My Twitter Feed

9 Φεβρουαρίου, 2023

ΕΙΔΗΣΕΙΣ.ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ:

Επί ποδός οι αγρότες της Παιονίας -

Τετάρτη, 8 Φεβρουαρίου, 2023

Με Ν. Δένδια η πίτα της ΝΔ Κιλκίς -

Τρίτη, 7 Φεβρουαρίου, 2023

Καταγγελία δίωξης Καλεμκερίδη -

Τρίτη, 7 Φεβρουαρίου, 2023

Δραματική κατάσταση με φάρμακα -

Δευτέρα, 6 Φεβρουαρίου, 2023

Εντυπωσιακό ξεκίνημα Φραγγίδη -

Δευτέρα, 6 Φεβρουαρίου, 2023

ΕΠΣΚ: Λαμπρή επάνοδος γιορτής -

Δευτέρα, 6 Φεβρουαρίου, 2023

Ευρωπός στο κέντρο της Ευρώπης -

Κυριακή, 5 Φεβρουαρίου, 2023

Κ. Αρβανίτης: Εμείς θα νικήσουμε -

Σάββατο, 4 Φεβρουαρίου, 2023

1931: Η εξέγερση στο Μεταλλικό

Σαν σήμερα, στις 19 Απριλίου 1931, στο Μεταλλικό του Κιλκίς η αστυνομία πυροβολεί τους χωρικούς που ξεσηκώθηκαν για να διαμαρτυρηθούν για την αυθαίρετη σύλληψη δύο συγχωριανών τους. Από τις σφαίρες της σκοτώθηκαν δυο αγρότες, ο Κώστας Σοφιανίδης κι ο Αναστάσιος Χαραλαμπίδης.

Διαβάστε το χρονικό της διδάκτορος Ιστορίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Βασιλής Λάζου, όπως δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, την 1η Ιουνίου 2014:

Πρόσφυγες στο Κιλκίς – Η περίπτωση του Μεταλλικού

Η δεκάχρονη πολεμική περιπέτεια των ετών 1912-1922 και το άδοξο τέλος της Μικρασιατικής Εκστρατείας δημιούργησαν τεράστια προβλήματα στην ελληνική κοινωνία, που τροφοδοτούσαν τη δυσαρέσκεια των λαϊκών στρωμάτων και τις κοινωνικές τους διεκδικήσεις.

 Με την ιστορική συγκυρία της άφιξης των προσφύγων η Ελλάδα ολοκλήρωσε μια ριζοσπαστική αγροτική μεταρρύθμιση. Χιλιάδες ιδιοκτησίες απαλλοτριώθηκαν αναγκαστικά για λόγους δημόσιας ανάγκης και δημόσιας ωφέλειας. Η γη τους διανεμήθηκε σε μικρούς αγροτικούς κλήρους αλλάζοντας τις παραγωγικές σχέσεις και μετατρέποντας τους μέχρι τότε άκληρους γεωργούς σε μικροϊδιοκτήτες γης.

Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες απαλλοτριώσεις ιδιωτικών μέσων παραγωγής στην ιστορία της νεότερης Ευρώπης. Ουσιαστικά, συντελείται μια επανάσταση «από τα πάνω», με την οποία η κυρίαρχη αστική τάξη ικανοποιούσε το πάγιο αίτημα των αγροτών για διανομή των εθνικών γαιών και έδινε λύση στο προσφυγικό ζήτημα μέσω του αγροτικού εποικισμού.

Δύο στις τρεις γεωργικές προσφυγικές οικογένειες εγκαταστάθηκαν στις αραιοκατοικημένες και ερημωμένες πεδιάδες της Μακεδονίας και της Θράκης, σε δημόσιες και εκκλησιαστικές γαίες, και κυρίως στα εγκαταλελειμμένα κτήματα μουσουλμάνων και εξαρχικών σλαβόφωνων, που εκόντες άκοντες εγκατέλειψαν τη χώρα μεταξύ των ετών 1912-1924. Μέρος των άκληρων γεωργών αποκαταστάθηκε και σε απαλλοτριωθέντα ή επιταχθέντα ιδιωτικά τσιφλίκια. Ωστόσο, παρά τη συνεχή ριζοσπαστικοποίηση λόγω της οξυμμένης πίεσης που ασκούσαν οι πρόσφυγες, δεν ήταν σπάνιο φιλικά προσκείμενοι στην κυβέρνηση να διατηρούν σκανδαλωδώς μεγάλες γαιοκτησίες ή να επιτυγχάνουν επιλεκτικές ευνοϊκές ρυθμίσεις.

