Κεφάλαιο, κεφάλι και κάμερα

Του Νίκου Κωνσταντινίδη*

Ο άνθρωπος ολοκληρώνεται κοινωνικά και πολιτικά, όταν το βάθος της ψυχής του και το ύψος της αποστολής του συγκλίνουν. Η Δημοκρατία χωρίς τη δημόσια παιδεία, είναι έννοια λειψή. Μισή και η αρετή χωρίς τη δικαιοσύνη. Στη χώρα όπου η εκτελεστική εξουσία ορίζει τη δικαστική, επιλέγοντας αυτή την ηγεσία της, στη χώρα αυτή δεν υπάρχει ούτε ελεύθερη ούτε ανεξάρτητη δικαιοσύνη.

Διαχρονικά το κεφάλι και το κεφάλαιο είναι δύο πράγματα διαφορετικά. Χρειάζονται όμως και τα δύο για να πάει μια κοινωνία μπροστά από την εποχή του Δημοσθένη και του γνωστού του ρητού, «δει δη χρημάτων κι άνευ τούτων ουδέν έστι γενέσθαι των δεόντων». Όπου ο πολίτης δεν έχει τα αναγκαία προς το ζην, ναι μεν μπορεί κι επιβιώνει, αλλά δεν ζει.

Άσχετα αν λέμε ότι όλοι είμαστε ίσοι ενώπιον του Θεού και του νόμου, στην ουσία είμαστε άνισοι, καθώς «δικαιοσύνη υπάρχει μόνο μεταξύ των οικονομικά ίσων ανθρώπων», σύμφωνα με τον Αριστοτέλη.

Από μικροί δεχόμαστε διαφορετική γνώση και μόρφωση ανάλογα την κοινωνική τάξη από την οποία προερχόμαστε. Ανάλογα την οικονομική και πνευματική μας κληρονομιά. Η πορεία και η παιδεία του καθενός μας στη ζωή είναι διαφορετική ήδη από το ξεκίνημά της.

Το σχολείο ως κοινωνικός φορέας γνώσης και μόρφωσης έχει ως στόχο του να καταργήσει τις εκπαιδευτικές ανισότητες και να προσφέρει στον οικονομικά αδύναμο μαθητή δωρεάν το αγαθό της δημόσιας παιδείας.

Στη χώρα, όμως, όπου το κεφάλαιο ακυρώνει το «κεφάλι» κι όπου η παιδεία γίνεται ιδιωτικό αγαθό, πρόσφορο μόνο για τον οικονομικά ισχυρό, εκεί η σπατάλη σε εθνικό – πνευματικό κεφάλαιο είναι επιζήμια και μεγάλη.

Το ζήτημα της δημόσιας παιδείας είναι παιδαγωγικό κι όχι τηλεοπτικό. Κατά τον Ουμπέρτο Έκο η τηλεόραση είναι ο καθρέφτης του πολιτισμού μας. Μέσα από την τηλεοπτική κάμερα γνωρίζουμε την κοινωνία. Πραγματικοί δάσκαλοι είναι σήμερα οι δημοσιογράφοι. Αυτοί πλάθουν κι αυτοί διαπαιδαγωγούν τη χώρα, καθώς απευθύνονται σ’ ένα ακροατήριο πολύ μεγαλύτερο από αυτό του δασκάλου της τάξης.

Με αφορμή τον κορονοϊό οι κάμερες θα μπουν και στα σχολεία. Κι από εκεί θα επεκταθούν παντού. Η πανδημία θα αλλάξει τις ζωές μας, όπως έγινε με την 11η του Σεπτέμβρη, μετά από το γκρέμισμα των δίδυμων πύργων στη Ν. Υόρκη.

Η χρήση της κάμερας θα μας πάει πίσω σε οργουελικές εποχές και στο μάτι του «μεγάλου αδερφού», αν και γνωρίζουμε πως κανένα “τηλεοπτικό μάτι” δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ψυχή του δασκάλου μέσα στην σχολική τάξη.

Το μάθημα με κάμερα, εκτός από το ότι καταργεί την παρουσία του δασκάλου αφαιρεί κάθε άμεση και διαδραστική επικοινωνία ανάμεσα σε αυτόν και στον μαθητή, «προς όφελος των μέσων τεχνολογίας, κινητών και καμερών, των τεχνολογικών κολοσσών», σύμφωνα με τη Ναόμι Κλάιν. Συνεπώς δεν πρόκειται για θέμα εκπαιδευτικό αλλά πρόκειται καθαρά για “μπίζνες”.

Οι κάμερες που θέλει η κυβέρνηση να βάλλει στα σχολεία προσβάλλουν κάθε έννοια προστασίας και προσωπικών δεδομένων των μαθητών και των δασκάλων. Επιπλέον, αποτελούν την αρχή για μια νέα πειραματική μορφή διδασκαλίας, που έχει ως έμμεσο στόχο τη μείωση του διδακτικού προσωπικού, μέσα από την καθιέρωση της τηλε-εκπαίδευσης.

Το να εκτίθεται ένας μαθητής σε κάμερα, παιδαγωγικά δεν συνάδει με τις αρχές της διδασκαλικής μάθησης. Η χρήση της κάμερας στα σχολεία, όχι μόνον θα περιορίσει τη συμμετοχή του μαθητή στο μάθημα, αλλά και θα τον εμποδίσει να πει ελεύθερα τη γνώμη του, υπό το φόβο μήπως εκτεθεί και διαπομπευτεί, σε περίπτωση που απαντήσει λάθος και η απάντησή του αυτή γίνει «viral». Άλλο η τάξη ως ένας ιερός και προσωπικός χώρος διδασκαλίας κι άλλο η τάξη ως στούντιο.

Αντί λοιπόν η κυβέρνηση να βάλει κάμερες στα σχολεία, θα πρότεινα να βάλει στις προανακριτικές επιτροπές που ερευνούν μίζες και πόθεν έσχες πολιτικών. Να βάλει κάμερες σε δίκες που αφορούν την κατάχρηση δημοσίου χρήματος και σε δικαστικές αίθουσες που κρίνονται πολιτικά εγκλήματα. Δημοκρατία δίχως πολιτική διαφάνεια δεν γίνεται. Ο πολιτικός οφείλει όχι μόνο να λειτουργεί αλλά και να ζει σε γυάλινο σπίτι. Να ενεργεί πάντοτε και παντού στο φως…

*Συγγραφέας, εκπαιδευτικός