Ο προοδευτικός πόλος και…
…η Νέα Αριστερά.
Του Κώστα Δουζίνα.
Με την ψήφο εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση, το προαναγγελμένο διαζύγιο με τους Ανεξάρτητους Έλληνες και την ψήφιση της συμφωνίας των Πρεσπών τελείωσε ένας πολιτικός κύκλος.
Με την ψήφο εμπιστοσύνης προς την κυβέρνηση, το προαναγγελμένο διαζύγιο με τους Ανεξάρτητους Έλληνες και την ψήφιση της συμφωνίας των Πρεσπών τελείωσε ένας πολιτικός κύκλος. Ήταν περίοδος άμυνας για την Αριστερά, ανθεκτικότητας και κουράγιου σε μια εποχή που δεν καλλιεργεί συνήθως ηρωισμούς και κουράγιο. Η κυβέρνηση συνασπισμού ήταν κυβέρνηση ειδικού σκοπού και περιορισμένης διάρκειας.
Οι αγώνες και προσπάθειες των τελευταίων πέντε χρόνων θα κριθούν στον δεύτερο πολιτικό κύκλο δρόμο που μόλις άνοιξε και οδηγεί στις πολλαπλές εκλογικές μάχες του 2019. Η σύνταξη ενός προοδευτικού, πλουραλιστικού και αριστερού πόλου είναι το μεγάλο διακύβευμα της νέας περιόδου. Ποιο όραμα, ποια στρατηγική, ποιο υποκείμενο θα βοηθήσουν στη δημιουργία της Νέας Αριστεράς του 21ου αιώνα;
Χωρίς κοινωνική ανάλυση δεν υπάρχει πολιτικός προγραμματισμός
Η πολιτική ανάλυση, το όραμα και ο προγραμματισμός της Αριστεράς πρέπει να είναι γειωμένα στην κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα. Στις μεταφορντικές κοινωνίες η μεγάλη πλειοψηφία είναι μισθωτοί που πουλούν την εργασία τους. Έχει χαθεί η στέρεα σύνθεση της εργατικής τάξης σε μεγάλα παραγωγικά κέντρα, σε εργοστάσια, εργοτάξια, αγροτικές μονάδες.
Αν κατά τον Καστοριάδη, ο καπιταλισμός δημιούργησε τους ρόλους του επιχειρηματία του ρίσκου, του έντιμου δημόσιου λειτουργού και του αυστηρού δικαστή, θα λέγαμε οτι το συμβολικό επάγγελμα του νεοφιλελευθερισμού είναι ο ντελιβεράς.
Η οικονομία των υπηρεσιών στηρίζεται σε δουλειές part-time και εκ περιτροπής, στην ευελιξία και κινητικότητα, στη διαρκή διεύρυνση των δεξιοτήτων. Η διά βίου μάθηση και οι διάφορες «επιμορφώσεις» προετοιμάζουν εργαζόμενους έτοιμους για τη επόμενη κίνηση, την νέα δουλειά χωρίς μονιμότητα ή εργασιακή ικανοποίηση. Έτσι χάνεται η περηφάνια του επαγγέλματος ή της τέχνης που οδηγούσε στις συνδικαλιστικές και πολιτικές συσσωματώσεις.
Η παραγωγική διαδικασία του ύστερου καπιταλισμού με τις δικτυώσεις, τις οριζόντιες συνεργασίες και την απαίτηση ικανοτήτων επικοινωνίας δημιουργούν έναν εξατομικευμένο, αγχωμένο, φοβισμένο άνθρωπο.
Κατακερματίζονται οι εργαζόμενοι σε πολλαπλές ομάδες και σύνολα συμφερόντων, ιδεολογιών και τάσεων. Οι ταξικές ιεραρχίες αντικαθίστανται ή επικαθορίζονται από ιδεολογικές, πολιτισμικές ή ιστορικές επιλογές που οδηγούν στη δημιουργία εξατομικευμένων και ενικών ταυτοτήτων. Άμεσο αποτέλεσμα αυτής της κατάτμησης είναι η μακροχρόνια κρίση εκπροσώπησης που πήρε ιδιαίτερη ένταση στην Ελλάδα των Μνημονίων.
Συμπτώματά της αποτελούν η αποδυνάμωση του παραδοσιακού δικομματισμού και η «πασοκοποίηση», η παρακμή της κομματικής μορφής, η σύγκλιση της Κεντροαριστεράς με την Κεντροδεξιά, η αποπολιτικοποίηση της νεολαίας, η γενικότερη έλλειψη εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα και η απομαζικοποίηση και απονομιμοποίηση του συνδικαλισμού.
Η κλασική πολιτική οντολογία που οργάνωσε την πολιτική του 20ού αιώνα συνδυάζοντας ταξική θέση, ιδεολογία και πολιτική εκπροσώπηση δεν λειτουργεί πια. Οι τάξεις και η πάλη τους δεν καταργήθηκε. Αλλά η συνεχής αναφορά στο «τέλος της μεσαίας τάξης» αποτελεί έμμεση αναγνώριση του τέλους της άμεσης σύνδεσης τάξης και πολιτικού κόμματος.
