Πως ήταν το Κιλκίς το 1911
Του Θανάση Βαφειάδη.
Ο «Οδηγός του Ιγγλέση» υπό τον πλήρη τίτλο «Ιγγλέσης Νικόλαος Γ., Οδηγός της Ελλάδος, απάσης Μακεδονίας, της Μικράς Ασίας μετά των νήσων του Αρχιπελάγους και των νήσων Κρήτης – Κύπρου – Σάμου» εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Μάιο του 1905 και κάθε τεύχος του κάλυπτε περίοδο δυο ετών. Στόχος του «Οδηγού» ήταν να παρέχει οικονομικές, γεωγραφικές, εκπαιδευτικές και πολιτισμικές πληροφορίες που αφορούσαν την ελληνική επικράτεια αλλά και περιοχές εκτός των ελληνικών συνόρων. Στον Α’ τόμο των ετών 1910-1911 ο «Οδηγός» αναφέρει το Κιλκίς (Kilkich) ως «Πρωτεύουσα του καζά Αβρέτ – Χισάρ του βιλαετίου Θεσσαλονίκης, απέχουσα της Θεσσαλονίκης δυο ώρας σιδηροδρομικώς (της γραμμής Jonction Salonique Constantinople) ο σταθμός ο ονομαζόμενος Σαρή Γκιόλ απέχει δι’ αμάξης του Κιλκίς 1 ώραν». Οι εργασίες στρώσης της γραμμής από την «Εταιρεία Ενωτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης – Κωνσταντινούπολης» (J.S.C) άρχισαν το 1893 και ολοκληρώθηκαν το 1896.
Για τον πληθυσμό και την εθνολογική του σύνθεση αναφέρει: «Κάτοικοι. 8.000, ων 5.000 Βούλγαροι, 2.500 Τούρκοι και ενάριθμοι Έλληνες». Ο αριθμός των κατοίκων που αναφέρεται συμφωνεί με τη «Στατιστική του πληθυσμού κατά χωρία του Βιλαετίου Θεσσαλονίκης» αλλά έρχεται σε αντίθεση με άλλες στατιστικές αυτής της περιόδου όπως:
Α) του V.Kancof (Η Μακεδονία: Εθνογραφία και Στατιστική, Σόφια 1900) που δίνει για την πόλη του Κιλκίς 7.000 χριστιανούς και 750 Τούρκους
Β) του D.M.Brancoff (La Macedoine et la population chretienne, Παρίσι 1905), που αναφερόμενος μόνο στον χριστιανικό πληθυσμό, τον υπολογίζει σε 10.360 Βουλγάρους και 6 τσιγγάνους,
Γ) του γραμματέα του Γ. Προξενείου Θεσσαλονίκης Α. Χαλκιόπουλου (Η Μακεδονία. Εθνολογική στατιστική των βιλαετίων Θεσσαλονίκης και Μοναστηρίου, Αθήνα 1910) που αναφέρει ότι ο πληθυσμός του Κιλκίς απαρτίζεται από 30 ορθοδόξους Έλληνες, 3.000 σχισματικούς βουλγαρίζοντες, 1.500 καθολικούς βουλγαρίζοντες, 50 ορθόδοξους σερβίζοντες και 1.120 μουσουλμάνους, στοιχεία που συμφωνούν με αυτά της απογραφής του 1905, η οποία διενεργήθηκε με διαταγή του γενικού επιθεωρητή των ευρωπαϊκών βιλαετίων Χιλμή Χουσεΐν Πασά. Συνεπώς για τον ακριβή αριθμό των κατοίκων της πόλης μας δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, αφού οι στατιστικές παρουσιάζουν σοβαρές αποκλίσεις μεταξύ τους. Το σίγουρο, όμως, είναι η αλματώδης ανάπτυξη της πόλης την πρώτη δεκαετία του 20ου αι. και μάλιστα με ρυθμούς που δύσκολα μπορούν να εξηγηθούν με γνώμονα μόνο την αύξηση του πληθυσμού λόγω γεννήσεων.
