Αγορά και Δημοκρατία
Του Γιάννη Μυλόπουλου.
Το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο που κυριάρχησε στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, με το άνοιγμα των αγορών και την κατάργηση των συνόρων για τη διακίνηση κεφαλαίου, εμπορευμάτων και εργατικών χεριών, καθώς και με τους φρενήρεις ρυθμούς του διεθνούς οικονομικού ανταγωνισμού τους οποίους επέβαλε, επεκτάθηκε παντού χωρίς αντίπαλο δέος, με αποτέλεσμα να καθορίζει σήμερα αποφασιστικά το σύνολο της σφαίρας της δημόσιας ζωής.
Από την οικονομία, την κοινωνική ατζέντα και το περιβάλλον μέχρι τα ζητήματα που αφορούν τους θεσμούς και τη δημοκρατία, ο νεοφιλελευθερισμός έχει αφήσει το ίχνος του παντού.
Η υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας της οικονομίας, της κοινωνίας και του περιβάλλοντος διαπιστώνεται σήμερα με την οικονομική κρίση που μαστίζει τους πιο ευαίσθητους κρίκους της οικονομικής αλυσίδας, με τις μεγάλες ανισότητες υπέρ των λίγων και σε βάρος των πολλών, καθώς και με την κλιματική αλλαγή και την εκτεταμένη εξάντληση και καταστροφή που υπέστησαν τα χρόνια της παγκοσμιοποίησης το οικοσύστημα και οι φυσικοί πόροι που συντηρούν τη ζωή και την ανάπτυξη.
Δεν την αντέχει, με άλλα λόγια, την ανάπτυξη της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης ο πλανήτης και γι’ αυτό αυτή η επιθετική μορφή ανάπτυξης είναι μια ανάπτυξη που εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται μη εφικτή.
Σήμερα όμως και εκ του αποτελέσματος,γίνεται φανερή και μια ακόμη ολέθρια συνέπεια του επιθετικού μοντέλου ανάπτυξης, που αφορά τους θεσμούς και τη δημοκρατία.
Η υπερσυγκέντρωση του πλούτου στα χέρια λίγων συνέβαλε ώστε να μεταφερθεί το κέντρο βάρους της λήψης των αποφάσεων και εν τέλει και η πραγματική πολιτική εξουσία από τα κράτη και τις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις, όπου βρίσκονταν στον 20ό αιώνα, σε μια αόρατη οικονομική ολιγαρχία, η οποία αναγορεύτηκε σε απόλυτο κυρίαρχο των αγορών και της παγκόσμιας οικονομίας, συγκεντρώνοντας και το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής εξουσίας.
Η δημοκρατία και η διαφάνεια στη λήψη των αποφάσεων υποχώρησαν γρήγορα στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης, καθώς η πραγματική εξουσία απομακρύνθηκε από τις δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις και συγκεντρώθηκε στα χέρια μιας αφανούς και ταυτόχρονα πανίσχυρης ολιγαρχίας που ελέγχει την παγκόσμια αγορά και η οποία δεν έχει καμία δημοκρατική αναφορά και καμία νομιμοποίηση, ούτε και υπόκειται σε κανενός είδους λογοδοσία, αποφασίζοντας με ολιγαρχικό, αυθαίρετο και αυταρχικό τρόπο για τις τύχες των λαών.
Η υποχώρηση της δημοκρατίας και το πέρασμα της πολιτικής εξουσίας σε μια ιδιότυπη όσο και αόρατη οικονομική ελίτ συνιστούν σαφή οπισθοδρόμηση του σύγχρονου πολιτισμού. Κι αυτό γιατί στο όνομα μιας ελευθερίας η οποία όμως δεν απευθυνόταν σε ανθρώπους, αλλά στις αγορές και το χρήμα, το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα κατέληξε να μην ελέγχεται πλέον δημοκρατικά, αλλά ολιγαρχικά και αυταρχικά.
Σήμερα, διαπιστώνοντας την έκταση των οικονομικών, κοινωνικών και οικολογικών στρεβλώσεων και ακροτήτων και τα θεσμικά αδιέξοδα που προκάλεσε ο νεοφιλελευθερισμός, γίνεται αντιληπτό ότι εξ αρχής ο στόχος αυτής της πολιτικής επιλογής ήταν η πιο εκτεταμένη αναδιανομή πλούτου που έγινε ποτέ υπέρ των λίγων, για να οδηγηθούμε σε μια αυταρχική και ολιγαρχική διακυβέρνηση από μια μικρή ολιγαρχία του πλούτου, η οποία πλέον ελέγχει και εξουσιάζει τους λαούς της Γης.
Ούτε η επιστροφή στο παρελθόν της εσωστρέφειας, του εθνικισμού και του εθνικού καπιταλισμού που προτείνουν ο Τραμπ και η Λεπέν, ούτε όμως και το αφοριστικό αίτημα κατάργησης της παγκοσμιοποίησης δίνουν λύση στα αδιέξοδα της εποχής.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επαναφορά του μέτρου μεταξύ οικονομικών, κοινωνικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων που προτείνει το μοντέλο της βιώσιμης ανάπτυξης διασφαλίζει τον οικονομικά αποδοτικό (έστω και με μικρότερη κερδοφορία), συγχρόνως όμως κοινωνικά δίκαιο και οικολογικά εφικτό χαρακτήρα αυτής της πολιτικής επιλογής. Το μοντέλο αυτό αποκαθιστά όμως και τις στρεβλώσεις που έχουν προκληθεί στα θεσμικά ζητήματα, καθώς η οικονομία δεν απευθύνεται πλέον σε ιδιώτες και δεν κινητοποιεί «ιδιωτικές» συμπεριφορές, αλλά αντίθετα, το υποκείμενό της είναι η ίδια η κοινωνία και οι θεσμοί της.
Στη δίκαιη ανάπτυξη η Αγορά απενοχοποιείται και από πεδίο άσκησης κερδοσκοπίας υπέρ των λίγων και σε βάρος των πολλών, αποκτά και πάλι την αρχαιοελληνική σημασία του δημόσιου πεδίου συνάθροισης με σκοπό την ενασχόληση με τα κοινά και την άσκηση του δικαιώματος της κοινωνικής συμμετοχής.
Με τον τρόπο αυτόν η ανάπτυξη απευθύνεται στο σύνολο της κοινωνίας, επαναφέροντας τη δύναμη (κράτος) στον δήμο, δηλαδή στους πολλούς (Δημο-κρατία). Αποκαθίσταται έτσι η Δημοκρατία, καθώς ο δήμος, δηλαδή οι πολλοί, ξαναμπαίνει στο παιχνίδι της λήψης των αποφάσεων και αποκτά ουσιαστική δύναμη, αποφασίζοντας αυτός για τη δική του τύχη.
Το γεγονός ότι στην Ελλάδα, όπου γεννήθηκε και εμπεδώθηκε πριν από αιώνες η ιδέα τόσο της Αγοράς όσο και της Δημοκρατίας, συνέβη και εφαρμόστηκαν οι πιο ανελέητες νεοφιλελεύθερες πολιτικές λιτότητας στα χρόνια της κρίσης, οδηγώντας το 2015 στην πρώτη μεγάλη πολιτική αλλαγή σε προοδευτική κατεύθυνση στην Ευρώπη, ίσως τελικά δεν ήταν ούτε τυχαίο ούτε συμπτωματικό…
Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
