Στα θολά νερά της μνήμης
Διαβάστε ένα εξαιρετικό κείμενο για το ντοκιμαντέρ της Ευστρατίας Λαγουτάρη, που μεταξύ άλλων αναφέρεται και στη μάχη του Κιλκίς του 1944, ενώ είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Δημοσθένη Παπαδόπουλου, βουλευτή Κιλκίς επί σειρά ετών, προδικτατορικά (ΕΚ) και στη Μεταπολίτευση (ΠΑΣΟΚ).
Το κείμενο για την ταινία ΣΤΑ ΘΟΛΑ ΝΕΡΑ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ (Γερμανία, 2014 – τρέιλερ) είναι της ιστορικού – κριτικού, Ανδριανής Χ. Κουτσάκου:
Μία συνταρακτική κινηματογραφική μαρτυρία της Στράτης (Ευστρατία) Λαγουτάρη-Dawood, η οποία έθεσε τις ιστορικές και καλλιτεχνικές της γνώσεις στην υπηρεσία της ιστορικής έρευνας. Η δημιουργός, καθοδηγούμενη από την ευγενική φιλοδοξία να υπηρετήσει την πατρίδα που τη γέννησε, πρόσφερε το πιο πολύτιμο δώρο: τη συνεισφορά της στην αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας, η οποία στην Ελλάδα θάβεται, δυστυχώς, πολύ συχνά για ανομολόγητους λόγους.
Δύο είναι οι βασικοί άξονες αυτού του τόσο αξιόλογου ντοκιμαντέρ: η κατάδειξη της παραχάραξης της νεότερης ιστορίας της Ελλάδας όσον αφορά τα γεγονότα του Εμφύλιου και η έλλειψη απόδοσης δικαιοσύνης μεταπολεμικά, όταν ο κατακουρασμένος και βαθιά τραυματισμένος ελληνικός λαός περίμενε την δίκαιη τιμωρία αυτών που τον πρόδωσαν συνεργαζόμενοι με τους Γερμανούς.
Η διαφθορά που ακολούθησε τον ελληνικό διχασμό που προκάλεσε ο εμφύλιος και η στάση που υιοθετήθηκε τελικά από τους κυβερνώντες συνέβαλαν και στα δύο.
Η Στράτη Λαγουτάρη-Dawood χρησιμοποίησε την κάμερα λιγότερο ως καλλιτέχνης και περισσότερο ως ρεπόρτερ. Έφτιαξε ένα ιστορικό ντοκουμέντο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παραμέλησε την φιλμογραφική αισθητική. Το αντίθετο μάλιστα. Το έργο της όμως είναι μια προσεγμένη και αντικειμενική καταγραφή-καταγγελία.
Με αφορμή ένα στην ουσία άγνωστο στην συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων γεγονός αποδεικνύει ότι είμαστε ένας λαός που δυσκολεύεται να “μάθει το μάθημά του”. Που δεν φανατίζεται περιστασιακά αλλά κληροδοτεί τους μύθους και τις προκαταλήψεις του στις επερχόμενες γενιές, μέχρι και σήμερα.
Η αντικειμενικότητα του φακού καταγράφει με καθαρότητα το θολό συνονθύλευμα ιστορικών μνημών και μύθων που συνθέτουν όχι μόνο τοπικές αλλά και εθνικές ιστορικές “αλήθειες”.
Στην όμορφη πόλη του Κιλκίς γιορτάζεται κάθε χρόνο μια “ημέρα μνήμης” για να τιμηθούν οι νεκροί της “μάχης του Κιλκίς”. Η παρουσίαση αυτής της μάχης γίνεται μέσα από την μνήμη ενός συγκεκριμένου τόπου με σταθερή τοποθέτηση απέναντι σε ένα γεγονός του οποίου μία μόνο παράμετρος λαμβάνεται υπόψη. Το αίμα που χύθηκε από τους ανθρώπους μιας συγκεκριμένης παράταξης, έξω από το ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο των αιτιών και των αφορμών. Στόχος η δικαίωση, και η συγκινησιακή φόρτιση των θεατών μέσω αποκρύψεων και αριθμητικών υπερβολών. Οι τελευταίες δεν παίζουν βέβαια κανένα τεράστιο ρόλο, είναι απλώς ενδεικτικές της προσπάθειας ηθικής μείωσης του “εχθρού” και έμφασης στη “θυσία” των θυμάτων.
