Διαπιστώσεις και στοχασμοί…

…για το νόημα της παιδείας.

Στα 2012-13 της αρξάμενης σχολικής χρονιάς, έχουμε πλουραλισμό μέσων και λόγων, αλλά πάσχουμε από μινιμαλισμό πράξης και ψυχής. Διαθέτουμε πλήθος εντύπων κάθε μορφής (book και facebook), κι όμως παραφτωχύναμε από ανθρώπινα πρότυπα με αρτιότητα. Ηλεκτρονική εποχή, με ανθρωπιστική αποχή. Ατομισμός και υποκοινωνία, αν μη αντικοινωνία, με σύμβολα την αντιπαλότητα και την ατομικότητα. Παλεύει ο λαός μας να φτιάξει ανθρωπινότητα και ανθρωπότητα με νέες συλλογικές πολιτιστικές ή κοινωφελείς προσπάθειες. Διότι τα μεγαλύτερα σύνολα (κράτη και ενώσεις κρατών) πάσχουν από την αρρώστια της αλληλοϋπονόμευσης, μια πολύ παλιά αρρώστια, από την εποχή των πρωτοπλάστων, σε ανυπόφορη και πάλι έξαρση. Αλλά κατά βάθος ο λαός μας δεν διορθώνει τον μετανεωτερικό ατομισμό του. Σαν μέλη συλλόγων φαινόμαστε διαθέσιμοι να εκφρασθούμε και να δημιουργήσουμε συλλογικά και ομαδικά, κατά βάθος όμως διεκδικούμε τα δικά μας ο καθένας. Η συλλογικότητα και η ομαδικότητα δεν είναι η αφετηρία, το μέσο και το τέρμα των προσπαθειών· είναι απλώς ένας μοχλός πίεσης στα κέντρα αποφάσεων, στις κυβερνήσεις (τις εσωτερικές και τις… εξωτερικές).

Αυτό μαθαίνουμε καθημερινά στην πρακτική του 21ου αιώνα, αυτό συζητάμε ο καθένας με τη συνείδησή του σαν τρόπο επιβίωσης, απομονωμένοι από το “εμείς” της αυτοθυσίας και της αληθινής κοινωνίας. Και οι επιφανείς και οι αφανείς. Το διαπιστώνει κανείς στους στόχους της παιδείας, της αγωγής, της μόρφωσης, μέσα από τα εγχειρίδια των ειδημόνων, που ωστόσο αποδεικνύονται αμνήμονες περί την ευεργέτιδα ιστορία του τόπου μας. Μιαν ιστορία με παγκόσμια αναγνώριση φιλοσοφικής, επιστημονικής, λογοτεχνικής κ.π.ά. συμβολής στην πανανθρωπότητα από τα αρχαία χρόνια. Και μάλιστα, αν θέλαμε να σεβαστούμε τη σταυρωμένη κι αναστημένη Ρωμηοσύνη, που την τραγουδούν ως κι οι πιο πρόσφατοι αξιόλογοι λογοτέχνες μας, τότε δεν θα λησμονούσαμε τον πιο σπουδαίο μοχλό ζωντάνιας και ανάπτυξης που διαθέτουμε: τις αποστολικές ρίζες μας και τις ισαποστολικές ή ιεραποστολικές δράσεις μας ανά την οικουμένη με όντως σοφούς διδασκάλους.

Κι όμως, όλα αυτά τα παραμερίζουμε από υποδομές μόρφωσης και διακοινωνίας. Μόνον οι Πατριάρχες της Ρωμηοσύνης διατόρως και οι Ακαδημαϊκοί μας επιστημόνως και οι ερευνητές μας διερευνητικά εκπροσωπούν στην παγκόσμια κοινότητα τον Ελληνισμό που δάνεισε και δανείζει στην οικουμένη τη διανόηση και κυρίως την εκκλησιαστική ομολογία, δίχως μνημόνια από τους συνανθρώπους. Οι υπόλοιποι, του εσωτερικού σχεδιασμού και της εκπαιδευτικής στοχοθεσίας, ζαλισμένοι από το πολιτικό-οικονομικό έλλειμμα, διαχειρίζονται πρακτικιστικά τις έξωθεν εισαγωγές αναφομοίωτες, με δουλοπρεπείς περικοπές σε διαιώνιες κληρονομιές. Αντί η Παιδεία να έχει στόχους, στόχους δυναμικής αναμέτρησης με την αλαζονική μετανεωτερική και ηλεκτρονική ιδιοτέλεια κρατών, συνόλων και ατόμων, κατάντησε υπηρεσία μεταποίησης των εισαγομένων (ως προς τα περιεχόμενα) και υπηρεσία κρατικών κοινωνιολογικών μελετών (ως προς τα αποτελέσματα).

