Μακεδονικος Αγωνας: Το προοίμιο της απελευθερωσης
Η απελευθέρωση της Παιονίας τον Οκτώβριο του 1912, ήλθε 4 χρόνια μετά το πέρας του Μακεδονικού Αγώνα, που αποτέλεσε το προοίμιο της τελικής ένταξης της περιοχής στο νεοελληνικό κράτος. Ο Μακεδονικός Αγώνας ήταν η πρώτη μεγάλη γενικευμένη σύγκρουση χριστιανικών βαλκανικών πληθυσμών, και κυρίως του ελληνικού με τον βουλγαρικό, που κατοικούσαν στην ευρύτερη περιοχή, με φόντο μια Οθωμανική Αυτοκρατορία, που έδειχνε ότι δεν αργεί η έναρξη της διαδικασίας κατάρρευσής της.
Ο Μακεδονικός αγώνας (στη Βουλγαρία αναφέρεται ως: Гръцка въоръжена пропаганда в Македония, δηλαδή «Ελληνική ένοπλη προπαγάνδα στη Μακεδονία») ήταν ένοπλη αντιπαράθεση στις αρχές του 20ου αιώνα (1904–1908) και διεξήχθη μεταξύ κυρίως Βουλγάρων Ελλήνων, Σέρβων, ακόμα και των Ρουμάνων, από τη στιγμή που έγινε αντιληπτό πως η σημαντική αυτή επαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα ήταν η επόμενη εδαφική απώλεια του Μεγάλου Ασθενούς.
Ο Αγώνας ξεκίνησε από την περιοχή της Καστοριάς και περί το τέλος του είχε επεκταθεί σ΄ όλη τη σημερινή Μακεδονία μέχρι και των περιοχών του Μοναστηρίου, Γευγελής, Δοϊράνης κ.λπ. Σκοπός των αντιπάλων ήταν ο εκφοβισμός ή η εξόντωση των αντίθετων στοιχείων και ο προσεταιρισμός του πληθυσμού προς την Βουλγαρική και την Ελληνική εκκλησία και εθνικό φρόνημα, δράση η οποία γρήγορα εξελίχθηκε σε αγώνα αλληλοεξόντωσης των εκατέρωθεν ενόπλων τμημάτων.
Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Μακεδονίας είχε αρχίσει συγχρόνως με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Οι εξεγέρσεις όμως του Εμμανουήλ Παπά στη Χαλκιδική καθώς και εκείνη της Νάουσσας με το Ζαφειράκη Θεοδοσίου το 1822 είχαν καταπνιγεί από τους Τούρκους. Με την ίδρυση του μικρού Ελληνικού Βασιλείου, μόνιμη επιδίωξη των Ελλήνων ήταν η τύχη των υπόδουλων που ήταν υπό τον Οθωμανικό ζυγό. Όμως το Ελληνικό κράτος είχε να αντιμετωπίσει μια σειρά από εμπόδια όπως τη γεωγραφική απόσταση και την αρνητική διπλωματική συγκυρία (οι επαναστατικές κινήσεις των ετών 1839-1840, 1854 και 1866 ναυάγησαν επειδή η Ελληνική πλευρά πίστευε πως θα εκβίαζε την ενσωμάτωση της Μακεδονίας αν την ενέτασσε στις διεθνείς κρίσεις της περιόδου: Τουρκοαιγυπτιακός πόλεμος, Κριμαϊκός πόλεμος, Κρητική Επανάσταση, με σύμμαχο την ομόδοξη Ρωσία).
Κατ` αρχάς ιδρύθηκε στη Θεσσαλονίκη η οργάνωση VMRO (Εσωτερική Επαναστατική Μακεδονική Οργάνωση), με επίσημο σκοπό το συντονισμό των προσπαθειών των χριστιανικών πληθυσμών της Μακεδονίας για την απελευθέρωσή τους από τον Οθωμανικό ζυγό. Η οργάνωση αναφερόταν γενικά στα δικαιώματα του “Μακεδονικού λαού” χωρίς εθνικές ή δογματικές διακρίσεις, δηλώνοντας “σταθερά ενωτική” και “μαχητικά αντισωβινιστική”. Στην πραγματικότητα ήταν μία βουλγαρική εθνικιστική οργάνωση για τον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας και την απόσχισή της από την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως ενδιάμεσο στάδιο πριν την τελική ένωσή της με τη Βουλγαρία.