Αλλά για ποια θύματα πρόκειται; Ήταν Έλληνες πατριώτες και άμοιροι ευθυνών αυτής της “σφαγής”; Αξίζουν τις τιμές που τους αποδίδονται ή μήπως αρκετοί από αυτούς, αν είχαν επιζήσει και εάν η δικαιοσύνη είχε δουλέψει σωστά, θα έπρεπε να λογοδοτήσουν για εγκλήματα κατά της πατρίδας; Πόσοι από αυτούς ήταν στην πραγματικότητα συνεργάτες των Γερμανών; Πόσοι έστρεψαν τα όπλα εναντίον τους; Μήπως όλη η πολεμική τους προσπάθεια εξαντλήθηκε στον αγώνα εναντίον των “εαμοκομμουνιστών”;
Με ευαισθησία και αντικειμενικότητα η Στράτη Λαγουτάρη-Dawood αποδεικνύει μέσα από τις συνεντεύξεις που πήρε ότι ακόμη και μεταξύ των συνεργατών των Γερμανών μπορεί να υπήρξαν καλοκάγαθα και παραπλανημένα ανθρωπάκια. Η πλειονότητα όμως ανήκε σε άλλη κατηγορία.
Η φρίκη αυτής της συνεργασίας γίνεται αισθητή μέσα από τις αναφορές των προσώπων που στη μεταπολεμική Ελλάδα όχι μόνο διεκδίκησαν, και απέσπασαν, τον τίτλο του “αντιστασιακού” αλλά έφθασαν να υπηρετούν ακόμη και στη Βουλή τον ελληνικό λαό που είχαν καταπροδώσει.
Μια άλλη παράμετρος φωτίζει ακόμη περισσότερο το αίσχος της συνεργασίας. Το δράμα των Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης που εξοντώθηκαν απάνθρωπα, και τον τρόπο με τον οποίο επωφελήθηκαν οικονομικά ορισμένοι συμπατριώτες τους από αυτό το διωγμό.
Το βασικό θέμα που θίγει αυτό το ντοκιμαντέρ, πέρα από το ανέκδοτο και διαφωτιστικό υλικό που παρουσιάζει, είναι το γεγονός ότι για τους Έλληνες, Χριστιανούς ή Εβραίους η ανάγκη για ηθική αποζημίωση και απονομή δικαιοσύνης είναι ακόμη μεγαλύτερη από την απαίτηση για υλικές αποζημιώσεις. Και επίσης, επιτακτική ανάγκη στην Ελλάδα του σήμερα είναι η ολοκληρωτική “κάθαρση”, διότι φαινόμενα όπως αυτό του αντισημιτισμού αλλά και τα φασιστικά ιδεώδη δεν έσβησαν ποτέ. Συνεχίζουν να μολύνουν με την παρουσία τους το κοινωνικό και ιδεολογικό τοπίο της Ελλάδας.
Καταγγελία είναι λοιπόν αυτό το ντοκιμαντέρ της Στράτης Λαγουτάρη-Dawood και μαζί ευχή για ένα νέο, πιο ελπιδοφόρο, πιο καθαρό ορίζοντα.
Και δεν πρέπει να ξεχνάμε και κάτι άλλο σημαντικό. Ιστορική πραγματικότητα τα ξερά γεγονότα. “Αλήθεια” είναι η ερμηνεία τους. Κανένα γεγονός όμως δεν μπορεί να απογυμνωθεί από το συναισθηματικό και ηθικό του βάρος και πρέπει να είμαστε προσεκτικοί όταν γράφουμε την “ιστορία” αναζητώντας την “αλήθεια”.
Schwetzingen, 16-08-2015
