1917: ύμνοι και κατάρες
Του Τάσου Παππά.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από το ρωσικό 1917 γράφτηκαν πολλά. Αλλα μονόπλευρα υμνητικά (τα λιγότερα), άλλα μονόπλευρα αποδομητικά (τα περισσότερα και από διαφορετικές αφετηρίες) και κάποια λίγα ισορροπημένα και με τον δέοντα σεβασμό απέναντι σ’ ένα γεγονός για το οποίο ο γνωστός ιστορικός Ε.Χ. Καρ (δεν ήταν μαρξιστής) έγραψε: «Η Ρωσική Επανάσταση ασφαλώς και δεν κατάφερε να πετύχει τους στόχους που αρχικά είχε θέσει, να ανταποκριθεί στις ελπίδες που είχε γεννήσει.
»Ενας απολογισμός της θα μπορούσε να εντοπίσει ουκ ολίγες ατέλειες και αντιφάσεις. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία πως από όλα τα ιστορικά γεγονότα του 20ού αιώνα ήταν αυτό που είχε τις πιο βαθιές και τις πιο παρατεταμένες συνέπειες σε παγκόσμια κλίμακα» («Μικρή Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης», εκδόσεις Πατάκη).
Η απόσταση που χωρίζει τους υμνητές του εγχειρήματος χωρίς αστερίσκους από εκείνους που τοποθετούνται κριτικά απέναντι σ’ αυτό, κυρίως από το 1924 και μετά, είναι μεγάλη, αλλά η συζήτηση γίνεται εντός των τειχών. Ούτε οι μεν, πολύ περισσότερο ούτε όμως και οι δε μιλούν για πραξικόπημα των μπολσεβίκων.
Οι πρώτοι κλείνουν τα μάτια στις βαναυσότητες και τα μαζικά εγκλήματα, πιστεύουν ότι όλα αυτά ήταν απλώς παρεκκλίσεις που δεν δυσφημούν το σοσιαλιστικό ιδεώδες, ότι ο σταλινισμός ήταν η φυσιολογική συνέχεια του λενινισμού, οι δεύτεροι θεωρούν ότι ο Στάλιν ήταν ο νεκροθάφτης της επανάστασης.
Οπως αναφέρει ο Αλμπέρ Καμί στον πρόλογο για του βιβλίο τού Αλφρέντ Ροσμέρ «Η Μόσχα του Λένιν» (εκδόσεις Μαρξιστικό Βιβλιοπωλείο), «η δυσκολία έγκειται πράγματι στο να παρακολουθεί κανείς τις παρεκτροπές μιας επανάστασης, χωρίς ωστόσο να χάσει την πίστη του στην αναγκαιότητα της επανάστασης… Μπορούμε να εξαγάγουμε τα απαραίτητα διδάγματα από την παρακμή των επαναστάσεων, μόνο αν υποφέρουμε απ’ αυτήν την παρακμή τους, όχι να χαιρόμαστε γι’ αυτήν».
Οσοι όμως περιγράφουν το ρωσικό ’17 ως ένα ιστορικό ατύχημα με δραματικές συνέπειες δεν στέκονται καθόλου στη μάχη που διεξήχθη στο εσωτερικό του μπολσεβίκικου κόμματος για την εξέλιξη της επανάστασης. Χρεώνουν τον Στάλιν στον Λένιν (ξεχνώντας ή υποτιμώντας τις σφοδρές αντιρρήσεις που είχε ο Λένιν για την υπερβολική συγκέντρωση εξουσιών στα χέρια του Στάλιν ζητώντας την αντικατάστασή του – το έγραψε και στην πολιτική διαθήκη του) και οι πιο επιθετικοί ενοχοποιούν τον ίδιο τον Μαρξ για όσα συνέβησαν στη Σοβιετική Ενωση (αδιαφορώντας προφανώς για τις ισχυρές επιφυλάξεις που είχε διατυπώσει ο Μαρξ για τον χαρακτήρα και την πορεία των εξεγέρσεων στις καθυστερημένες οικονομικά και πολιτικά χώρες).