Η διαδικασία του εκβουλγαρισμού ήταν μεθοδική και είχε προσεκτικά σχεδιαστεί ώστε να κλιμακωθεί σταδιακά, με πρώτο στάδιο τον εξαναγκασμό του σύνολου του ρευστής εθνικής συνείδησης χριστιανικού πληθυσμού να εκκλησιάζεται σε εκκλησίες που θα υπάγονταν στην Εξαρχική (Βουλγαρική) εκκλησία αντί στις υπάρχουσες, οι οποίες υπάγονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Για το σκοπό αυτό ιδρύθηκαν σε όλη τη Μακεδονία πολυάριθμες Εξαρχικές εκκλησίες. Σ’ αυτές, ο εκκλησιασμός γίνονταν στη βουλγαρική γλώσσα και τα ονόματα των βαπτιζομένων ήταν βουλγαρικά. Σε δεύτερη φάση το κομιτάτο άρχισε να ιδρύει πολυάριθμα σχολεία στα οποία τα παιδιά θα διδάσκονταν τη βουλγαρική γλώσσα και θα κατηχούνταν πλέον εθνικά.
Η δράση του κομιτάτου αρχικά είχε κάποια επιτυχία αλλά σύντομα έγιναν αντιληπτά τα πραγματικά του κίνητρα όταν ένοπλες ομάδες του (κομιτατζήδες) άρχισαν να εκτελούν και να βασανίζουν ιερείς, δασκάλους, τοπικές προσωπικότητες, αλλά και απλούς πολίτες που αρνούνταν το συγκεκαλυμμένο αυτό εκβουλγαρισμό. Αυτό αφύπνισε την ελληνική κοινή γνώμη.
Κατόπιν δραματικών εκκλήσεων του Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού, ο οποίος είχε αρχίσει ήδη να οργανώνει τοπικά τμήματα αυτοάμυνας σε Καστοριά και Φλώρινα, ιδρύθηκε στην Αθήνα το Μακεδονικό Κομιτάτο υπό τον δημοσιογράφο Δημήτριο Καλαποθάκη. Ακολούθησαν κάποιες αποστολές Ελληνικών ένοπλων σωμάτων (κατά κύριο λόγο Κρητών και Μανιατών εθελοντών) στη Μακεδονία. Αλλά οι εθελοντές και συνεπακόλουθα τα τμήματα πολλαπλασιάστηκαν θεαματικά μετά την πανελλήνια συγκίνηση που προκάλεσε ο θάνατος του Παύλου Μελά το 1904.
Χαρακτηριστικό της εποχής είναι το ακόλουθο δημοτικό τραγούδι της επαρχίας Παιονίας στο σλαβογενές τοπικό ιδίωμα:
|
|
Από το Σεπτέμβριο του 1904, με την ανάληψη της αρχηγίας των ελληνικών σωμάτων από τον Παύλο Μελά, και ακόμα περισσότερο μετά το θάνατό του, οι Έλληνες άρχισαν να επικρατούν σε όλη σχεδόν τη Μακεδονία συμπεριλαμβανομένων και των περιοχών στις οποίες η βουλγαρική επιρροή προηγουμένως ήταν τόσο έντονη ώστε να έχει εξελιχθεί σε κράτος εν κράτει. Στις μνήμες των περισσότερων ο Μακεδονικός Αγώνας συνδέεται με τον αγώνα του Τέλλου Άγρα στην Λίμνη των Γιαννιτσών μέσα από τις συγκλονιστικές αφηγήσεις της Πηνελόπης Δέλτα στο βιβλίο της «Στα Μυστικά του Βάλτου».
Ο αγώνας των Μακεδονομάχων κράτησε ως το 1908 οδηγώντας σε αποτυχία τα βουλγαρικά σχέδια για το βίαιο εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας. Το τέλος του αγώνα στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία συνδέθηκε με την επικράτηση των νεότουρκων οι οποίοι αρχικά φάνηκαν να καταβάλουν προσπάθειες εκσυχρονισμού και εκδημοκρατισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και συγχρόνως απέτρεψαν με αυστηρότητα το αντάρτικο μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων.
