Το συνέδριο της Εσθονίας

Του Γρηγόρη Κυριακού*

Η οργάνωση του Διεθνούς Συνεδρίου για την Ευρωπαϊκή ημέρα μνήμης των θυμάτων του ναζισμού και του κομμουνισμού, από την εσθονική προεδρία της Ε.Ε. έχει προκαλέσει έντονες συζητήσεις στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας μας και ως ένα βαθμό αναμοχλεύει διαχωριστικές γραμμές που αυτή τη στιγμή κάθε άλλο παρά αναγκαίες είναι.

Για την ουσία των πραγμάτων, ο ναζισμός και ο κομμουνισμός θα πρέπει να εξεταστούν τόσο αυτόνομα όσο και σε συνδυασμό μεταξύ τους αλλά και συγκριτικά με άλλα παρόμοια φαινόμενα.

Το 1917 ξεσπά η Ρωσική Επανάσταση μετά από ογκώδεις διαδηλώσεις στην Αγ. Πετρούπολη και εκτεταμένες ανταρσίες στο στρατό με αποτέλεσμα την πτώση της μοναρχίας. Τον Μάρτιο η προσωρινή κυβέρνηση έδωσε γενική αμνηστία, η Φινλανδία ανακηρύχτηκε αυτόνομο κράτος, φυλακίστηκε η αυτοκρατορική οικογένεια, καταργήθηκε η θανατική ποινή, σταμάτησε το πογκρόμ κατά των Εβραίων, εφαρμόστηκε το οκτάωρο και χορηγήθηκε το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις γυναίκες. Τον Οκτώβριο επικρατούν οι Μπολσεβίκοι και στις 25 Οκτωβρίου το 2ο συνέδριο των σοβιέτ της Ρωσίας αποφάσισε το πέρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ. Συγχρόνως δίνονται υποσχέσεις για ειρήνη, διανομή των γαιών και αυτοδιάθεση των λαών. Την περίοδο Φεβρουαρίου – Μαρτίου 1918 υπογράφεται η συνθήκη Μπρεστ Λιτόφσκ και η Ρωσία απομακρύνεται από τις δημοκρατίες της Βαλτικής, την Πολωνία, την Ουκρανία, την Υπερκαυκασία κτλ χάνοντας το  ¼ των εδαφών της και δεχόμενη σοβαρό πλήγμα στην οικονομίας της. Το 1929 ο Στάλιν, αφού εκδίωξε κάθε εσωκομματικό αντίπαλο, αναδεικνύεται ηγέτης της Σοβιετικής Ένωσης ενώ αποκτά τον απόλυτο έλεγχο με τις εκκαθαρίσεις του 1936 – 1938. Στις πιο μαύρες σελίδες της σταλινικής περιόδου ανήκουν η σφαγή του Κατύν καθώς και ο εκτοπισμός των Ελλήνων του Πόντου και η γενοκτονία αυτών.  Ο Χρουστσόφ, διάδοχος του Στάλιν, το 1956 αποκάλυψε πώς ο Στάλιν ήταν υπεύθυνος για την εκτέλεση χιλιάδων ανθρώπων κατά τη διάρκεια των εκκαθαρίσεων και προχώρησε με μια πολιτική αποσταλινοποίησης. Χιλιάδες αντικομμουνιστές που φυλακίστηκαν από το Στάλιν απελευθερώθηκαν και δόθηκε η δυνατότητα να δημοσιεύσουν την εμπειρία τους με πιο χαρακτηριστική αυτή του Αλεξάντερ Σολζενίτσιν. Το όνομα του Στάλιν έγινε προσπάθεια να σβηστεί από την ιστορική μνήμη. Ως άλλος Αλκιβιάδης, «είδε μετά θάνατον» αγάλματα και πορτρέτα του να αφαιρούνται, πόλεις, οδοί και πάρκα να αλλάζουν όνομα και τη σορό του να απομακρύνεται από το Μαυσωλείο της Κόκκινης Πλατείας και να ενταφιάζεται εντός των τειχών του Κρεμλίνου. Αντίθετα ο άνθρωπος που αποκάλυψε τα ειδεχθή εγκλήματα του Στάλιν, ο Νικήτα Χρουστσόφ είναι ο μοναδικός ηγέτης της ΕΣΣΔ που δεν ενταφιάστηκε στο Κρεμλίνο αλλά στο κοιμητήριο Νοβοντέβιτσι.