Τα πολιτικά υποκείμενα δεν δημιουργούνται πια στην οικονομία ή την ταξική ένταξη. Αντίθετα, ο κοινωνικός χώρος δημιουργείται μέσω της ηγεμονικής πολιτικής παρέμβασης. Αυτή αναδεικνύει και σχηματοποιεί τους ανταγωνισμούς που διαπερνούν και διαιρούν τον πληθυσμό, συναρθρώνοντας σε ενότητα τις διάφορες ομάδες, τάξεις και συμφέροντα. Η τάξη, ο κλάδος το πλήθος ή ο λαός δεν μπορούν να γίνουν πολιτικά υποκείμενα χωρίς τέτοια ηγεμονική παρέμβαση.
Οι τρεις αντιθέσεις
Ο κοινωνικός χώρος είναι ανοικτός επομένως και μπορεί να σχηματοποιηθεί μόνο όταν συγκλίνουν οι πολλαπλοί και έντονοι ανταγωνισμοί και συγκρούσεις μεταξύ των εν δυνάμει συστατικών ενός μεγάλου προοδευτικού μετώπου σύγκρουσης. Οι διαφορές μεταξύ δημοσίων και ιδιωτικών υπαλλήλων, υπαλλήλων και επαγγελματιών, «πολυτελών» και φτωχών επαγγελμάτων και βέβαια μεταξύ εργαζομένων και ανέργων ή υποαπασχολούμενων είναι καταρχήν αγεφύρωτες.
Οι εντάσεις μεταξύ των εργαζομένων είναι συχνά πιο έντονες απ’ αυτές με την εργοδοσία. Ο νέος πολιτικός κύκλος πρέπει να προγραμματίσει έναν προοδευτικό και αριστερό πόλο που μετατρέπει τις αντιθέσεις σε συνθέσεις και συστρατεύει ένα μεγάλο μέρος αριστερών και κεντροαριστερών και ad hoc και σε μόνιμη βάση. Η Νέα Αριστερά εκφράζει, αντιπροσωπεύει και συντονίζει τρία είδη πολιτικού ανταγωνισμού και τις ανάλογες στρατηγικές: τον ταξικό, τον κινηματικό και τον λαϊκό.
Ο πρώτος αναφέρεται στη ταξική πολιτική. Στην προηγούμενη περίοδο έπαιρνε αμυντική μορφή, με την προστασία των φτωχότερων τμημάτων του πληθυσμού. Στη μεταμνημονιακή εποχή, με τη μεγαλύτερη ελευθερία άσκησης οικονομικής πολιτικής, η απαραίτητη ταξική μεροληψία γίνεται θετική και μεγαλώνει τον χώρο αναφοράς της. Εδώ ανήκουν τα μέτρα του προϋπολογισμού – η αύξηση του κατώτατου μισθού, η προστασία της πρώτης κατοικίας, οι 120 δόσεις κ.ο.κ. Εδώ ανήκουν οι κοινωνικές προβλέψεις της πρότασης συνταγματικής αναθεώρησης του ΣΥΡΙΖΑ.
Αρχίζει σταδιακά η αναδιανομή του πλούτου με συνεχείς και κλιμακούμενες μεταφορές πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία, βελτιώσεις του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων και πρωτοβουλίες για την επανεκκίνηση του κοινωνικού κράτους.
Ο δεύτερος άξονας είναι ο κινηματικός και περιβαλλοντικός. Έχει τρία συστατικά. Το ταυτοτικό γύρω από την αναγνώριση φύλου, εθνότητας, σεξουαλικότητας ή θρησκείας. Το δικαιωματικό με κινήματα που δραστηριοποιούνται κυρίως γύρω από τους μετανάστες και τους πρόσφυγες, τους αποκλεισμένους και περιθωριοποιημένους. Τέλος, τα περιβαλλοντικά και φιλοζωικά κινήματα διευρύνουν τον δικαιωματικό ανθρωποκεντρισμό προς την κατεύθυνση ενός οντολογικά πλούσιου ορισμού της ζωής.
Εδώ συναντιούνται ομάδες και ιδεολογίες από τον πολιτικό φιλελευθερισμό μέχρι τη βαθιά οικολογία. Αυτή η πολυφωνία είναι θετική, αλλά αντιπροσωπεύει τη γενικότερη κατάτμηση του κοινωνικού χώρου και τις ταυτοτικές μοναδικότητες. Έτσι αποκτούν σημασία ο χρόνος, η υπομονή και επιμονή, η ανθεκτικότητα των διαφόρων συνιστωσών, συλλογικοτήτων και μελών.
