Πολιτικό κενό

Του Γιώργου Μαργαρίτη*

Η πολιτική αντιπαράθεση ανάμεσα στην κυβερνώσα «συγκυβέρνηση» και το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης κινείται, στο επίπεδο της έντασης φραστικά μεν στα όρια της κοσμιότητας, σκηνοθετικά δε της απόλυτης ρήξης. Στο επίπεδο της ουσίας όμως και του πολιτικού σχεδιασμού οι διαφορές ανάμεσα στους δύο μονομάχους γίνονται ολοένα και πιο δυσδιάκριτες. Και οι δύο πλευρές ομνύουν στη σύντομη απαλλαγή της χώρας από τα Μνημόνια, χωρίς όμως να προσδιορίζουν το ποιες από τις μνημονιακές δεσμεύσεις θα αναιρεθούν και ποιες θα παραμείνουν σε ισχύ. Τον τελευταίο καιρό μάλιστα, μετά την «επίδειξη ισχύος» των χρηματοπιστωτικών κέντρων (κοινώς αγορών), αλλά και μετά τα απογοητευτικά στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας (ΕΛΣΤΑΤ) για τα δημόσια οικονομικά, οι διαφορές μεταξύ των διεκδικητών της εξουσίας έγιναν τόσο απροσδιόριστες ώστε επανήλθαν στο πολιτικό προσκήνιο οι ευχές ισχυρής μερίδας των οικονομικών ελίτ της χώρας για κυβέρνηση «ευρύτερου συνασπισμού» – συνεργασίας δηλαδή μεταξύ Ν.Δ. – ΣΥΡΙΖΑ – ΠΑΣΟΚ/ΕΛΙΑ και όποιου άλλου «πρόθυμου» προκύψει.

Η προοπτική του «ευρέος» κυβερνητικού σχήματος μπορεί σήμερα να φαίνεται ουτοπική, καθώς η σκηνοθετημένη σφοδρή σύγκρουση μεταξύ κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης αποτελούσε και αποτελεί βασικό εργαλείο για την αποστράτευση του λαϊκού κινήματος, για τον παραγκωνισμό δηλαδή των εργαζόμενων και των λαϊκών στρωμάτων από τις πολιτικές διεργασίες. Αύριο όμως – ίσως στο όχι τόσο μακρινό αύριο – τα διαφαινόμενα αδιέξοδα στην οικονομία ή στην πολιτική διαχείριση μπορούν, για λόγους «εθνικής ανάγκης», να δώσουν την πρέπουσα δυναμική σε αυτήν την ιδέα. Στο επίπεδο της κυβερνητικής διαχείρισης δεν επιτρέπεται να υπάρχει κενό και τελικά, στο πολιτικό οπλοστάσιο, υπάρχουν πλήθος τεχνάσματα και ελιγμοί για να ξεπεραστεί το όποιο αδιέξοδο. Η εξασφάλιση όμως σταθερότητας στο μέγαρο Μαξίμου και στη Βουλή δεν αρκεί από μόνη της να καλύψει το ουσιαστικό πολιτικό κενό. Αυτό δηλαδή που προκύπτει από την αποτυχία των βασικών πολιτικών προθέσεων και σχεδιασμών.

Η ελληνική αστική τάξη αρθρωμένη γύρω από τον ελληνικό καπιταλισμό αδυνατεί να διαμορφώσει πολιτικό σχέδιο έξω από το δεδομένο πλαίσιο της πιστής σύμπλευσης με τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό. Πρόκειται για μια επιλογή των ισχυρών οικονομικών κέντρων της χώρας, είτε εκείνων που έχουν ευνοηθεί και ισχυροποιηθεί από την κρίση, είτε εκείνων που έχουν πληγεί από αυτήν και περιμένουν ή διεκδικούν μια ευνοϊκότερη αντιμετώπισή τους. Πρόκειται όμως και για επιλογή των μεσαίων και σε κάποιο βαθμό των μικροαστικών στρωμάτων, τα οποία ενώ απειλούνται με σύνθλιψη, εμμένουν στην προσκόλλησή τους στην άρχουσα τάξη. Σε αυτό τον κοινωνικό χώρο ο φόβος της ανατροπής της κοινωνικής ιεραρχίας και του άγνωστου που την ακολουθεί ισοφαρίζει προς το παρόν την ασφυκτική πίεση που δέχεται. Εκλογικά, η αμηχανία αυτού του κοινωνικού χώρου έδωσε και θα δώσει αναπάντεχη επιτυχία σε αυτοσχέδια και αόριστα εκλογικά σχήματα τύπου Ποτάμι ή Ανεξάρτητοι Ελληνες αλλά και σε σκοτεινά διαβήματα – στο μέτρο των εφιαλτικών αντιφάσεων των μικρομεσαίων αστικών στρωμάτων– τύπου «Χρυσή Αυγή». Αυτός ο κοινωνικός χώρος δε αποτελεί το κυριότερο πεδίο αναμέτρησης των δύο μονομάχων της εξουσίας, κυβέρνησης και αξιωματικής αντιπολίτευσης. Για τα περίφημα «ανοίγματα προς το κέντρο» πρόκειται.