Υποστηρίζουν ότι ο κομμουνισμός είναι μια ειδυλλιακή κατασκευή στο χαρτί και σε συνθήκες εργαστηρίου όπου όλα λειτουργούν άψογα, αλλά στην πράξη αποδείχθηκε μια φονική ουτοπία εξίσου αποκρουστική με τον ναζισμό.
Τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας των ολοκληρωτικών στοιχείων που είχαν τα δύο συστήματα, επιχειρείται μια συμμετρική θεώρηση ναζισμού-κομμουνισμού. Η προσφιλέστερη μέθοδος σύγκρισης του ναζισμού με τον κομμουνισμό επιστρατεύει μια σειρά από γεγονότα: τον αριθμό των θυμάτων, τις ομοιότητες στις μεθόδους τις οποίες μετήλθαν για να επιβληθούν και να διοικήσουν, τον μεσσιανικό χαρακτήρα της επίσημης αφήγησης, τη λατρεία του αρχηγού, την ταύτιση του κόμματος με το κράτος, τον εξοστρακισμό των διαφωνούντων, τη φυσική εξόντωση των «αιρετικών», τον επεκτατισμό.
Γκουλάγκ και ψυχιατρεία από τη μια μεριά, Νταχάου και Αουσβιτς από την άλλη. Φυλετικό μίσος για τους Εβραίους, τους Σλάβους και τους Τσιγγάνους από τον ναζισμό, ταξικό μίσος για τους αστούς, τους κουλάκους και τους ρεφορμιστές από τον μπολσεβικισμό. Στην πιο ακραία εκδοχή της, αυτή η ανάλυση ισχυρίζεται πως ο ναζισμός ήταν η απάντηση στον μπολσεβικισμό (ο σύγχρονος εκπρόσωπος αυτής της σχολής είναι ο Γερμανός ιστορικός Ερνστ Νόλτε).
Φτάνουν αυτά για να μιλήσουμε για τις δύο όψεις του φαινομένου του ολοκληρωτισμού; Φτάνουν και περισσεύουν κατά την άποψη των οπαδών της θεωρίας των δύο άκρων. Ο Ραϊμόν Αρόν περιόριζε τις αποκλίσεις σε ήσσονος σημασίας ζητήματα: «Ο κομμουνισμός οδηγούσε τους αντιπάλους του σε στρατόπεδα εργασίας, ενώ ο ναζισμός σε στρατόπεδα θανάτου.
»Στην πρώτη περίπτωση υπάρχει η επιδίωξη να δημιουργηθεί ένας νέος τύπου ανθρώπου, στην άλλη η δαιμονική βούληση εξολόθρευσης μιας φυλής» («Η μαύρη βίβλος του κομμουνισμού», Βιβλιοπωλείον της Εστίας). Στοχαστές που δεν είναι απολογητές του σοβιετικού καθεστώτος αντιτείνουν στη συμψηφιστική λογική πως, ενώ στην περίπτωση του κομμουνισμού είχαμε μια τραγική αντίφαση ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη, στην περίπτωση του ναζισμού η καταστροφικότητα των μέσων συμπίπτει απολύτως με την καταστροφικότητα του σκοπού:
«Η σήψη ενός σχεδίου δεν είναι το ίδιο πράγμα με το σχέδιο. Ο ναζιστικός ολοκληρωτισμός ήταν το ίδιο το σχέδιο ως διαστροφή» (Ζακ Ντεριντά, «Τα Νέα», 2-10-2005). Οπως και να το κάνουμε, όποιες ιδεολογικές αποσκευές κι αν κουβαλάμε, δεν επιτρέπεται να εντάξουμε στην ίδια κατηγορία τους Στάλιν, Μάο, Κιμ Ιλ Σουνγκ, Πολ Ποτ με τους Τρότσκι, Λούξεμπουργκ, Κάουτσκι, Μάρτοφ, Ντούμπτσεκ, Μπερλινγκουέρ, Καρίγιο, Αλιέντε. Ολοι στον Μαρξ αναφέρονταν, όλοι τον Μαρξ επικαλούνταν για να δικαιολογήσουν τις επιλογές τους. Σινικά τείχη τούς χωρίζουν.
Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