Το τσιφλίκι του Μεταλλικού

Το Κιλκίς ήταν ένας από τους κύριους τόπους για την αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων, οι οποίοι αποτελούσαν το 72% του πληθυσμού του. Τις παραμονές του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχαν 35 μεγάλα τσιφλίκια στο Κιλκίς, ανάμεσά τους και το τσιφλίκι του Μεταλλικού (Γιάννες), το οποίο ανήκε στην οικογένεια Χατζηλαζάρου. Με ισχυρές διασυνδέσεις με την ελληνική βασιλική οικογένεια, ο Κωνσταντίνος Χατζηλαζάρου είχε λάβει δικαίωμα χρήσης των εκτάσεων του τσιφλικιού από τις οθωμανικές αρχές. Από τα τέλη του 19ου αιώνα τη διαχείριση είχε αναλάβει ο γιος του, Χρήστος Χατζηλαζάρου, με τη Γερμανίδα γυναίκα του Εττη φον Στάιν (Θ. Βαφειάδης, «Κιλκίς 1914-1934. Η ταυτότητα της πόλης μέσα από το Δημοτικό Αρχείο», Δήμος Κιλκίς 2000). Η έκταση δε της ιδιοκτησίας ήταν τόσο μεγάλη, ώστε όταν οι ιδιοκτήτες ήθελαν να περιοδεύσουν στο κτήμα τους σήκωναν μια κόκκινη σημαία και επιβιβάζονταν στο τρένο που το διέτρεχε απ’ άκρη σ’ άκρη.

Κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου μία βρετανική στρατιωτική δύναμη εγκαταστάθηκε για δύο χρόνια στο τσιφλίκι και ο φιλοβασιλικός Χατζηλαζάρου εγκατέλειψε το κτήμα το 1916 καταφεύγοντας στην Ιταλία. Με την επάνοδο του βασιλιά Κωνσταντίνου στην Ελλάδα, το 1920, ο Χατζηλαζάρου επέστρεψε στην ιδιοκτησία του, η οποία συνέχισε να παραμένει υπό την κατοχή του παρά τα κυβερνητικά μέτρα για τις απαλλοτριώσεις γης.

Από τον Καύκασο στο Κιλκίς

Το 1923 έφτασαν στο Μεταλλικό πρόσφυγες από το Βεζίνκιοϊ του Καρς Καυκάσου ύστερα από μακρά και εξαντλητική πορεία. Επρόκειτο για ελληνικούς πληθυσμούς, που αφού είχαν ζήσει για αιώνες στον Πόντο μετοίκησαν στο Καρς ύστερα από την παραχώρησή του στη Ρωσία (1878). Αυτό και όρισαν ως πατρίδα τους, γιατί εκεί θα «βγουν πρώτη φορά από το ραβδί του Τούρκου» (Ανδρέας Αθανασιάδης και Χρήστος Μιχαηλίδης, «Γεννηθείς εις Καύκασον Ρωσίας», εκδ. Ινφογνώμων, 2010).

Αγώνας για ένα κομμάτι γης

Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη συνθήκη του Μπρεστ Λιτόφσκ (1918), που ξαναέδινε την περιοχή στην Τουρκία, θα περιπλανηθούν στο εσωτερικό της Ρωσίας, ενώ μαίνονταν ο εμφύλιος, και έως ότου να αποφασίσει η ελληνική κυβέρνηση να τους περισυλλέξει και να τους μεταφέρει στην Ελλάδα. Κατά τη διετία 1919-1920 περί τα 50.000 άτομα μεταφέρθηκαν με τις φροντίδες ειδικής κυβερνητικής αποστολής (μέλος της οποίας ήταν και ο Νίκος Καζαντζάκης). Ανάμεσά τους ήταν και οι κάτοικοι του Βεζίνκιοϊ, οι οποίοι ύστερα από πολύμηνη καραντίνα και τραγικές συνθήκες διαβίωσης με υψηλά ποσοστά θνησιμότητας προωθήθηκαν στα παραπήγματα της Χαλκίδας. Επειτα από νέες περιπλανήσεις και θανατηφόρα επιδημία χολέρας, έφτασαν αποδεκατισμένοι στο Μεταλλικό Κιλκίς.

