Για το εκλογικό σύστημα

Του Τάσου Παππά.

Με εξαίρεση τη Νέα Δημοκρατία, όλα τα άλλα κόμματα τάσσονται υπέρ της απλής αναλογικής. Πρωτοστατεί μάλιστα το ΠΑΣΟΚ, το οποίο ενώ είχε πάμπολλες ευκαιρίες στον πολυτάραχο κυβερνητικό βίο του να την εφαρμόσει, το απέφυγε για ευνόητους λόγους. Προείχε για τις ηγεσίες του η πολιτική σταθερότητα (έτσι έλεγαν) κι αυτή εξασφαλιζόταν με καθαρές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες, δηλαδή με την αυτοδυναμία.

Μία φορά μόνο κατέθεσε και ψήφισε σύστημα που ήταν κοντινό στην απλή αναλογική (το περίφημο ν +1) το 1988-89 -εμπνευστές Μένιος Κουτσόγιωργας, Ακης Τσοχατζόπουλος- όχι βεβαίως γιατί θυμήθηκε μία από τις υποσχέσεις του, η οποία κατείχε περίοπτη θέση στα ιδρυτικά κείμενά του, αλλά για να δελεάσει την Αριστερά να συμμαχήσει μαζί του (ήταν η φάση των σκανδάλων και του Ειδικού Δικαστηρίου), κυρίως όμως για να αποτρέψει την αυτοδυναμία της Νέας Δημοκρατίας, η οποία πήρε στις εκλογές του 1990 46,7% -το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό την περίοδο της Μεταπολίτευσης- και είχε μόνο 150 έδρες.

Το ΠΑΣΟΚ ήταν επίσης αυτό που καθιέρωσε το μπόνους στο πρώτο κόμμα (συνήργησε και η Ν.Δ. αυξάνοντάς το), με το σκεπτικό ότι η χώρα είχε ανάγκη από ισχυρές μονοκομματικές κυβερνήσεις.

Επιπλέον, κορυφαία στελέχη του ΠΑΣΟΚ σε συνεννόηση με μεγαλοπαράγοντες της Νέας Δημοκρατίας υπονόμευσαν το 2002 την προσπάθεια του τότε αρμόδιου υπουργού Κώστα Σκανδαλίδη να «σπάσει» η τεράστια Β’ Αθηνών (τηρουμένων των αναλογιών είναι η μεγαλύτερη εκλογική περιφέρεια στον πλανήτη!) για να μη χάσουν το πλεονέκτημα που τους έδινε η δημοφιλία τους, κατακτημένη από την εύκολη πρόσβαση στα δίκτυα ενημέρωσης.

Ηταν μια σχέση δούναι και λαβείν αμοιβαία επωφελής. Οι πρωτοκλασάτοι είχαν άφθονο χρόνο στα κανάλια και μετά την εκλογή τους, από υπουργικές θέσεις πια, βοηθούσαν τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ με διάφορα δωράκια (χαριστικές ρυθμίσεις στη Βουλή) και με διευκολύνσεις κάτω από το τραπέζι (παροχή δανείων από τις τράπεζες χωρίς εμπράγματες εγγυήσεις). Τι έχει αλλάξει σήμερα; Για το ΠΑΣΟΚ η απάντηση είναι εύκολη.

Από πρωταγωνιστής έχει γίνει κομπάρσος και αναζητά στον εκλογικό νόμο το σωσίβιο για την αξιοπρεπή επιβίωσή του. Γενικότερα όμως έχει καταρρακωθεί ο μύθος ότι οι μονοκομματικές κυβερνήσεις προσφέρουν ασφάλεια, κοινωνική ισορροπία και πολιτική σταθερότητα. Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ χρησιμοποίησαν τις άνετες αυτοδυναμίες τους για να χτίσουν εκτεταμένα πελατειακά δίκτυα και να λεηλατήσουν το κράτος.

Αλλά ανεξάρτητα από τις κωλοτούμπες των κομμάτων στο θέμα αυτό -τουλάχιστον η Νέα Δημοκρατία παραμένει συνεπής στην άποψή της για ενισχυμένη αναλογική- το ισχύον εκλογικό σύστημα είναι εξόφθαλμα άδικο.

Το μπόνους των 50 εδρών αλλοιώνει με το στανιό τους συσχετισμούς στην ελληνική κοινωνία, ενώ οι μεγάλες περιφέρειες επιτρέπουν στους αναγνωρίσιμους να οργανώνουν προεκλογικές εκστρατείες ξεκούραστα. Φαίνεται ότι έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για να γίνουν ορισμένες ουσιαστικές αλλαγές, όπως είναι ο περιορισμός του μπόνους και η κατάτμηση των μεγάλων περιφερειών.

Ωστόσο, πλευρές της εκλογικής εικόνας, εμμέσως ή αμέσως, είναι ο αριθμός των βουλευτών και ο τρόπος εκλογής τους. Το Σύνταγμα δεν απαγορεύει τη μείωση των εδρών από 300 σε 200. Στις ευρωπαϊκές χώρες με τον ίδιο πληθυσμό τα Κοινοβούλια έχουν λιγότερες έδρες.

Ομως στο θέμα αυτό δεν βλέπω να είναι πολύ «ζωηρά» τα κόμματα και οπωσδήποτε θα υπάρξουν αντιστάσεις από τους εν ενεργεία, αλλά και από τους υποψήφιους βουλευτές. Πολλοί θα χάσουν τη δουλειά τους και αρκετοί απ’ αυτούς δεν ξέρουν να κάνουν άλλη δουλειά.

Σ’ ό,τι αφορά τον σταυρό προτίμησης η συζήτηση έχει ανοίξει εδώ και πολύ καιρό και έχουν διατυπωθεί σοβαρές θέσεις και υπέρ της διατήρησής του και υπέρ της κατάργησής του. Το βασικό επιχείρημα όσων τάσσονται εναντίον είναι ότι ο σταυρός είναι μία από τις αιτίες των εκφυλιστικών φαινομένων που κατακλύζουν την πολιτική ζωή γιατί δημιουργεί τις προϋποθέσεις για να εμπεδωθεί μια σχέση εξάρτησης ανάμεσα στον πολιτευτή και τον ψηφοφόρο, σχέση πολλαπλώς εκμαυλιστική.

Ο αντίλογος είναι ότι από τη στιγμή που τα περισσότερα κόμματα είναι αρχηγικά ή ελεγχόμενα από συμπαγείς γραφειοκρατίες, η κατάργηση του σταυρού θα δώσει τη δυνατότητα στους επικεφαλής και στις ομάδες που υπάρχουν στο εσωτερικό τους να διαμορφώνουν τις λίστες όχι με κριτήρια την αξιοσύνη, την πολιτική επάρκεια και τα επαγγελματικά εφόδια των υποψηφίων, αλλά την πίστη (διάβαζε υποταγή) στον πρόεδρο και τους διάφορους φιλόδοξους ηγετίσκους.

Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