοτείται ως το 2013. Από την 1/1/2014 θα έχουμε την εφαρμογή των αλλαγών που αναμένεται να προκύψουν με την νέα ΚΑΠ. Για να καταλαβαίνουν και οι αγρότες η εφαρμογή της νέας ΚΑΠ θα ξεκινάει από την δήλωση του ΟΣΔΕ του 2014.Ας δούμε τι προβλέπουν οι ανακοινώσεις της ΕΕ:

Δομή των άμεσων ενισχύσεων / Περιφερειοποίηση

Οι άμεσες ενισχύσεις θα αποτελούνται από τα εξής στοιχεία:

α. Βασική Ενίσχυση: Η βασική ενίσχυση θα δίνεται στους γεωργούς, με τη μορφή δικαιωμάτων και θα καταβάλλεται για όλες τις επιλέξιμες εκτάσεις, με βάση το περιφερειακό μοντέλο. Δηλαδή όλα τα δικαιώματα σε κάθε μία περιφέρεια θα έχουν ίση αξία. Η περιφερειοποίηση θα μπορεί να εφαρμοστεί σταδιακά, δηλαδή για κάποια χρόνια θα λαμβάνονται υπόψη και ιστορικά κριτήρια (θα έχουμε δηλαδή την εφαρμογή ενός υβριδικού μοντέλου): Το πρώτο έτος τουλάχιστον 50% του φακέλου της βασικής ενίσχυσης θα περιφερειοποιηθεί ενώ πλήρη περιφερειοποίηση θα έχουμε από το 2019. Οι περιφέρειες σε κάθε κράτος μέλος μπορούν να οριστούν με αγρονομικά ή/και διοικητικά χαρακτηριστικά. Το καθεστώς αυτό θα λειτουργεί βάσει των δικαιωμάτων ενίσχυσης που χορηγούνται σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο σε όλους τους αγρότες, με βάση τα επιλέξιμα εκτάρια κατά το πρώτο έτος εφαρμογής. Η χρήση του περιφερειακού μοντέλου εντάσσει ουσιαστικά το σύνολο της γεωργικής γης στο σύστημα. Οι κανόνες σχετικά με τη διαχείριση των δικαιωμάτων και του εθνικού αποθέματος ακολουθούν σε μεγάλο βαθμό τους ισχύοντες κανόνες.

β. Πράσινη Ενίσχυση – «Πρασίνισμα» της ΚΑΠ: Θα καταβάλλεται μια υποχρεωτική πρόσθετη ενίσχυση στους γεωργούς που εφαρμόζουν γεωργικές πρακτικές «φιλικές» για το περιβάλλον, οι οποίες υπερβαίνουν τις υποχρεώσεις της πολλαπλής συμμόρφωσης. Δικαιούχοι θα είναι οι γεωργοί για τις εκτάσεις όπου ασκούν βιολογική γεωργία καθώς και εκείνοι που αναλαμβάνουν την υποχρέωση να εφαρμόζουν αμειψισπορά, να διατηρούν μόνιμους βοσκοτόπους ή να αφιερώνουν εκτάσεις σε οικολογικούς στόχους (αγρανάπαυση, ακαλλιέργητο περιθώριο, διατήρηση στοιχείων τοπίου κλπ). Σε αυτή την κατηγορία ενίσχυσης τα κράτη μέλη πρέπει να αφιερώνουν το 30% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου.

γ. Προαιρετική ενίσχυση στους γεωργούς στις περιοχές με φυσικά μειονεκτήματα: Η ενίσχυση θα είναι στρεμματική και θα συμπληρώνει την ενίσχυση που παρέχεται στις περιοχές αυτές από το 2^ο πυλώνα. Για το σκοπό αυτό τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν έως 5% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου.

δ. Υποχρεωτική πρόσθετη ενίσχυση για τους νέους αγρότες: Αφορά όσους αρχίζουν τη γεωργική τους δραστηριότητα, είναι κάτω των 40 ετών και διαθέτουν επαγγελματικά προσόντα. Η ενίσχυση θα είναι ετήσια και θα διαρκεί ως 5 χρόνια. Για το σκοπό αυτό τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν έως 2% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου.