Για τις εκκλησίες ο «Οδηγός» καταγράφει «1 εξαρχική, 1 Καθολική, Παρεκκλήσιον Ορθόδοξον πατριαρικόν. Τεμένη μωαμεθανικά 2. Μοναστήριον 1 πατριαρχικόν». Η εξαρχική εκκλησία είναι πιθανώς η παλιά εκκλησία του «Αγίου Δημητρίου» που βρισκόταν στη βουλγάρικη συνοικία της παλιάς πόλης. Οι άλλες εκκλησίες που υπήρχαν ήταν της «Αγίας Κυριακής», η οποία καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της μάχης, της «Μεταμορφώσεως» που ήταν η παλιά εκκλησία των «Πεντεκαίδεκα Μαρτύρων» και η εκκλησία του «Ταξιάρχη Μιχαήλ». Η εκκλησία της «Μεταμορφώσεως του Σωτήρος» σύμφωνα με έγγραφο της βουλγαρικής κοινότητας Κιλκίς με ημερομηνία 18-11-1906 θεμελιώθηκε στις 25 Αυγούστου αυτής της χρονιάς «εντός των ορθοδόξων νεκροταφείων που βρίσκονται στην τοποθεσία με την ονομασία Νέος Μαχαλάς». Όσο για το «πατριαρχικό μοναστήριο» προφανώς ήταν του «αγίου Γεωργίου». Από τα οθωμανικά τεμένη ο Πασχάλης Βαλσαμίδης αναφέρει ότι το ένα τέμενος που έφερε την ονομασία «Eski Cami» χτίστηκε από τον Cigala –Zade Axmet Bey το 1835. (ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΑ τ.33, 2001).
Για τα σχολεία ο «Οδηγός» αναφέρει «3 βουλγαρικά, 2 τουρκικά, 2 καθολικά, Ελληνικόν». Το ένα από τα βουλγάρικα σχολεία είναι το «παλιό Γυμνάσιο» που σήμερα λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο ενώ το καθολικό σχολείο και οικοτροφείο βρισκόταν στο συγκρότημα της «Καθολικής Μονής Καλογραιών». Πού ακριβώς στεγαζόταν το ελληνικό σχολείο είναι άγνωστο, πάντως γνωρίζουμε ότι Ελληνικό σχολείο λειτουργούσε στο Κιλκίς από το 1830 με τη φροντίδα της ελληνικής κοινότητας. Πληροφορίες για τον τρόπο που προσφερόταν η κλασική ισλαμική παιδεία στις διάφορες βαθμίδες της στα παιδιά των Οθωμανών βρίσκουμε στη στατιστική των τουρκικών σχολείων του σαντζακίου Θεσσαλονίκης 1910-1911. Στην πόλη του Κιλκίς αυτή τη χρονιά λειτουργούσαν μια αστική σχολή με 3 τάξεις, 1 δάσκαλο και 14 μαθητές, ένα δημοτικό σχολείο με 3 τάξεις, 4 δασκάλους και 80 μαθητές και ένα Παρθεναγωγείο.
Για τα σπίτια, τα καταστήματα και τα βιομηχανικά κτήρια ο «Οδηγός» αναφέρει «Οικίαι 1.255, πανδοχεία – χάνια 12, καταστήματα 38, αλευρόμυλοι 5».
Για τα δημόσια κτήρια «Διοικητήριον Υποδιοικητού (καϊμακάμη), Γραφείον τηλεγραφείου και ταχυδρομείου, Δημαρχείον, δημόσιος κήπος, μικρόν θέατρον και λουτρών, Υποκατάστημα της Γεωργικής Τράπεζας».
Για τα βιομηχανικά κτήρια «4 ατμόμυλοι με 26 εργάτας, παράγοντες 1.700.000 οκάδας αλεύρου ημερησίως». Ένας από τους μύλους ήταν των αδελφών Χατζηντίνου, ο γνωστός μετέπειτα ως «μύλος του Σαμαρά» (για τον οποίο έχω γράψει σε προγενέστερη ανάρτηση).
Για τα προϊόντα του πρωτογενούς τομέα «Σταφυλαί, δημητριακά, σησάμιον, βάμβαξ, όπιον, καπνός. Το κυριώτερον των προϊόντων αι σταφυλαί».
Κάποια από τα στοιχεία του «Οδηγού Ιγγλέση» ταυτίζονται με αυτά που περιέχονται στο βιβλίο του Α. Αρβανίτη «Η Μακεδονία εικονογραφημένη» (1909), στο οποίο όλως παραδόξως το Κιλκίς συμπεριλαμβάνεται στις πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας.
Ανάρτηση στο facebook