Δεν διδάσκεται ούτε από την αποτυχία των διεθνών μηχανισμών, την αποτυχία τους να σεβασθούν και να στηρίξουν ανανεωτικά την οικονομία και την πολιτική πρακτική των μικροτέρων μελών! Ενώσεις απο-ενώσεων!

Η οικονομική, η ηθική, η πολιτική, η διεθνής κρίση περιέκοψε βασικά δικαιώματα (τάχα διεθνώς αναγνωρισμένα), και το πιο σπουδαίο δικαίωμα ήταν η επιβίωση σε έναν κόσμο ανθρωπιάς και σε ένα γεωφυσικό περιβάλλον βιώσιμο. Αυτά τα δύο τα συνθλίβει δίχως έλεος η πολιτικο-οικονομική ελίτ της γης μας. Δεν χόρτασε από τον πόνο και την δυστυχία χωρών και χωρών. Γυρεύει να αφαιμάξει ακόμη πιο πολύ την αναιμική πανανθρωπότητα και να της στερήσει πόρους ζωής.

Αποδεικνύεται για μιά ακόμη φορά, “πάλιν και πολλάκις” ανελέητη και ανοικτίρμων, έστω και αν περιφέρει αλαζονικά το απατηλό επίχρισμα της ανθρωπιάς στα θύματά της.

***

Σε ανύποπτο χρόνο, το 1994, στη Μητρόπολη Αθηνών ως συνοδικός ομιλητής, είχα τονίσει μερικές οδυνηρές επισημάνσεις, έγκυρες όμως, αφού πέρασαν μέσα από τη δοκιμασία της ορθοδοξίας διά πυρός και σιδήρου των αδελφών μας της δυτικής χριστιανοσύνης. Συγκεκριμένα είχα πεί: «Δείτε τον δυτικοευρωπαίο άνθρωπο, είτε τον μόνιμο είτε τον μετανάστη πέραν του Ατλαντικού. Δείτε τον χωρίς την στιλπνότητα του προηγμένου πολιτισμού του, του πολιτιστικού προσωπείου του. Η ιστορία του είναι η “ιστορία της αυτοπραγμάτωσης του ανθρώπου” (ομ. Καθηγ. Ιω. Κορναράκης).

»Και εν ονόματι της οικονομικής και τεχνολογικής του ισχύος, θέλει να συμπεριφέρεται ως αγέρωχος επικυρίαρχος και αυτόνομος ρυθμιστής των πραγμάτων του κόσμου. Διακατέχεται από το αρχετυπικό σύμπλεγμα του φεουδάρχη και του αποικιοκράτη, με την αυταρέσκεια είτε του ατομικού είτε του συλλογικού ατομικιστικού αλαθήτου. Είναι ένα σώμα που λειτουργεί με μόνη την υπερτροφική λογική του, με κριτήριο το: “πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος”, “ο Ευρωπαίος υπεράνθρωπος ή αυτοθεός (όσιος Ιουστίνος Πόποβιτς)”.

»Αντιπαραβάλλοντας με αυτήν την οθνεία αντίληψη ζωής τα βιώματα των γαλουχημένων με την ορθόδοξη παράδοση, επιχειρώ μια διαγνωστική ανατομία του εκατέρωθεν ήθους Ανατολής καί Δύσεως, που αποτελεί τό πλαίσιο και την δυναμική των δύο πολιτισμών. Όσον αφορά την διαμετρική διάσταση ζωής, βιοθεωρίας και κοσμοθεωρίας, έχω να υπογραμμίσω την ειδοποιό διαφορά μεταξύ των δύο νοοτροποιών».

