Μελαγχολική διαύγεια!
Του Τάσου Παππά.
Μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη έδωσε ο τέως υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος στην εφημερίδα «Εποχή» (2.8.2020). Υποστηρίζει ότι είναι πλέον επιτακτικό να μιλήσουμε για μια αλλαγή μοντέλου: «Αυτό που ζούμε την τελευταία δεκαετία είναι κάτι μοναδικό στον σύγχρονο καπιταλισμό – μια συνολική ενδογενής κατάρρευση του μοντέλου παραγωγής και διανομής. Η κρίση του 2009 όσο και η σημερινή προέρχονται από συστατικά μέρη του συστήματος στην παραγωγή, στη διακίνηση προϊόντων, στο χρηματοπιστωτικό σύστημα… Το βασικό ζήτημα που τίθεται είναι αν σε πολιτικό και επιστημονικό επίπεδο, θα συνεχίσουμε να προσποιούμαστε ότι δεν συμβαίνει τίποτε… Πρέπει να δούμε τις ρωγμές που μπορούμε να αξιοποιήσουμε στη νεοφιλελεύθερη κυριαρχία, αυτά που η ίδια η πραγματικότητα έχει καταστήσει ευάλωτα, για παράδειγμα το “δεν μπορεί το κράτος να ασχολείται με την παραγωγή” ή το ”ιδιωτικά τα κέρδη, δημόσιες οι ζημιές”… Είναι στιγμή να μιλήσουμε για την αποεμπορευματοποίηση αγαθών και υπηρεσιών. Η παιδεία και η υγεία δεν μπορούν να θεωρούνται απλά εμπορεύματα».
Μόνον οι σκληροί νεοφιλελεύθεροι θα διαφωνήσουν με τις παραπάνω επισημάνσεις. Γι’ αυτούς ισχύει το δόγμα το οποίο αποτελείται από έξι αξιώματα που δεν πρέπει να παραβιάζονται σε καμιά περίπτωση. Τα παραθέτει ο Αλέν Καγέ: 1) Η κοινωνία δεν υπάρχει, υπάρχουν μόνον τα άτομα. 2) Η απληστία, η δίψα για το κέρδος είναι καλό πράγμα. 3) Οσο περισσότερο θα πλουτίζουν οι πλούσιοι τόσο καλύτερα θα είναι, επειδή όλοι θα επωφελούνται από μια διάχυση του πλούτου. 4) Ο μόνος ευκταίος τρόπος συντονισμού των ανθρώπινων υποκειμένων είναι η ελεύθερη ανεμπόδιστη αγορά, συμπεριλαμβανομένης της αυτορρυθμιζόμενης χρηματοπιστωτικής και κερδοσκοπικής αγοράς. 5) Δεν υπάρχουν όρια. Ολο και περισσότερα σημαίνει υποχρεωτικά όλα και καλύτερα. 6) Δεν υπάρχει εναλλακτική λύση.
Από τα έξι αξιώματα τα τέσσερα έχουν δοκιμαστεί και έχουν αποτύχει. Ορισμένα παταγωδώς κι ας μην το παραδέχονται οι νεοφιλελεύθεροι. Οι εστίες φτώχειας, ανέχειας και ανεργίας έχουν διευρυνθεί σε εξωφρενικό βαθμό παντού στον κόσμο, ενώ οι ανισότητες μεταξύ των χωρών και εντός των χωρών μεγαλώνουν απειλώντας σοβαρά τη συνοχή των κοινωνιών. Ακόμη και πολύ πλούσιοι άνθρωποι έχουν φτάσει στο σημείο να ζητούν από τις κυβερνήσεις να τους φορολογήσουν δραστικά και να ασκήσουν πιο ευνοϊκές για τους φτωχούς πολιτικές, προφανώς γιατί φοβούνται ότι αν συνεχιστεί η επιδείνωση της κατάστασης, θα υπάρξουν εκρήξεις οργής και εξεγέρσεις. Η δύναμη όμως του νεοφιλελεύθερου μοντέλου βρίσκεται στο αξίωμα 4 («η αγορά πρέπει να είναι ο βασικός ρυθμιστής της κοινωνικής λειτουργίας») και στο αξίωμα 6 («δεν υπάρχει εναλλακτική»). Και στα δυο πεδία η Αριστερά σ’ όλες τις εκδοχές της (κομμουνιστική, ριζοσπαστική, σοσιαλδημοκρατική) δυσκολεύεται να δώσει καθαρές, βιώσιμες και ρεαλιστικές λύσεις.
Στην κριτική είναι… μανούλα. Στην πράξη χωλαίνει. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν είναι ελκυστική πρόταση. Τα κόμματα που τον νοσταλγούν και έχουν οχυρωθεί πίσω από τη θέση ότι το 1989 δεν είχαμε κατάρρευση, αλλά ανατροπή, είναι ασήμαντες μειοψηφίες παντού. Η στρατηγική της σοσιαλδημοκρατίας την περίοδο της χρυσής 35ετίας (1945-1980) δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Αλλωστε, η σημερινή σοσιαλδημοκρατία με ελάχιστες εξαιρέσεις έχει εγκαταλείψει τις ιδρυτικές αρχές της. Ξεκίνησε με τον στόχο της ανατροπής του καπιταλισμού με όλα τα μέσα, πέρασε στη γραμμή του εξανθρωπισμού του με μεταρρυθμίσεις και κατέληξε στην πλήρη ενσωμάτωση. Στη ριζοσπαστική Αριστερά περισσεύουν οι θεωρίες, λείπουν όμως τα σημεία αναφοράς που θα ήταν το μέτρο σύγκρισης με το υπάρχον σύστημα και βεβαίως στο εσωτερικό της κυκλοφορούν τόσες απόψεις για το τι πρέπει να γίνει και πώς πρέπει να γίνει που παραπέμπουν στη Βαβέλ.
Το επισημαίνει μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος, η Λουτσιάνα Καστελίνα: «Υποστηρίζουμε ότι η αγορά δεν πρέπει να παίρνει αποφάσεις, δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει τι είναι καλό και τι είναι κακό. Κάποτε λοιπόν είχα έναν μεγάλο καβγά με τον γιο μου και ανταλλάξαμε πολλά γράμματα. Εκεί υπάρχει η εξής φράση του γιου μου: ”ΟΚ, αλλά αν δεν είναι η αγορά αυτή που παίρνει αποφάσεις, τι θα γίνει; Ποιος θα αποφασίζει, εσύ και η Ροσάνα Ροσάντα;” (σ.σ.: η άλλη κορυφαία προσωπικότητα του ιταλικού κομμουνιστικού κινήματος). Η φράση μπορεί να φαίνεται ανόητη, αλλά περιέχει μια αλήθεια. Ακόμα δεν έχουμε βρει ποιος θα παίρνει τις αποφάσεις αν δεν τις παίρνει η αγορά. Ποιος θα διορίζει αυτούς που αποφασίζουν; Με ποιον τρόπο θα γίνεται η επιλογή τους; Πώς θα τους ελέγχουμε; Ούτε αυτό το έχουμε βρει» («Εποχή» 2.8.2020).
● Μελαγχολική διαύγεια. Τουλάχιστον η ριζοσπαστική Αριστερά ψάχνεται και ψάχνει, δεν παραιτείται, δεν έχει επιλέξει τον δρόμο της ταπεινωτικής συνθηκολόγησης, όπως η σοσιαλδημοκρατία.
Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
