Η «γραπτή μνήμη» Θεσ/νίκης

Του Όμηρου Ταχμαζίδη*

Κυριακή 27 Ιανουαρίου. Η Θεσσαλονίκη πενθεί και ενθυμείται. Η Ελλάδα πενθεί και ενθυμείται . Η ανθρωπότητα πενθεί και ενθυμείται τα θύματα του Ολοκαυτώματος.

Πριν δέκα και πλέον χρόνια δημοσίευσα ένα άρθρο στο περιοδικό ΕΝΕΚΕΝ με τον τίτλο «Η γενοκτονία των Εβραίων και η τραγωδία των λαών της Μ. Ασίας» (Απρίλιος –Ιούνιος 2007), όπου, μεταξύ άλλων, αναφερόμουν και στη σχέση Θεσσαλονίκης και Ολοκαυτώματος : «Το Ολοκαύτωμα αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην παγκόσμια ιστορία και δεν αφορά μόνο τους Ισραηλίτες, αλλά σύμπασα την Οικουμένη. Η μοναδικότητα και Οικουμενικότητά του, θέλουμε δε θέλουμε, αγγίζουν και την Θεσσαλονίκη, η οποία δεν μπορεί, πλέον, να θεωρείται απλώς κοσμοπολίτικη ή διεθνική πόλη, αλλά οφείλουμε να την αντιμετωπίζουμε ως οικουμενικό τόπο. Ο Κ. Μοσκώψ προσέγγιζε τη νέα τούτη οικουμενικότητά της, όταν αναφερόταν στη “διαρκή καινούργια μετάληψη με τον παγκόσμιο χώρο”». Ωστόσο ο Κ. Μοσκώφ χρησιμοποιεί με τη γενικότερη σημασία της την έννοια του ολοκαυτώματος και γι΄ αυτό δεν κάνει καμία διάκριση ανάμεσα στην Eθνική Aντίσταση και το Άουσβιτς: «Το ολοκαύτωμα της Αντίστασης και οι φούρνοι του Άουσβιτς δημιουργήσανε μια διαρκή καινούργια μετάληψη με τον παγκόσμιο τώρα χώρο». [Βλ. σχετικά στο Κωστής Μοσκώφ, Θεσσσαλονίκη 1700-1912, τομή της μεταπραττικής πόλης, Αθήνα, Δεκέμβρης 1973-1974]

Σε δύο επεξηγηματικές συνάφειες αυτού του εδαφίου ανέφερα επίσης τα εξής διευκρινιστικά: «Η χρήση της λέξης στην ελληνική είναι πληθωριστική στα κείμενα της ιστορίας και στη λογοτεχνία και δεν αφορά μόνο το Ολοκαύτωμα των Ισραηλιτών. Αυτό δημιουργεί και τη σχετική σύγχυση στους Έλληνες αναγνώστες, που ασυνείδητα τοποθετούν στην ίδια κατηγορία το Ολοκαύτωμα, με όλες τις υπόλοιπες αναφορές σε θυσίες, διωγμούς κλπ. Στις υπόλοιπές ευρωπαϊκές γλώσσες ο όρος είναι σχετικά πρόσφατος και αφορά μόνο την περίπτωση του ισραηλιτικού στοιχείου». Και: «Διάφορες προτάσεις για ανακήρυξη της Θεσσαλονίκης σε πόλη μαρτύρων και ηρώων ενέχουν κινδύνους σχετικοποίησης του Ολοκαυτώματος και ακύρωσης της οικουμενικής σημασία του». Ο νόμος που ψήφισε η βουλή για τον εορτασμό της ημέρας μνήμης του Ολοκαυτώματος έφερε με τη χρήση της συγκεκριμένης ορολογίας αυτό το στοιχείο της σχετικοποίησης πάλι στο προσκήνιο. Με αυτόν τον τρόπο η Βουλή ενέταξε το Ολοκαύτωμα στην τρέχουσα ελληνική ιδεολογία «θυσίας και ηρωισμού» και ακύρωσε την οικουμενικότητά του.

