Σοσιαλισμός; Ποιος – με ποιους;
Του Τάσου Παππά.
Ξεκίνησε κατακαλόκαιρο η συζήτηση στον ΣΥΡΙΖΑ για την ανασύνταξη του κόμματος, την ποιότητα της αντιπολίτευσης, τη στρατηγική στόχευση, τις κοινωνικές αναφορές και τις πολιτικές συμμαχίες. Δεν θα είναι εύκολη συζήτηση γιατί αναγκαστικά θα πλαισιωθεί από την κριτική για τις δύο εκλογικές ήττες και την αυτοκριτική της ηγεσίας.
Η Αριστερά σε όλες τις εκδοχές της έχει πλούσια παράδοση στο αυτομαστίγωμα, στη λαθολογία, στην κατασκευή αποδιοπομπαίων τράγων, στην παραλυτική εσωστρέφεια και στις διασπάσεις. Φαίνεται όμως ότι στην παρούσα φάση ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα. Και γιατί πήρε ένα ανέλπιστα υψηλό ποσοστό που του δίνει τη δυνατότητα να ηγεμονεύσει στην περιοχή της λεγόμενης προοδευτικής παράταξης και γιατί διαθέτει χαρισματικό αρχηγό τον οποίο κανένας τούτη τη στιγμή δεν έχει την πρόθεση (ούτε όμως και τη δύναμη) να αμφισβητήσει. Οπότε αλλού θα επικεντρωθεί η εσωκομματική συζήτηση.
Στο κείμενο της πολιτικής απόφασης που εκδόθηκε μετά τη συνεδρίαση της Κεντρικής Επιτροπής υπάρχουν δύο σημεία που έχουν μεγάλο ενδιαφέρον. Το ένα αφορά το κόμμα, το άλλο αφορά τον στόχο. Σχετικά με το κόμμα σημειώνεται το εξής: «Θέλουμε ένα κόμμα που θα εκφράζει τη νέα μεγάλη, δημοκρατική, προοδευτική και αριστερή παράταξη της χώρας μας και στο οποίο θα χωρούν όλοι: αριστεροί ριζοσπάστες, αριστεροί σοσιαλιστές, δημοκράτες κομμουνιστές, σοσιαλδημοκράτες, οικολόγοι πράσινοι, αλλά και πολίτες προερχόμενοι από το δημοκρατικό Κέντρο». Πολύ ευρύχωρο σχήμα, εξαιρετικά πλατύ μέτωπο. Για να το πούμε λίγο πιο χαλαρά, «όλοι οι καλοί χωράνε». Δεν πρόκειται βεβαίως για πρωτότυπη σύλληψη. Κάπως έτσι είναι τα πολυσυλλεκτικά κόμματα εξουσίας.
Η περιγραφή θυμίζει το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’70. Τα γενέθλια κείμενά του είχαν έντονο ριζοσπαστικό χρώμα, ωστόσο το νεφελώδες ιδεολογικό πλαίσιο επέτρεπε σχεδόν στους πάντες να ανακαλύψουν αυτό που ήθελαν για να ενταχθούν στο κίνημα. Ο φανατικά αντιαμερικανός «κράταγε» από τις διακηρύξεις την ανειρήνευτη αντίθεση με τις ΗΠΑ, με το ΝΑΤΟ και με τα ξένα συμφέροντα, που λυμαίνονταν τον τόπο. Ο αντιδεξιός κεντρώος αναδείκνυε την οξύτατη ρητορική κατά του κράτους της Δεξιάς και του κατεστημένου. Ο ανέστιος λενινιστής αναγνώριζε τον εαυτό του στις υποσχέσεις για κοινωνικοποίηση των στρατηγικών τομέων της οικονομίας και για ευρύτατες κρατικοποιήσεις.
Ο τροτσκιστής έβλεπε στο ΠΑΣΟΚ τον εύπλαστο μαζικό χώρο, τον οποίο πίστευε πως με τις κατάλληλες πολιτικές παρεμβάσεις θα κατάφερνε να καθοδηγήσει. Ο οπαδός της αντιολοκληρωτικής Αριστεράς βολευόταν με τις γενναίες δόσεις αυτοδιαχείρισης και αυτο-οργάνωσης και με την καταστατική δέσμευση ότι η δημοκρατική μέθοδος θα χαρακτήριζε τη λειτουργία του κινήματος. Ο φιλελεύθερος αστός διάλεγε τις εξαγγελίες για ισοπολιτεία, αξιοκρατία, διαφάνεια. Ακόμη και ο οπαδός ελευθεριακών απόψεων θα μπορούσε με λίγη προσπάθεια να εντοπίσει το κίνητρο για να ενταχθεί.