ε. Συνδεδεμένες ενισχύσεις: Στην νέα ΚΑΠ θα υπάρχουν προαιρετικά καθεστώτα ενισχύσεων που συνδέονται με κάποια συγκεκριμένα είδη παραγωγής. Θα μπορεί να διατεθεί για το σκοπό αυτό έως 5% του εθνικού δημοσιονομικού φακέλου. Τα κριτήρια είναι κοινωνικά, οικονομικά, δυσκολίες που σχετίζονται με την περιοχή και την καλλιέργεια και η σημασία του παραγωγικού κλάδου. Το όριο του 5% μπορεί να ξεπεραστεί μετά από έγκριση της επιτροπής. Διατηρείται η ειδική ενίσχυση για το βαμβάκι.

Ανώτατα όρια των άμεσων ενισχύσεων (capping)

Τίθενται ανώτατα όρια άμεσων ενισχύσεων για κάθε εκμετάλλευση (εκτός της πράσινης ενίσχυσης), πέραν των οποίων εφαρμόζονται μειώσεις, ως εξής:

–     20% για σύνολο ενισχύσεων από 150.000 έως 200.000 €

–     40% για σύνολο ενισχύσεων από 200.000 έως 250.000 €

–     70% για σύνολο ενισχύσεων από 250.000 έως 300.000 €

–     100% για σύνολο ενισχύσεων πάνω από 300.000 €

Τα ποσά που προκύπτουν από τις περικοπές μεταφέρονται στο 2^ο πυλώνα της ΚΑΠ, στο ίδιο κράτος μέλος.

Ενίσχυση νια τους μικρούς αγρότες

Προτείνεται ένα απλουστευμένο καθεστώς για τους μικρούς αγρότες, που θα ορίζονται με κριτήριο είτε τις ενισχύσεις που εισπράττουν, είτε το μέγεθος της εκμετάλλευσης τους. Σκοπός της πρότασης είναι η μείωση του διοικητικού βάρους. Το κατ’ αποκοπή ποσό ενίσχυσης για τους μικρούς αγρότες θα κυμαίνεται από 500 € ως 1000 € και θα αντικαταστήσει όλες τις υπόλοιπες ενισχύσεις που εισπράττουν. Για το σκοπό αυτό τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιήσουν έως 10% του εθνικού τους δημοσιονομικού φακέλου. Όσοι αγρότες επιλέξουν να ενταχθούν στο καθεστώς θα έχουν λιγότερες και απλούστερες υποχρεώσεις (π.χ. πολλαπλή συμμόρφωση, υποχρεώσεις πράσινης ενίσχυσης).

.

Ενεργοί αγρότες (στόχευση των ενισχύσεων)

Οι άμεσες ενισχύσεις προτείνεται να χορηγούνται μόνο στους ενεργούς αγρότες. Δεν θα δίνονται δηλαδή ενισχύσεις σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα, των οποίων οι ετήσιες εισπράξεις από τη γεωργική δραστηριότητα είναι μικρότερες του 5% των συνολικών εσόδων τους. Εξαιρούνται από τη διάταξη αυτή οι γεωργοί που έχουν εισπράξει κάτω από 5.000 ευρώ ως άμεσες ενισχύσεις για το προηγούμενο έτος.

Όπως εύκολα γίνεται κατανοητό από την 1/1/2014 η Ελληνική κυβέρνηση θα κληθεί να εφαρμόσει την νέα ΚΑΠ.Μετά τις παραπάνω ανακοινώσεις οι οποίες έγιναν τον Οκτώβριο του 2011 υπάρχει πλέον μπούσουλας και υπάρχουν σημεία στα οποία θα πρέπει να επικεντρωθούν οι προσπάθειες των κυβερνώντων για να υπάρξει ομαλή μετάβαση από το ένα μοντέλο καταβολής επιδοτήσεων στο άλλο.Είναι ξεκάθαρο πλέον ότι για να υπάξουν συγκλήσεις στις ενισχύσεις των κατοίκων των περιοχών όλης της επικράτειας και για να μην υπάρξουν κοινωνικές αναταραχές και δραματικές αποκλίσεις στα χρήματα που λαμβάνουν τώρα οι αγρότες,με τα χρήματα που θα λαμβάνουν με την νέα ΚΑΠ θα πρέπει να πείσουμε την ΕΕ με σαφή επιχειρήματα για τις Ελληνικές θέσεις.Οι οριστικές αποφάσεις της Ελληνικής κυβέρνησης θα πρέπει να ανακοινωθούν στην ΕΕ μέχρι την 1/8/2013.