Κύριοι αντίπαλοι των ελληνικών ενόπλων σωμάτων ήταν οι Βούλγαροι Κομιτατζήδες. Το «Μακεδονικό» Κομιτάτο είχε από νωρίς οργανώσει ένα δίκτυο από παραστρατιωτικές ομάδες οι άντρες των οποίων είχαν επιδοθεί σε ένα όργιο βίας και τρομοκρατίας του ελληνικού και όχι μόνο στοιχείου της Μακεδονίας (ενδεικτικά το 1903, μόνο στη Θεσσαλονίκη είχαν προβεί σε βομβιστικές επιθέσεις κατά της μητρόπολης και άλλων κτιρίων ελληνικών ιδιοκτησιών αλλά και στην ανατίναξη του γαλλικού πλοίου Γκουανταλκιβίρ και της Οθωμανικής Τράπεζας).
Ο όρος κομιτατζήδες χρησιμοποιούνταν για να χαρακτηρίσει τους εξαρχικούς Ελληνικής καταγωγής που μεταστράφηκαν και υπηρετούσαν τους σκοπούς της Βουλγαρίας, διαχωρίζοντάς τους έτσι από τους καθεαυτού Βούλγαρους. Σημαντικά στελέχη των Κομιτατζήδων ήταν ο ιδρυτής τους Γκότσε Ντέλτσεφ που κατάγονταν απ` το Κιλκίς (τιμώνταν ως εθνικός ήρωας στη Βουλγαρία μέχρι το 1946 όταν με την αλλαγή της πολιτικής της Βουλγαρίας στο Μακεδονικό, το μουσείο του έκλεισε και τα περιεχόμενα του μαζί με τα οστά του μεταφέρθηκαν στα Σκόπια της νεοϊδρυθείσας ΓΔΜ), ο Αποστόλ Πέτκωφ, ο Νίκολα Κάρεφ, ο Γιάνε Σαντάνσκι κ.α.
Οι Κομιτατζήδες διατήρησαν μια υποτυπώδη δραστηριότητα μετά το 1908 αλλά επανεμφανίστηκαν δυναμικά κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους ως παραστρατιωτικές ομάδες υποστηρίζοντας τον βουλγαρικό στρατό στις επιχειρήσεις του. Κατά τη διάρκεια της ολιγόμηνης βουλγαρικής κατοχής της ανατολικής Μακεδονίας προέβησαν σε νέες θηριωδίες κατά του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής υπό την πλήρη ανοχή των επίσημων βουλγαρικών αρχών και του τακτικού βουλγαρικού στρατού ο οποίος και τις εξόπλιζε, όπως η καταστροφή των Σερρών και του Δοξάτου (ήταν η πρώτη φορά). Επισήμως ενώ ο βουλγαρικός στρατός γενικά χρέωσε στο κομιτάτο τις σφαγές, ως ενέργειες άτακτων σωμάτων λίγο αργότερα, κατά τη διάρκεια του Β’ Βαλκανικού Πολέμου ενσωμάτωσε τις μονάδες αυτές αυτούσιες στον τακτικό βουλγαρικό στρατό. Αυτό ήταν και το ενδεικτικό τέλος της ιστορίας των ενόπλων τμημάτων της VMRO.
Οι αψιμαχίες μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων αλλά και του καθενός ξεχωριστά με τους Νεότουρκους συνεχίστηκαν σε πολύ μικρότερη ένταση. Το 1912, μετά την επιτυχία της Αλβανικής επανάστασης οι Σέρβοι επειγόμενοι να προλάβουν τη δημιουργία μίας μεγάλης Αλβανίας υποχώρησαν στις μαξιμαλιστικές βουλγαρικές απαιτήσεις επί της διανομής της Μακεδονίας και προχώρησαν από κοινού στη δημιουργία της Βαλκανικής Συμμαχίας (Λίγκας). Η επιτακτική ανάγκη παρουσίας στόλου στο Αιγαίο οδήγησε λίγο αργότερα και στην εισδοχή της Ελλάδας στη συμμαχία ολοκληρώνοντας έτσι το σκηνικό του Α’ Βαλκανικού Πολέμου. Με την έκρηξή του, η περιοχή της Παιονίας κι ένα μεγάλο μέρος της Μακεδονίας μαζί με τη Θεσσαλονίκης, απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό.
