Ένας καπιταλισμός δρόμος!
Τάσος Τσακίρογλου.
Ορεγκον 1963: εποχή πλήρους απασχόλησης και επικράτησης του αμερικανικού μικροαστικού ονείρου. Ο αποκλίνων εγκληματίας Ραντλ Πάτρικ Μακ Μέρφι (Τζακ Νίκολσον) ζει μια κόλαση στην ψυχιατρική κλινική όπου μεταφέρεται, προκειμένου να «προσαρμοστεί» και να υποταχθεί στους παράλογους κανόνες και στον σαδισμό της προϊσταμένης. Ο απροσάρμοστος, απείθαρχος και αντικομφορμιστής τύπος καταστέλλεται με επιθετική φαρμακευτική αγωγή, ηλεκτροσόκ και, τελικά, λοβοτομή.
«Γκόθαμ Σίτι» (Νέα Υόρκη), 1981: «Νεοφιλελεύθερη συναίνεση» με τον μανδύα του Ριγκανισμού και μαζικές περικοπές στις κοινωνικές δαπάνες, σαν μια προσπάθεια εξόδου από τις πετρελαϊκές κρίσεις εις βάρος του κοινωνικού κράτους. Θύματα οι δημόσιες μεταφορές, οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και –φυσικά– η ψυχική υγεία. Ο κωμικός Αρθουρ Φλεκ –άνθρωπος με ψυχολογικά προβλήματα– αδυνατεί να κρατήσει τη δουλειά του, η Πρόνοια του κόβει τα φάρμακα και καλείται να αντιμετωπίσει το φάσμα της μοναξιάς, της κατάθλιψης και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Δύο «στιγμές» της αμερικανικής Ιστορίας που –δοσμένες μέσα από την τέχνη του κινηματογράφου– λένε πολλά για τη μητρόπολη του καπιταλισμού: την έλλειψη ανοχής στο διαφορετικό, τη βίαιη καταστολή της απόκλισης, την ψυχιατρικοποίηση και τον στιγματισμό, τον ορισμό του «φυσιολογικού» και της «τρέλας» και τη διάβρωση του χαρακτήρα από ένα σύστημα που έχει θεό το χρήμα, τη φήμη και το στάτους.
Ο Τζόκερ είναι ο «απειλητικός άλλος», το ασυνείδητο που δεν θέλω να ξέρω, ο διαφορετικός μέσα μου. Είναι οι «παράξενες» κατώτερες τάξεις που η ελίτ αντιμετωπίζει όπως οι αποικιοκράτες τους «άγριους» και τους «ιθαγενείς». Για την ακρίβεια, είναι οι «άγριοι» και οι «ιθαγενείς» των μητροπόλεων. Ο καπιταλισμός του χρηματιστηρίου –μια οικονομία «πέρα από το καλό και το κακό», το ηθικό και το ανήθικο–, τα κέρδη, τα πολιτικά πόστα, τα ψεύτικα λόγια και η υποκρισία οδηγούν σε μια ψυχική κλιμάκωση που καταλήγει τελικά σε μια γιορτή βίας, καταστροφής και εξέγερσης.
Οι γκροτέσκες φιγούρες του τσίρκου –ο κλόουν, ο νάνος και ο «χοντρός»– δένονται σε μια κολασμένη χορογραφία με τις φιγούρες του χρηματιστή, του πολιτικού και του ψυχιάτρου. Ενας κόσμος «άσχημος», αλλά γεμάτος εσωτερική τρυφερότητα απέναντι σ’ έναν κόσμο άψυχο, σκληρό και απρόσωπο που βλέπει τα πάντα, ακόμα και τις ανθρώπινες ζωές, σαν αριθμούς και ισολογισμούς. Οι «αποκάτω» απέναντι στους «αποπάνω». Ιστορίες βιοπολιτικής και κυριαρχίας. Βάναυσης καταστολής και εγκλεισμού. Και από την άλλη, η τρέλα σαν απελευθερωτικό κίνημα, σαν εξέγερση και σαν γλέντι καταστροφής και βίας.
Η τελευταία σκηνή, με τον Χοακίν Φοίνιξ, αφού έχει, υποτίθεται, σκοτώσει την ψυχίατρο στο τρελάδικο που μεταφέρεται, να περπατά στον άσπρο διάδρομο αφήνοντας πατημασιές από αίμα, θυμίζει την αγνότητα-παρθενιά ενός συστήματος που χάθηκε για πάντα. Ο πρωταγωνιστής λίγο νωρίτερα, όταν η γιατρός τον ρωτά γιατί γελάει, της απαντά ότι θυμήθηκε ένα αστείο και όταν εκείνη θέλει να μάθει γιατί δεν το μοιράζεται μαζί της, της απαντά: «Δεν θα το καταλάβαινες έτσι και αλλιώς!»
Δύο κόσμοι χωριστά, με τις γέφυρες κομμένες. Ο κόσμος των προνομιούχων και ο κόσμος των φτωχοδιάβολων. Τότε και τώρα. Η ταινία δεν μιλά για το παρελθόν ούτε για την Γκόθαμ Σίτι. Mutato nomine de te fabula narratur: αλληγορικά ο μύθος μιλά για σένα και για το σήμερα!
Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
