Ελλάδα και Ευρώπη:
…πορείες απόκλισης.
Του Γιάννη Γούναρη*
———————————————————-Στις 28 Μαΐου 1979, οι ηγέτες τής τότε ΕΟΚ υπέγραφαν στο Ζάππειο μέγαρο τη συμφωνία ένταξης της Ελλάδας, χαιρετίζοντάς την ως επιστέγασμα της εξόδου της χώρας από το πρόσφατο σκοτεινό παρελθόν της δικτατορίας και ως αφετηρία μιας νέας δημοκρατικής πορείας μέσα στην Ευρώπη. Ωστόσο, την ευφορία των Ευρωπαίων ηγετών δεν συμμεριζόταν ένα σημαντικό τμήμα των πολιτικών δυνάμεων και της ελληνικής κοινωνίας, το οποίο εναντιώθηκε στην ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, αμφισβητώντας ότι αυτή θα αποτελούσε για τον λαό εγγύηση ευημερίας, δημοκρατίας και ειρήνης.
Σήμερα, 34 χρόνια μετά, η συζήτηση για το ποια πλευρά αυτής της διαμάχης είχε, τελικά, δίκιο έχει επανέλθει στο προσκήνιο, καθώς όλο και περισσότεροι Ελληνες αναρωτιούνται εάν η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ και, στη συνέχεια, στην Ε.Ε. και στην ευρωζώνη είχε θετικό ή αρνητικό πρόσημο. Δεν έχει τόση σημασία εάν το ερώτημα τίθεται καλώς ή κακώς. Και μόνο το γεγονός ότι τίθεται, αποτελεί μια ισχυρή ένδειξη ότι κάτι δεν πήγε καθόλου καλά στην υπόθεση της ελληνικής ένταξης, αλλά και στην ίδια την πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης γενικότερα. Η αλήθεια είναι ότι η ένταξη έγινε αντιληπτή από τις ελληνικές πολιτικές, οικονομικές και ακαδημαϊκές ελίτ -με φωτεινές εξαιρέσεις, ασφαλώς- στρεβλά. Είτε, δηλαδή, ως μια ευκαιρία εξυπηρέτησης του παραδοσιακού πελατειακού κράτους με άφθονα κοινοτικά κονδύλια, είτε ως «όχημα εξευρωπαϊσμού μιας βαλκανικής και οπισθοδρομικής Ελλάδας», είτε, τέλος, ως ο απόλυτος εχθρός των «ελληνικών αξιών» και του ελληνικού πνεύματος. Και οι τρεις θεωρήσεις είναι εξίσου εσφαλμένες, καθώς βλέπουν την Ευρώπη ως κάτι ξένο σε σχέση με την Ελλάδα, σαν κάτι το αλλότριο. Η Ελλάδα, όμως, δεν είναι μια ανατολίτικη επαρχία που πρέπει να «εξευρωπαϊστεί», αλλά μια ήδη κατεξοχήν ευρωπαϊκή χώρα. Το ελληνικό πνεύμα (όχι μόνο στην αρχαιοελληνική του έκφραση, αλλά και στη σύγχρονη) αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του ευρωπαϊκού, και αντιστρόφως. Υπάρχει χάσμα αβυσσαλέο ανάμεσα σε αυτόν που θεωρεί τη συμμετοχή της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι ως ίση μεταξύ ίσων, φυσική απόρροια της απώτερης και πρόσφατης ιστορίας του ελληνικού λαού, και αυτόν που τη θεωρεί εργαλείο για τον «εκπολιτισμό» της χώρας.
Ετσι, όμως, δεν αξιοποιήθηκαν οι πραγματικές ευκαιρίες που έδωσε η ένταξη για την ουσιαστική (και όχι προσχηματική) μεταρρύθμιση του κράτους και της οικονομίας, για τη βελτίωση των δομών της διοίκησης, για την καλύτερη λειτουργία του κοινωνικού κράτους και της εκπαίδευσης και για τη δημιουργία αληθινών αναπτυξιακών προοπτικών για τη χώρα σε βάθος χρόνου. Από την άλλη πλευρά, σήμερα βλέπουμε να αποθεώνεται ως «ευρωπαϊκή επιλογή» μια καταστροφική πολιτική, χρεοκοπημένη και κοινωνικά άδικη. Αυτός ο δήθεν ευρωπαϊσμός είναι κίβδηλος, σαθρός και προσχηματικός, καθώς περιγράφει, στη συνείδηση του πολίτη, μια Ευρώπη όχι εγγυήτρια των ελευθεριών και του βιοτικού του επιπέδου, αλλά απειλή. Ετσι, όλο και περισσότεροι Ελληνες, αλλά και άλλοι Ευρωπαίοι, στρέφονται εξ αντανακλάσεως στον αντιευρωπαϊσμό. Βεβαίως, τεράστια ευθύνη έχει και η ίδια η Ε.Ε., η οποία επέβαλε στην Ελλάδα (και όχι μόνο) επιλογές βαθιά αντιευρωπαϊκές και αντιδημοκρατικές, που δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με αυτό που ξέραμε ως «ευρωπαϊκή ιδέα». Αν η Ελλάδα δεν αξιοποίησε τη δική της ευρωπαϊκή πορεία, και η ίδια η Ευρώπη δείχνει να έχει χάσει ολότελα τον προσανατολισμό της, καθώς υιοθετεί έναν συγκεντρωτικό και ανελεύθερο τρόπο διακυβέρνησης. Αυτή, όμως, είναι μια Ευρώπη χαμένη, χωρίς όραμα, χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση και με ημερομηνία λήξης.
Τα θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τον λόγο ύπαρξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με τη θέση της Ελλάδας σε σχέση με αυτήν έχουν ανοίξει εκ νέου. Αυτό δεν είναι αναγκαστικά κακό. Εξαρτάται από το εάν θα δούμε την καταστροφή ως αφετηρία, ως μια νέα αρχή. Ποια Ευρώπη θέλουμε και πόσο απέχει από αυτό το ιδανικό η σημερινή Ενωση; Τι μπορούμε να κάνουμε για να επαναφέρουμε στη ζωή την ευρωπαϊκή ιδέα, εφόσον δεν είναι ήδη πολύ αργά; Ποιο ρόλο θεωρούμε ότι αξίζει να έχει η Ελλάδα σε αυτήν την άλλη Ευρώπη; Μπορεί η χώρα μας να διεκδικήσει, επιτέλους, ενεργητικά τη θέση του ισότιμου εταίρου ή είναι καταδικασμένη να παραμείνει εσαεί η παθητική αποδέκτρια κοινοτικών κονδυλίων, οικονομικής «βοήθειας» και πολιτικών που αποφασίζονται για αυτήν χωρίς αυτήν; Mας αξίζει η εικόνα του «φτωχού συγγενή», την οποία έχουν αποδεχθεί κάποιοι εταίροι μας (εντός και εκτός εισαγωγικών) αλλά και πολλά μέλη των ελληνικών «ελίτ», διότι, σε τελική ανάλυση, έτσι τους βολεύει καλύτερα; Οι απαντήσεις που θα δώσουμε σε αυτά τα ερωτήματα θα κρίνουν το μέλλον και της Ευρώπης συνολικά, αλλά και της Ελλάδας μέσα σε αυτήν. Η Ιστορία δεν έχει μιλήσει ακόμα. Υπομονή.
*Δικηγόρος, κάτοχος LLM από το London School of Economics και υποψήφιος διδάκτωρ Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