στ. Συμπεράσματα-προτάσεις

Δίνεται η δυνατότητα όπως προανέφερα να εφαρμοστεί από το 2014 έως το 2019 ένα υβριδικό μοντέλο που θα περιλαμβάνει ένα μέρος των ενισχύσεων που λαμβάνουν μέχρι σήμερα οι αγρότες και τα υπόλοιπα χρήματα να προστίθενται από την περιφερειοποίηση που θα προκύψει για την συγκεκριμένη περιοχή.Είναι λοιπόν απαραίτητο η προσαρμογή αυτή να γίνει με τέτοιο τρόπο,έτσι ώστε οι παραγωγοί που λαμβάνουν σήμερα μια συγκεκριμένη αξία δικαιώματος να την προσεγγίζουν και με την σταδιακή εφαρμογή του υβριδικού μοντέλου, για να αποφευχθούν έτσι σημαντικές αποκλίσεις στα δικαιώματα τους.

Ένα μείζον θέμα που θα πρέπει να αντιμετωπιστεί με την δέουσα προσοχή και σοβαρότητα από όλους είναι ο διαχωρισμός των περιφερειών.Ο κανονισμός είναι σαφής και επιτρέπει στο κράτος μέλος να σπάσει την επικράτεια του σε όσες περιφέρειες απαιτείται προκειμένου περιφερειακά να γίνει δίκαια η κατανομή των ενισχύσεων.Η άποψη μου είναι ότι πρέπει να οριστούν όσο το δυνατόν περισσότερες περιφέρειες με σαφή και προσεκτικό γεωγραφικό διαχωρισμό και να ληφθούν υπόψη αντικειμενικά κριτήρια.Πιο συγκεκριμένα δεν είναι δυνατόν μια περιοχή που σήμερα λαμβάνει δικαιώματα καπνού ή ρυζιού ή βαμβακιού να παίρνει με την νέα ΚΑΠ ίσης αξίας δικαιώματα με κάποιον ο οποίος εισπράττει σήμερα δικαιώματα σταριού.Είναι προφανές ότι αν συμβεί αυτό θα υπάρχουν αγρότες δύο ταχυτήτων, αυτοί οι οποίοι θα είναι σχεδόν στα ίδια επίπεδα με σήμερα και αυτοί οι οποίοι θα υποστούν δραματική μείωση του εισοδήματος τους.Είναι λοιπόν απολύτως απαραίτητο ο καθορισμός των περιφερειών να γίνει με τέτοιο τρόπο που να προστατεύει το εισόδημα όλων των παραγωγών και να δημιουργεί συνθήκες κοινωνικής συνοχής.

Θα πρέπει επίσης να γίνει ξεκάθαρο ότι ορισμένα προϊόντα όπως το σκληρό στάρι που καλλιεργείται κατά κόρον στις περιοχές μας, από την στιγμή που δίνεται η δυνατότητα για στήριξη ορισμένων προϊόντων με την μορφή συνδεδεμένης ενίσχυσης,να είναι μέσα σε αυτά πόσο μάλλον στις μέρες μας που το αγροτοδιατροφικό πρόβλημα γίνεται ολοένα και εντονότερο.

Και φυσικά αυτό στο οποίο θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση είναι ο καθορισμός του ενεργού αγρότη και θα πρέπει οπωσδήποτε να τεθεί από την χώρα μας πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από το 5% τουλάχιστον του εισοδήματος που απαιτείται για να θεωρείται κάποιος ενεργός.Πρέπει επιτέλους το επάγγελμα του αγρότη να προστατευτεί και τώρα είναι η μεγάλη ευκαιρία για να γίνει αυτό.

Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω την αναγκαιότητα η διαπραγμάτευση που βρίσκεται σε εξέλιξη να βρίσκεται σε περίοπτη θέση στην ατζέντα όλων των κομματικών σχηματισμών ενόψει των επικείμενων εκλογών.Είναι καθοριστική η περίοδος που διανύουμε για το μέλλον του αγροτικού κόσμου και θα πρέπει οι βαρύγδουπες δηλώσεις όλων ότι η γεωργία θα αποτελέσει τον κύριο άξονα της εξόδου της χώρας από την οικονομική κρίση να μετουσιωθούν σε πράξεις.Ιδωμεν….

(*) ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ ΑΠΘ-ΓΕΝ. ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΝΕΑΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ – ΔΗΜΟΤΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΚΙΛΚΙΣ – ΠΡΩΗΝ ΑΝΤΙΠΡΟΕΔΡΟΣ ΟΠΕΚΕΠΕ