»Δείτε και τον άνθρωπο τον αναθρεμμένο με το θεανθρώπινο ήθος και φρόνημα της καθ᾽ ημάς Ανατολής. Ακόμη και με τις κηλίδες των ομολογημένων αμαρτημάτων και λαθών του, είναι “ένας αριστοκράτης του πνεύματος” (Μητροπ. Ναυπάκτου Ιερόθεος). Αυτό δεν σημαίνει πως είναι ιδεαλιστής· διότι δεν του χρειάζεται, σαν τον δυτικοευρωπαίο, να εξωραΐσει την ορθολογική απανθρωπιά του. Ούτε ανθρωπιστής· διότι απλούστατα έχει ανθρωπιά (ομ. Καθηγ. π. Γεώργιος Μεταλληνός). Ούτε τυραννικός προς τους άλλους· διότι ως ετερόνομος με τη Χριστοκεντρική του εξάρτηση και με την Τελωνική αυτοσυνειδησία της μετανοίας, δεν διακατέχεται από την εσωτερική ανασφάλεια, τις ισχυρές απωθήσεις, την απολυτότητα της ακρωτηριασμένης αυτοσυνειδησίας του ουμανιστή δυτικού ανθρώπου (ομ. Καθηγ. Ιω. Κορναράκη). Ο Ορθόδοξος δεν είναι ποτέ κατακτητής, ποτέ αποικιοκράτης, ποτέ ιμπεριαλιστής, ποτέ σοβινιστής, ιδίως στον θρησκευτικό τομέα. Διότι ζει και εκφράζει την καθολικότητα της εν Χριστώ σωτηρίας, που δεν επιβάλλεται διά της βίας, αλλά μετέχεται διά της ελευθερίας και της αγάπης».

***

 Με μια τέτοια δική μας εξάρτυση-εξοπλισμό, έστω κι αν απέναντί μας οι λίγοι “δυνατοί της γης” ενεργούν σαν μέσα από απρόσωπα συστήματα, το ξέρουμε πως η φιλοσοφία τους είναι επιθανάτια και η νεοπλουτίστικη αλαζονεία τους προθεσμιακή. Βλέπουμε (με πρόσφατα παραδείγματα αμοιβαίας εκατέρωθεν έντασης βίας) πόσο ανοχύρωτα τελικά απέναντι στη βιαιότητα και τον απανθρωπισμό αποδεικνύονται τα ανθρωπογενή συστήματα και όσοι τα υποδύονται ως δικαίωση του πολιτισμού τους.

Δεν τους μισούμε. Αποκλαίουμε την απανθρωπιά, που με όρους και συμφωνίες μοιάζει να γίνει παγκόσμια τυραννία. Όμως, τέτοιες πρακτικές ούτε ζωή έχουν ούτε ζωή μπορούν να δώσουν. Αλλά ούτε και να μας αφαιρέσουν τη ζωή. Η ζωή είναι στα χέρια της Ζωής μας. Αυτό μας το δίδαξαν 2.000 χρόνια οι αυτόπτες και αυτήκοοι δάσκαλοι της πραγματικής ανθρωπιάς, της εκκλησιαστικότητας, δηλαδή της αισθητής σχέσης με το Θεό των καρδιών μας.

Μακάρι η Παιδεία μας να “μορφώνει” ανθρώπους με την ωριμότητα “του πληρώματος του Χριστού”. Για να μπορούν να αξιοποιούν τον κόσμο ως εργαλείο προσέγγισης και κοινωνίας με το Θεό, την ατέλειωτη τελειότητα, την απειροσύνη του Πνευματικού πλουτισμού, τον άκτιστο λόγο-λογικότητα-σκοπό όλης της κτιστής δημιουργίας.

Δίχως θεολογική προϋπόθεση η ανθρωπινότητά μας και μαζί της η ανθρωπότητά μας θα αυτοδιαβρώνεται. Δόξα τω Θεώ, αν μέσα από την κρίση ανανήψουμε και αρχίσουμε να παραδειγματιζόμεθα από τις αποτυχίες μας. Μακάρι κάθε λογής Παιδεία να ξαναβρεί το νόημά της, τη λογικότητά της, το σκοπό της με μιαν κίνηση κόσμου-ανθρώπου προς το Θεό, όπως θα μας συμβούλευε συν τοις άλλοις και ο περισπούδαστος φιλόσοφος και θεολόγος του 6ου αιώνα όσιος Μάξιμος ο Ομολογητής.

Το εύχομαι ολόψυχα

Ο Μητροπολίτης

†Ο Γουμενίσσης, Γεφύρας, Αξιουπόλεως & Πολυκάστρου ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