Η οικουμενικότητα του Ολοκαυτώματος παραμένει ένα ζητούμενο για τον ελλαδικό χώρο και ιδιαίτερα για την Θεσσαλονίκη. Κατά καιρούς και με διάφορες ευκαιρίες έχω αναρτήσει κάποια άρθρα στο Διαδίκτυο με συναφή προς το Ολοκαύτωμα θέματα , κυρίως σε συνάρτηση με το φαινόμενο του αντισημιτισμού. [Παραπέμπω σους ακόλουθους τίτλους: Όμηρος Ταχμαζίδης, Το Ολοκαύτωμα, τα ολοκαυτώματα και το όνειδος του υπαρκτού ελληνισμού, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η Θεσσαλονίκη της ιστορίας και της παραπλάνησης, Όμηρος Ταχμαζίδης, Το Ολοκαύτωμα, η συγνώμη και ο πολιτικός καιροσκοπισμός, Όμηρος Ταχμαζίδης, Το Ολοκαύτωμα και ο αντισημιτισμός της «σταλινικής» Αριστεράς, Όμηρος Ταχμαζίδης, Το Κακό αυθυπνωτίζεται και ο αντισημίτης αυτοεπιβεβαιώνεται, Όμηρος Ταχμαζίδης, Πολιτική ολιγωρία και ανάδυση της απανθρωπίας, Όμηρος Ταχμαζίδης, Ο κοινός παρονομαστής με το κακό, Όμηρος Ταχμαζίδης, Η ανάπλαση της πλατείας και η ηθική αμεριμνησία της Θεσσαλονίκης]. Τα χρόνια που μεσολάβησαν είχαμε μια σειρά θετικών εξελίξεων σε σχέση με το ζήτημα του Ολοκαυτώματος και την ιστορική μνήμη. Μια από αυτές είναι και ο σχεδιασμός για ανέγερση του νέου Μουσείου στην περιοχή του Παλιού Σταθμού. Το εγχείρημα ενέχει διάφορα διεθνοπολιτικής φύσεως προβλήματα διότι στη χρηματοδότησή του εμπλέκεται η γερμανική πλευρά και με αυτήν έρχεται στο προσκήνιο το μεγάλο αγκάθι των ελληνογερμανικών σχέσεων που ονομάζεται «πολεμικές επανορθώσεις». Και η φετινή ομιλία του Γερμανού προξένου κατά την τελετή μνήμης έχει τις σκιές της που αφορούν στο ερώτημα: πόση «κανονικότητα» και με ποιους τρόπους μπορεί να υπάρξει ανάμεσα στην σύγχρονη Γερμανία και την σύγχρονη Ελλάδα μετά τα δεινά της Κατοχής και, κυρίως, μετά το Άουσβιτς; Πόση «Wiedergutmachung» μπορεί να ανεχθεί η σύγχρονη Ελλάδα και με ποιο πολιτικό και ηθικό πρόσημο; Θα επιλέξουμε την αρχαιοελληνική παράδοση της «αμνηστίας» ή θα προτιμήσουμε την ιουδαϊκή-χριστιανική παράδοση της «μνήμης»; Για δεκαετίες στην Ελλάδα, κυρίως από αδυναμία, επιλέξαμε την πρώτη, τα τελευταία χρόνια έρχεται στο προσκήνιο η δεύτερη. Και τώρα παρεμβαίνουν οι Γερμανοί. Προσπαθούν να επιβάλλουν έναν συγκεκριμένο πολιτισμό μνήμης; Αφήνω τα ερωτήματα ανοικτά για τη δημόσια συζήτηση ενόψει και των δημοτικών εκλογών.