Σ’ αυτές τις συνθήκες, η τρίτη στρατηγική της προοδευτικής λαϊκότητας γίνεται το πεδίο που συντονίζει τα υποκείμενα, ενσωματώνει τη δυναμική και υπερβαίνει τις εντάσεις των άλλων δύο. Αναγνωρίζει τις πολλαπλές αντιπαλότητες στο κοινωνικό σώμα και την έλλειψη κοινής ταξικής ένταξης και αριστερόστροφης ιδεολογίας.
Η πολιτική παρέμβαση του αριστερού πολιτικού υποκειμένου επομένως δεν αντιπροσωπεύει απλά, αλλά πρέπει να κατασκευάσει κοινωνικά και να εκφράσει πολιτικά, σε δεύτερη στιγμή, τη μεγαλύτερη δυνατή συμπόρευση. Πρέπει να οργανώσει τη σύγκλιση κλάδων, τάξεων και επαγγελμάτων με τα ταξικά, δικαιωματικά και λαϊκά χαρακτηριστικά.
Σε αυτή την διαδικασία διαμορφώνεται ο προοδευτικός πόλος. Οι εσωτερικές εντάσεις μεταφέρονται στην αντιπαράθεση με τους αντιπάλους. Μια κεντρική γραμμή διαίρεσης ουδετεροποιεί, έστω και προσωρινά, την ποικιλομορφία των εντάσεων και αντιθέσεων στον λαϊκό πόλο. Τα μέρη αποδέχονται ότι η διαχωριστική γραμμή με τους απέναντι είναι πιο σημαντική από τις τοπικές και κλαδικές αντιπαλότητες και συμφέροντα.
Ένα σύνολο αιτημάτων, πολύμορφων αγώνων, ποικιλόμορφων κινημάτων και πολιτικών οργανώσεων συγκεντρώνονται σε κοινό τόπο και χρόνο. Η αντιπαράθεση διαχωρίζει τα δυο στρατόπεδα που μορφοποιούνται από τη διαχωριστική γραμμή. Αντίπαλοι που επιτρέπουν την πολιτική σύγκλιση και την κοινωνική διαίρεση αποτελούν η μονιμοποίηση της λιτότητας και ανισοκατανομής, η κοινωνική συντήρηση και ο εθνικισμός, η διαφθορά και η διαπλοκή.
Η συνταγματοποίηση του νεοφιλελευθερισμού, που ανακοίνωσε η Ν.Δ. στην Επιτροπή για τη Συνταγματική αναθεώρηση, δημιουργεί τον χώρο για ταξικές συσσωματώσεις στον προοδευτικό πόλο παρά τις διαφορετικές κομματικές εντάξεις. Ο εθνικισμός, η απαξίωση και ο αποκλεισμός των άλλων και διαφορετικών επιτρέπει συστρατεύσεις των δικαιωματικών κινημάτων που μπορεί να ξεκινούν από διαφορετικές αξιακές δεσμεύσεις. Αλλά είναι η διαίρεση μεταξύ προόδου και οπισθοχώρησης, μεταξύ του παλιού κατεστημένου και της Νέας Αριστεράς, που ενσωματώνει τις άλλες δυο αντιθέσεις και επιτρέπει την καθολίκευση του λαϊκού πόλου.
Το αριστερό όραμα
Υπάρχει βέβαια και ο τρίτος ομόκεντρος πολιτικός κύκλος του αριστερού οράματος. Ξεκίνησε το 2015 και εκτείνεται στο μέλλον. Όραμά μας παραμένει η πορεία προς την ισότητα και τη δημοκρατία. Όχι ως τερματικός σταθμός, αλλά ως ορίζοντας που όσο τον πλησιάζουμε απομακρύνεται και γίνεται φάρος που μας καθοδηγεί. Στρατηγική μας είναι η συνεχής μεταφορά πόρων από το κεφάλαιο στους εργαζομένους και ισχύος από το κράτος στον πολίτη, που σταδιακά αλλάζουν τον συσχετισμό δύναμης σε κοινωνία και κράτος.
Μια αλληλουχία ριζικών μεταρρυθμίσεων, σημαντικών ρήξεων που ακολουθούν η μία την άλλη σαν κύματα ριζοσπαστικοποίησης, αλλάζοντας συνεχώς και τον στόχο και το υποκείμενο. Η κίνηση προς τα μπρος επιτρέπει σε κοινωνικές ομάδες και αναδυόμενους πολιτικούς συνδυασμούς, αριστερούς, σοσιαλδημοκρατικούς, πολιτικά φιλελεύθερους να συστρατευτούν σε ένα ή όλα τα μέτωπα, διευρύνοντας διαρκώς τον προοδευτικό πόλο. Έτσι προχωράμε χωρίς να αναθέτουμε τον αγώνα και τις ευθύνες σε άλλους και εξασφαλίζουμε ότι η πορεία μας είναι μη αναστρέψιμη, ότι η στρατηγική της αφομοίωσης θα αποτύχει, όσο παταγωδώς απέτυχε και η στρατηγική της αριστερής παρένθεσης.
Άρθρο στην ΑΥΓΗ