Κρατώντας στα χέρια τους την απόφαση απαλλοτρίωσης, προσπάθησαν να εγκατασταθούν στο τσιφλίκι Γιάννες, λίγο έξω από το Κιλκίς, σε τοποθεσία με υψώματα, άφθονο νερό και δέντρα για ξύλευση, που τους θύμιζε την πατρίδα. Συνάντησαν ωστόσο την αντίδραση του τσιφλικά Χατζηλαζάρου, ο οποίος επικουρούμενος από την τοπική Χωροφυλακή τους απομάκρυνε βίαια και τους εξανάγκασε να ξεχειμωνιάσουν σε αντίσκηνα και «σε τρύπες που έσκαβαν μόνοι τους στο χώμα». Οι όποιες προσπάθειές τους να καλλιεργήσουν τη γη έβρισκαν αντιμέτωπες τις δυνάμεις καταστολής που τους υποδείκνυαν για όργωμα μακρινές ή χέρσες εκτάσεις.

Από την εφημερίδα «Μακεδονικά Νέα» της 24ης Μαΐου 1931, όπως παρατίθεται από τον Θ. Βαφειάδη

Η αντιπαράθεση επεκτάθηκε και στην τοποθεσία όπου θα χτιζόταν ο οικισμός. «Αν έκανες σπίτι και προλάβαινες να το σκεπάσεις, καλώς. Αλλιώς και τελειωμένο να το είχες σ’ το ‘ριχναν. Ετσι ζήσαμε 4-5 χρόνια», αφηγείται ο Θόδωρος Τσιλιγκαρίδης. Μικρό παιδί τότε θυμάται το φράξιμο του χωριού με αγκαθωτό συρματόπλεγμα, το «μίσος με την αστυνομία», τους ξυλοδαρμούς και τις συλλήψεις. Το ξεχέρσωμα των εγκαταλελειμμένων εκτάσεων και η καλλιέργειά τους αντιμετωπίστηκε με αστυνομική βία και δικαστικές διώξεις. «Αυτό ήταν το ένα μέτωπο», λέει. «Να πάρουμε χωράφι. Πηγαίναμε νύχτα εμείς και σπέρναμε. Ερχόταν το πρωί η αστυνομία, ανακρίσεις και όποιον συλλαμβάνανε τον έστελναν φυλακή και εξορία».

Με πρόσχημα τον «κομμουνιστικό κίνδυνο», το ανυπότακτο Μεταλλικό θα μπει στο στόχαστρο των δυνάμεων της τάξης, οι οποίες σε κάθε ευκαιρία θα καταστέλλουν τις κινητοποιήσεις των κατοίκων του. Ο μεγαλύτερος αδελφός της οικογένειας, Γρηγόρης Τσιλιγκαρίδης, «από τη Ρωσία φορτωμένος με κομμουνισμό», ήταν «πολύ επαναστάτης» και έμπαινε πάντα μπροστά στους αγώνες και τις διεκδικήσεις. Ως γραμματέας του ΚΚΕ Μεταλλικού και αντιπρόσωπος στο Γ’ Συνέδριο του Κόμματος το 1927, «θα γυρίσει όλα τα νησιά πριν τον πόλεμο, με τελευταίο την Ανάφη» (συνέντευξη με τον Θ. Τσιλιγκαρίδη).

Με το νομικό οπλοστάσιο του «ιδιωνύμου» η βενιζελική κυβέρνηση θα προσπαθήσει να εξουδετερώσει όλους όσοι θεωρούσε ότι αντιστέκονταν στην καθεστηκυία τάξη. Στο πιο «επικίνδυνο» από τα αριστερά χωριά εγκαταστάθηκε στρατιωτικό απόσπασμα με έναν αξιωματικό και 10 οπλίτες και με ένα χωροφύλακα που επιτηρούσε τους φαντάρους για να μη συνομιλούν με τους κατοίκους του χωριού και «μολυνθούν από το μικρόβιο του κομμουνισμού» .

Η σύζευξη των αγροτικών κινημάτων με τον κομμουνισμό θα μετατρέψει τις αγροτικές κινητοποιήσεις σε δυναμικές διεκδικήσεις και θα εντείνει την «κόντρα» με τις δυνάμεις καταστολής. Ο πρώτος κομμουνιστικός πυρήνας στο Μεταλλικό συγκροτήθηκε το 1926 και ήταν βασισμένος σε Ελληνες από τον Καύκασο.