Το 1933, ο  Χίτλερ αναλαμβάνει την εξουσία μετά από εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον πρόεδρο της Γερμανίας Χίντενμπουργκ.  Σταδιακά καταργούνται τα πολιτικά κόμματα πλην του εθνικοσοσιαλιστικού (ναζιστικού), προωθείται ο εξευγενισμός της «άρειας φυλής» με εκκαθαρίσεις των Εβραίων, των Ρομά, των σωματικά ή διανοητικά ανάπηρων, των ομοφυλόφιλων, των έγχρωμων φυλών και γενικά οποιασδήποτε μειονότητας ή κοινωνικής ομάδας με ιδιαιτερότητες ενώ παρόμοια ιδεολογία προωθείται στην οικονομία.

Από τα παραπάνω γίνεται διακριτό ότι η Ρωσική Επανάσταση –  προώθησε ιδέες και αξίες με πανανθρώπινο περιεχόμενο όπως ειρήνη, αυτοδιάθεση των λαών, δικαιώματα των εργατικών τάξεων κτλ. Περισσότερο από έναν αιώνα νωρίτερα  η Γαλλική Επανάσταση μέσω της «Διακήρυξης των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη» προώθησε τις έννοιες της ελευθερίας, της ισότητας και της εθνικής κυριαρχίας. Αιτήματα που είναι πάντα διαχρονικά και αποτελούν τη βάση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Μέσα στις ανακατατάξεις που προκαλούνται από ευρύτατη κινητοποίηση της κοινωνίας  αναρριχώνται και προσωπικότητες που παρεκκλίνουν της πορείας  και του ιδεολογικού πλαισίου ενώ με το που αναλαμβάνουν την εξουσία μετέρχονται αντιδημοκρατικών μεθόδων που φτάνουν μέχρι και της βιολογικής εξοντώσεως των αντιπάλων τους.

Ο Ροβεσπιέρος (εισηγητής της τρομοκρατίας και εμπνευστής της λαιμητόμου που οδήγησε με ή χωρίς δίκη στο θάνατο 35.000- 40.000 αντιφρονούντες και αντεπαναστάτες και ο οποίος βρήκε τον θάνατο από το εργαλείο που ο ίδιος εμπνεύστηκε) κατά τη Γαλλική Επανάσταση και ο Στάλιν ως ηγέτης της τότε ΕΣΣΔ δεν έθεσαν από μόνοι τους το ιδεολογικό πλαίσιο των επαναστάσεων και στη συνέχεια παρέκλιναν ούτε προκάλεσαν από μόνοι τους τα αίτια που οδήγησαν στη Γαλλική και στη Ρωσική Επανάσταση. Ο τρόπος με τον οποίο πολιτεύθηκαν δεν αποτέλεσε μέρος του επίσημου ιδεολογικού πλαισίου των φαινομένων που τους ανέδειξε.