Η προσδοκία του θαύματος μέσα στο συγκεκριμένο ευρωπαϊκό πλαίσιο ξεθωριάζει με επιταχυνόμενους ρυθμούς, καθώς ολόκληρο το πολιτικό οικοδόμημα το οποίο δημιούργησε ο ευρωπαϊκός καπιταλισμός, η Ευρωπαϊκή Ενωση, κλυδωνίζεται μέσα σε εσωτερικές και εξωτερικές αντιφάσεις. Οι αναιμικοί ρυθμοί ανάπτυξης και η ανεύρετη «ανταγωνιστικότητα» μόνο δεινά προοιωνίζονται για το μέλλον. Η κεντρική ιδέα τής άνευ ορίων και όρων προσκόλλησης στο «ευρωπαϊκό όραμα» που αποτελεί μονόδρομο για τον πολιτικό σχεδιασμό του ελληνικού καπιταλισμού, μένει έτσι μετέωρη και, στην εφαρμογή της, οδηγεί από αδιέξοδο σε αδιέξοδο.

Τα σαράντα δισεκατομμύρια ευρώ των κοινοτικών ταμείων (ΕΣΠΑ κ.λπ.) που πρόκειται να εισρεύσουν στη χώρα ώς το 2020-2021 αποτελούν «ταξικό στήριγμα» και όχι εθνική λύση. Αποσκοπούν –και εκεί κατευθύνονται– στη στήριξη επιχειρηματικών ομίλων και σε μορφές επενδύσεων που ελάχιστα συνάδουν με τις αναπτυξιακές ανάγκες της χώρας. Διασφαλίζουν κέρδη και αποδόσεις σε εργολάβους και επιχειρηματίες των «επιδοτήσεων», τίποτε όμως περισσότερο. Η κατανομή τους –στα οικονομικά κέντρα που ποδηγετούν την πολιτική ελίτ– εξηγεί ίσως τον σκυλοκαβγά γύρω από την κυβερνητική εξουσία (για τις ισορροπίες στην οικονομική κορυφή έχει σημασία το πώς θα μοιραστούν), δεν εγγυάται όμως σε τίποτα την αναπτυξιακή απογείωση της χώρας, στη βάση έστω των αστικών προτύπων.

Προοδευτικά, όσο βαθαίνει και διευρύνεται το ουσιαστικό πολιτικό κενό, η αδυναμία δηλαδή της άρχουσας τάξης να εγκαταλείψει τους αδιέξοδους μονοδρόμους της, η κοινωνική δυσπραγία και οι συνεπακόλουθες κοινωνικές εντάσεις οξύνονται, συνήθως με λανθάνοντα τρόπο, με τις βαριές κουβέντες που ακούει κανείς στους δρόμους και παντού όπου συναθροίζονται συμπολίτες μας. Η οργή όμως είναι πολιτικά αδιάφορη όταν δεν υπάρχουν τα εργαλεία που θα τη μετατρέψουν σε συλλογική πολιτική δράση και τελικά σε πολιτικό αποτέλεσμα. Για τον λόγο αυτό είναι σήμερα αναγκαίο, όσο και επείγον, να διαμορφωθούν οι μαζικοί χώροι, οι οργανωμένες συλλογικότητες που θα επιτρέψουν στους πολλούς να έχουν πρόσβαση στο πολιτικό γίγνεσθαι. Οι συλλογικότητες αυτές πρέπει να έχουν κοινωνικά χαρακτηριστικά και –όσο κι αν ενοχλεί η έκφραση– ταξικό πρόσημο. Κοινωνικές δυνάμεις, ταξικές δυνάμεις, μας οδηγούν στο αδιέξοδο – αντίστοιχες πρέπει να είναι οι απαντήσεις και τα εργαλεία που θα τις μετατρέψουν σε πολιτική. Μόνο το μαζικό, οργανωμένο λαϊκό κίνημα μπορεί να αποτρέψει το ναυάγιο στο οποίο σερνόμαστε ως χώρα και ως κοινωνία.

Προφανώς, ετούτα τα μαζικά σχήματα που απελπιστικά χρειάζονται πλέον στην ελληνική κοινωνία δεν έχουν σχέση με τη «μαζική και ανοιχτή» εγγραφή μελών που ανακοίνωσε ο ΣΥΡΙΖΑ.

* Καθηγητής Σύγχρονης Κοινωνικής και Πολιτικής Ιστορίας ΑΠΘ

Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