Οργανωτής ήταν ο «κούτβης» και μέλος του Πολιτικού Γραφείου Κώστας Ηλιάδης (γνωστός ως Ευτυχίδης ή Ευτυχιάδης, ο οποίος ύστερα από περιπέτειες θα βρεθεί στην ΕΣΣΔ και θα χαθεί στις σταλινικές εκκαθαρίσεις). Εχοντας ζήσει για σαράντα χρόνια σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο διαχέονταν τα πλέον προοδευτικά ρεύματα της ρωσικής κοινωνίας, οι «γεννηθέντες στο Καρς» δεν δυσκολεύτηκαν να συμπορευτούν με την αριστερή πτέρυγα του Αγροτικού κινήματος και το νεοσύστατο Κομμουνιστικό Κόμμα και να γίνουν ιδρυτικά και ηγετικά στελέχη του (εκτός από το Ν. Κιλκίς, υπάρχουν «κόκκινα» καυκάσια χωριά στην Κοζάνη και τη Φλώρινα). Η ταξική εξάλλου διαφοροποίηση ανάμεσα στους άκληρους αγρότες και τον τσιφλικά Χατζηλαζάρου θα ενισχύσει ακόμα περισσότερο την πολιτική αυτή συστράτευσή τους.

Ο αγώνας για την ολοκλήρωση των απαλλοτριώσεων, τη διαγραφή των χρεών και την κατάργηση των φόρων θα κορυφωθεί με την κατάληψη ενός τμήματος του τσιφλικιού. Τον Απρίλιο 1931 το χωριό θα θρηνήσει τα πρώτα θύματα, τον Κώστα Σοφιανίδη και τον Αναστάσιο Χαραλαμπίδη. Το γεγονός πυροδότησε νέες συγκρούσεις, σε βαθμό μάλιστα που ο βενιζελικός υπουργός Πρόνοιας Λεωνίδας Ιασωνίδης, πρόσφυγας από τον Πόντο και ο ίδιος, πρότεινε στους Μεταλλικιώτες να τους κάνει τα έξοδα να επιστρέψουν στη Ρωσία, ώστε να σταματήσουν να «δυσφημούν» το Κιλκίς!

Η σύγκρουση

Εως το θάνατο του Χατζηλαζάρου το 1931, από τα 30.000 στρέμματα του κτήματος μόνο το 1/3 είχε απαλλοτριωθεί, ενώ η υπόλοιπη έκταση εξακολουθούσε να κατέχεται από τους κληρονόμους, οι οποίοι καλλιεργούσαν μόνο ένα τμήμα 100 ή 200 στρεμμάτων, ενοικιάζοντας το άλλο για βοσκή. Ο αγώνας των αγροτών θα στραφεί και εναντίον των νομάδων κτηνοτρόφων, με τους οποίους συναγωνίζονταν για τη χρήση των παραγωγικών πόρων. Επρόκειτο εξάλλου για κοινότητες με διαφορετικό γλωσσικό ιδίωμα, πολιτισμική παράδοση και πολιτική ένταξη, καθώς «οι Βλάχοι ήταν δεξιοί και με άκρες στην αστυνομία» (συνέντευξη με Θ. Τσιλιγκαρίδη). Η σύγκρουση θα οδηγήσει στη διάσπαση της αλληλεξάρτησης γεωργίας και κτηνοτροφίας και τη συρρίκνωση της νομαδικής κτηνοτροφίας.

Στην Κατοχή, στις εγκαταστάσεις του κτήματος λειτουργούσε συσσίτιο και σχολείο για τα παιδιά του χωριού, ενώ η τοπική οργάνωση της Εθνικής Αλληλεγγύης, με τη συναίνεση του επιστάτη, κατόρθωσε να εξασφαλίσει «από τις αποθήκες του κτήματος 3 τόνους κριθάρι και 5 σιτάρι για τον πεινασμένο λαό της Θεσσαλονίκης» (συνέντευξη Θ. Τσιλιγκαρίδη).

Το Μεταλλικό πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος με συνολικά 63 νεκρούς στην Κατοχή και στον Εμφύλιο και μεγάλο μέρος του πληθυσμού του στην υπερορία. Ο αγώνας των κατοίκων του για ένα δικό τους κομμάτι γης δικαιώθηκε δεκαετίες μετά την άφιξή τους στη νέα τους πατρίδα. Ο αγώνας για μια κοινωνία ισότητας και δικαιοσύνης ακόμα συνεχίζεται…

 

Σχολιάστε