Σαφώς και τέτοιες μέθοδοι είναι καταδικαστέες χωρίς να χωρεί κανένα περιθώριο διαπραγμάτευσης ή αμφισβήτησης ενώ η δημοκρατία ως το πολίτευμα που δεν γνωρίζει αδιέξοδα οφείλει να τους απομακρύνει άμεσα και να αποκαθιστά πλήρως τη λειτουργία της. Για να λειτουργεί η δημοκρατία, ο βασικός της πυλώνας δηλαδή η ίδια η κοινωνία οφείλει να είναι προσηλωμένη στα δημοκρατικά ιδεώδη και να λαμβάνει ενεργά θέση και ρόλο στα τεκταινόμενα ενισχύοντας τα πολιτικά κόμματα του δημοκρατικού τόξου. Σημαντικό παράγοντα αποτελεί και η ανάδειξη της ηγεσίας (ανεξαρτήτως επιπέδου, τοπικού, περιφερειακού ή εθνικού) των πολιτικών κομμάτων μέσα από διαδικασίες που χαρακτηρίζονται από τις ιδεολογικές, πολιτικές και προγραμματικές θέσεις και με έντονη την κριτική σκέψη και τον ρεαλισμό μακριά από φαινόμενα λαϊκισμού.

Ο ναζισμός όμως ως ιδεολογία ήταν γνωστός ήδη από τον 19ο αιώνα ενώ εξελίχθηκε περισσότερο από το 1920 και έπειτα, ξεκινώντας από τον Άντον Ντρέξλερ και βρίσκοντας την εφαρμογή  του από τον Χίτλερ. Το δε περιβόητο του πόνημα, «Ο Αγών μου» εκδόθηκε το 1925 ενώ ο Χίτλερ ανέλαβε την εξουσία οχτώ χρόνια αργότερα. Κατά συνέπεια η ίδια η δημοκρατία αφέθηκε, μέσω της εντολής σχηματισμού κυβέρνησης από τον Χίντενμπουργκ, σε μια ακραία ιδεολογία που ήταν από πριν γνωστή για τα εγκληματικά της χαρακτηριστικά.

Οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης ήταν πάντα – από την εποχή ακόμα των τσάρων –  στο μέσο ενός ιδιότυπου διαγκωνισμού μεταξύ Ρωσίας και δυτικής Ευρώπης με τη Γερμανία να αναζητά το δικό της ζωτικό χώρο και να αυξάνει τη σφαίρα επιρροής της ονειρευόμενη μια πανίσχυρη κεντρική Ευρώπη. Εξαιτίας της κατάστασης αυτής έχουν υποφέρει έως και στην πρόσφατη ιστορία τους για αυτό και σε μεγάλο βαθμό τα αντιρωσικά τους συναισθήματα είναι δικαιολογημένα.

Η προσπάθεια όμως να τεθούν στο ίδιο εδώλιο της ιστορίας και μάλιστα από άτομα που δεν ανήκουν στην ιστορική- επιστημονική κοινότητα, επαναστατικά φαινόμενα, ρατσιστικές ιδεολογίες  και πετυχημένοι ή αποτυχημένοι πολιτικοί ηγέτες είναι άστοχη ενώ συνεχίζει το – κατά τον ιερό Αυγουστίνο –  φαινόμενο του αυτοκράτορα και του πειρατή, δηλαδή την κρίση και τοποθέτηση μιας επιλογής υπό το πρίσμα του κάθε φορά ισχυρότερου. Και σε κάθε περίπτωση, οι ζώντες είναι ισχυρότεροι των τεθνεώτων με την θυσία των προγόνων να φορτίζει τωρινές σκέψεις και επιλογές.

Το κάθε ιστορικό φαινόμενο οφείλει να εξετάζεται εντός του ιστορικού χρονολογικού πλαισίου στο οποίο ανήκει, χωρίς συναισθηματική φόρτιση και ιδεολογικές εμμονές. Γιατί σε διαφορετική περίπτωση θα πρέπει να θέσουμε στην ίδια εξίσωση και άλλα φαινόμενα που οδήγησαν σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας όπως ο θρησκευτικός φανατισμός (όχι μόνο από την πλευρά του Ισλάμ) ή  η εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών ακόμα και από ιδιωτικά κεφάλαια που καθοδηγούν κρατικούς πολέμους κτλ

*Γραμματέας Ν.Ε. ΔΗΜ.ΑΡ Κιλκίς, μέλος Περιφερειακού Συντονιστικού Κεντρικής Μακεδονίας της ΔΗ.ΣΥ.