Στο μεταξύ οι Θεσσαλονικείς έχουν και άλλα ανοικτά ζητήματα. Διεθνοπολιτικής φύσεως. Κατά την επίσκεψη κλιμακίου της Δημοτικής Κίνησης Θεσσαλονίκης «Υψίπολις» υπό τον υποψήφιο δήμαρχο Γρηγόρη Ζαρωτιάδη (συνοδευόταν από τον υποφαινόμενο και την Αγγελική Τριανταφυλλίδου), την Τρίτη 15 Ιανουαρίου 2019 στο διοικητικό συμβούλιο της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης κατατέθηκε ένα «Υπόμνημα» (είναι αναρτημένο στην ιστοσελίδα της Kίνησης www.ipsipolis.gr ) όπου μεταξύ άλλων γίνεται λόγος για επιστροφή του Αρχείου της προπολεμικής Εβραϊκής Κοινότητας Θεσσαλονίκης από την Μόσχα. Οι χιτλερικοί μετέφεραν ως λεία πολέμου το αρχείο στην Γερμανία και στη συνέχεια οι Σοβιετικοί μετά την ήττα της Γερμανίας ακολούθησαν την ίδια οδό και μετέφεραν το Αρχείο στη χώρα τους. Στο τμήμα του υπομνήματος που τιτλοφορείται «Πολιτισμός μνήμης» αναφέρεται, μεταξύ άλλων, και το αίτημα της επιστροφής του αρχείου: «Η δημοτική αρχή [Θεσσαλονίκης] πρέπει να καταστήσει μόνιμο αίτημά της την επιστροφή του Αρχείου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης από την Μόσχα. Το αίτημα αυτό πρέπει να αποτελέσει και μόνιμο αίτημα της ΕΣΗΕΜΘ και του Μορφωτικού Ιδρύματός της. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι στους ιδρυτές της Ένωσης είναι δημοσιογράφοι-μέλη γαλλόφωνων εβραϊκών εφημερίδων και ένα μέρος της ιστορίας του τύπου της Θεσσαλονίκης βρίσκεται εγκλωβισμένο στη Μόσχα. Ως δημοτική αρχή θέλουμε να συμβάλλουμε προς αυτή την κατεύθυνση, μορφοποιούμε μια δέσμη προτάσεων για να πιέσουμε και να δελεάσουμε την ρωσική πλευρά, αλλά το ζήτημα πρέπει να ανακινείται διαρκώς από περισσότερους φορείς. Η ΕΣΗΕΜΘ είναι ένας από αυτούς, εφόσον συνδέεται με την ιστορία της και συγχρόνως μπορεί να το μεταφέρει σε διεθνή δημοσιογραφικά fora κλπ.. Η δημοτική αρχή σε συνεννόηση με τον άμεσα ενδιαφερόμενο την Ισραηλιτική Κοινότητα μπορεί να συντονίσει προς αυτή την κατεύθυνση διάφορους φορείς. Η επιστροφή του συγκεκριμένου αρχείου δε θα ενισχύσει μόνο το συμβολικό κεφάλαιο της πόλης, αλλά θα δώσει ώθηση σε πολλαπλές δραστηριότητες – πολλές από αυτές θα αφορούν και την δημοσιογραφική απασχόληση – με σοβαρό και διαρκές οικονομικό αποτύπωμα στην Θεσσαλονίκη. Ακόμη και οι συνεχείς συζητήσεις για την επιστροφή του Αρχείου θα τροφοδοτούν με υλικό τη δημοσιότητα, ελληνική και διεθνή, θα ανανεώνουν την παρουσία της Θεσσαλονίκης σε «διεθνείς συζητήσεις» κ.ο.κ.»

Η ΔΚΘ «Υψίπολις» υπό τον υποψήφιο δήμαρχο Γρηγόρη Ζαρωτιάδη στο πλαίσιο των αντιλήψεών της για μητροπολιτική διοίκηση της Θεσσαλονίκης προωθεί και την ευρεία μετονομασία των οδών του πολεοδομικού συγκροτήματος. Στο πλαίσιο αυτό προτείνει να μετανομαστεί η δυτική είσοδος της πόλης σε «Λεωφόρο Ολοκαυτώματος».

Πρέπει να διεκδικήσουμε την επιστροφή της «γραπτής μνήμης» στην Θεσσαλονίκη, Στην διεκδίκηση της επιστροφής του Αρχείου από την Μόσχα οφείλει να συμβάλλει και η γερμανική πλευρά, διότι είναι αυτή η κύρια υπεύθυνη για την απομάκρυνσή του από την Θεσσαλονίκη. Ήταν γερμανικά τα χέρια που το υφάρπαξαν πρώτα…

*Μέλος του Ε.Γ. της «Σοσιαλιστικής Προοπτικής» και της ΔΚΘ «Υψίπολις» με υποψήφιο δήμαρχο τον Γρηγόρη Ζαρωτιάδη.