Βιβλιογραφία
- «Ο Μακεδονικός Αγώνας και η προετοιμασία της απελευθέρωσης (1903-1912)», Βασίλης K. Γούναρης, στο: Ι. Κολιόπουλος και Ι. Χασιώτης (επιμ.), Η νεότερη και σύγχρονη Μακεδονία (Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής & Παπαζήσης, 1992), τόμ.1, σ. 508-527.
- Ο Μακεδονικός αγώνας και η απελευθέρωση της Μακεδονίας, στο: συλλογικό, ΄΄Μακεδονία: 4000 χρόνια ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού΄΄, Κωφός Ευάγγελος, Εκδοτική Αθηνών, 1992, σελ.465-480
- Ο Μακεδονικός Αγώνας στο Αγώνες του νεώτερου Ελληνισμού, Ι.Κ. Μαζαράκη Αινιάν, εκδ. Δωδώνη, Αθήνα-Γιάννινα, 2003, σελ.9-34
- Το Μακεδονικόν πρόβλημα, – Νεοκλή Καζάζη, Αθήναι 1907.
- Μαρτύρων και ηρώων αίμα. – Δραγούμη Ι. Αθήναι 1907.
- Βιογραφία Καπετάν Κώττα, – Κοντούλη Α., Φλώρινα 1931.
- Πως η Μακεδονία παρέμεινεν ελληνική: ιστορικές σελίδες, – Γκαρμπολά Ν., Θεσσαλονίκη 1933.
- Το Μακεδονικό ως φάσις του Ανατολικού Ζητήματος, 1878-1908, – Βλάχου Ν.Β., Αθήναι 1935.
- Ίων Δραγούμης, – Παράσχου Κ., Αθήναι 1936.
- Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της Ανεξαρτησίας Αγώνας, 1796-1832, – Βασδραβέλλη Ι.Κ., Θεσσολονίκη 1950 (2η έκδοση).
- Μακεδονικός Αγών και Μακεδόνες Αρχηγοί, – Μόδη Γ.Χ., Θεσσαλονίκη 1950.
- Καπετάν Άγρας, – Κανελλόπουλου Θ.Γ., Αθήναι 1952
- Ο Μακεδονικός Αγών: Απομνημονεύματα, – Αργυρόπουλου Π.Α., Θεσσαλονίκη 1957.
- Αναμνήσεις εκ του Μακεδονικού Αγώνος, – Σπανού Ν., Θεσσαλονίκη 1957.
- Ο Μακεδονικός Αγών εις την Δυτικήν Μακεδονίαν, – Ναλτσά Χ.Α., Θεσσαλονίκη 1958.
- Ο Μακεδονικός Αγών: Απομνημονεύματα, – Γερμανού Καραβαγγέλη, Θεσσαλονίκη 1959.
- Ο Ίων Δραγούμης και ο Μακεδονικός Αγών, – Ευρυγένη Δ., Θεσσαλονίκη 1961.
- Το Ελληνικόν Προξενείον Θεσσαλονίκης, 1903-1908, – Λαούρδα Β., Θεσσαλονίκη 1961.
- Μακεδονικός Αγών, – Λαούρδα Β., Θεσσαλονίκη 1961.
- Ο Μακεδονικός Αγών: Αναμνήσεις, – Μαζαράκη Αινιάν, Θεσσαλονίκη 1963.
- Παύλος Μελάς, – Μελά Ν., Αθήναι 1964.
- Μακεδονικός Αγών, 1903-1908 – Ανεστόπουλου Α.Κ., Θεσσαλονίκη 1965.
- The Greek struggle in Macedonia, 1897-1913, – Douglas Dakin, IMXA, Θεσσαλονίκη 1966
- ΜακεδονικόςΑγών, – Τσάμη Π.Δ., Θεσσαλονίκη 1975.