Η ιδεολογική πολυχρωμία και ο πολιτικός πλουραλισμός είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη και την εδραίωση ενός κινήματος αμφισβήτησης. Δίνουν μάλιστα εκλογικές νίκες. Ωστόσο καραδοκούν δύο κίνδυνοι: είτε να μετεξελιχθεί αργά αλλά σταθερά σε κόμμα-χυλός (το ΠΑΣΟΚ μετά το 1981) είτε σε κόμμα-άθροισμα φραξιών (ο ΣΥΡΙΖΑ πριν από τη διάσπαση του 2015). Για να μη συμβεί ούτε το ένα ούτε το άλλο, απαιτείται να υπάρχει μια δεσπόζουσα αντίληψη γύρω από την οποία θα αναπτύσσονται -άλλοτε συμπληρωματικά, άλλοτε επικουρικά και ενίοτε ανταγωνιστικά-οι άλλες απόψεις.
Η συνύπαρξη δεν θα είναι πάντοτε ειρηνική, αλλά αν το εσωκομματικό παιχνίδι διεξάγεται με καθαρούς όρους και ανοιχτά χαρτιά, χωρίς δηλαδή αχρείαστα διοικητικά μέτρα και βοναπαρτιστικές πρακτικές, μπορεί να προκύπτουν και δημιουργικές συνθέσεις. Κόμμα-μαζικός χώρος με χαλαρές σχέσεις, χωρίς ισχυρά σημεία αναφοράς, δεν αντέχει στον χρόνο. Με τις πρώτες δυσκολίες θα αναπτυχθούν φυγόκεντρες τάσεις και θα απειληθεί η συνοχή του. Η απάντηση που δόθηκε στο παρελθόν σε ανάλογες περιπτώσεις ήταν η ενίσχυση του ρόλου του αρχηγού. Μοντέλο που δεν ταιριάζει στην Αριστερά.
Και ερχόμαστε στο δεύτερο ενδιαφέρον στοιχείο της πολιτικής απόφασης της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ. Επισημαίνεται ότι η επιδίωξη είναι «ένα κόμμα με ισχυρή ταυτότητα και στόχο τον σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία». Αν δεν έχουμε να κάνουμε με μια γενικού τύπου διακήρυξη περί σοσιαλισμού -υπάρχει, βλέπετε, αυτή η βαριά κληρονομιά για την οποία ερίζουν πολλοί-, τότε χρειάζονται ορισμένες βασικές διευκρινίσεις. Τι είδους σοσιαλισμός είναι αυτός που μπορεί να χωρέσει όλους τους παραπάνω που, όπως λέει η απόφαση της Κεντρικής Επιτροπής, είναι καλοδεχούμενοι με τις ιδεολογικές αποσκευές τους και τις πολιτικές προτιμήσεις τους;
Αφού θα είναι σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία (πλεονασμός μεν, απαραίτητος δε για ιστορικούς λόγους), αποκλείονται οι οπαδοί του υπαρκτού «σοσιαλισμού» («στρατοπεδικός κομμουνισμός» κατά τον Κώστα Παπαϊωάννου). Αυτοί άλλωστε δεν πρόκειται να προσέλθουν όσες προσκλήσεις κι αν λάβουν, γιατί θεωρούν τον ΣΥΡΙΖΑ ρεφορμιστικό κόμμα στην υπηρεσία του συστήματος και πιο επικίνδυνο από τα αστικά κόμματα επειδή συνειδητά εξαπατά τους εργαζόμενους.
Τι γίνεται όμως με αυτούς που προέρχονται από το δημοκρατικό Κέντρο; Τι γίνεται με τους σοσιαλδημοκράτες; Πόσο κοντά είναι οι απόψεις τους περί εξημέρωσης και εξανθρωπισμού του καπιταλισμού με τις απόψεις της ριζοσπαστικής Αριστεράς, η οποία επιμένει ότι ένας άλλος κόσμος -μη καπιταλιστικός- είναι εφικτός;
Ενδεχομένως κάποιες απαντήσεις να δοθούν κατά τη διάρκεια του προσυνεδριακού διαλόγου, αλλά και εντός του συνεδρίου. Αναμένουμε.
Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