- Από τη Μακεδονία στο Γουδί: δραστηριότητες Μακεδονομάχων στρατιωτικών (1908-1909, – Γούναρη Β.Κ., Δελτίο της Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας 29 (1986) σ. 175-256.
- Βουλευτές και Καπετάνιοι: πελατειακές σχέσεις στη μεσοπολεμική Μακεδονία, – Γούναρη Β.Κ., περιοδικό ΕΛΛΗΝΙΚΑ 41 (1990) σ.313-335.
Ο Ελληνικός Αγώνας στην Μακεδονία, 1897-1913, – Douglas Dakin, εκδ Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1996- Ο Μακεδονικός Αγώνας μέσα από τις φωτογραφίες του (1904-1908), – Γούναρη Β.Κ., εκδ. Έφεσος, Αθήνα 2001.
- Μακεδονικός Αγώνας (1904-1908), Ιστορικά (ένθετο Ελευθεροτυπίας υπ. αρ.163/2002) Αθήνα (Δεκ.) 2002.
- Albert Londres, Κομιτατζήδες ή η τρομοκρατία στα Βαλκάνια’. Μετάφραση Δημήτρη Μιχαλόπουλου, Αθήνα: Πετσίβας, 2008
Βίντεο
- Μακεδονικός αγώνας 1904-1908, δίψα ελευθερίας, αλλοτινή (μέρος 1ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
- Μακεδονικός αγώνας 1904-1908, δίψα ελευθερίας, αλλοτινή (μέρος 2ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
- Μακεδονικός αγώνας 1904-1908, δίψα ελευθερίας, αλλοτινή (μέρος 3ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
- Μορφές του Μακεδονικού αγώνα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
«Στη Βόρεια Ελλάδα ο μακεδόνικος (σλαβομακεδονικός) λαός τα έδωσε όλα για τον αγώνα και πολεμά με μια ολοκλήρωση ηρωισμού και αυτοθυσίας που προκαλούν τον θαυμασμόν. Δεν πρέπει να υπάρχει καμμιά αμφιβολία ότι σαν αποτέλεσμα της νίκης του Δ.Σ.Ε. και της λαϊκής επανάστασης, ο μακεδόνικος λαός θα βρει την πλήρη εθνική αποκατάσταση του, έτσι όπως τη θέλει ο ίδιος, προσφέροντας σήμερα το αίμα του για να την αποχτήσει. Παράλληλα το ΚΚΕ πρέπει ριζικά να βγάλει απ’ τη μέση όλα τα εμπόδια, να χτυπήσει όλες τις μεγαλοελλαδίτικες σωβινιστικές εκδηλώσεις και τα έργα που προκαλούν δυσαρέσκεια και δυσφορία μέσα στο μακεδονικό λαό και έτσι βοηθούν τους διασπαστές στην προδοτική δράση τους, ενισχύουν το έργο της αντίδρασης».
Πηγή: Έντυπο του Κ.Κ.Ε “Η Ελλάδα στο δρόμο προς τη νίκη, μπροστά στην αποφασιστική καμπή” (σελ. 20-21), απόσπασμα από την απόφαση της 5ης ολομέλειας της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε σχετικά με την δημιουργία ανεξάρτητου Μακεδονικού κράτους, Ιανουάριος 1949.
Ζήση Τελικά καλά το είπαν στη Γουμένισσα, παιδιαρίζεις . Και καλά είπα και εγώ είσαι πάντα πίσω.
1).ΚΚΕ δεν υπήρχε στα χρόνια που πραγματεύεται το άρθρο. Οπότε δε μπορώ να καταλάβω το γιατί..?
2).Παρόλα αυτά μπορείς να μας δείξεις μια φωτοτυπία του κειμένου ή έστω το εξώφυλλο του εντύπου στο οποίο αναφέρεσαι?
3).Μια συμβουλή. Στο διαδίκτυο το 80% των πληροφοριών είναι ψέματα. Πρέπει να διασταυρώνεις τις πληροφορίες αυτές γιατί θα εκτίθεσαι – όπως καλή ώρα τώρα – αν δε προσέχεις.
Τελικά θέλεις πραγματικά γιατρό. Και σταμάτα να ακούς τον Πλέυρη σου έχει κάψει το μυαλό.