Eκβαρβαρισμός της Ευρώπης..

…και 100 χρόνια από το πογκρόμ και τη σφαγή της Φώκαιας.

Του Βλάση Αγτζίδη (*)

Διαβάζοντας τους θεματικούς άξονες του συνεδρίου που διοργάνωσε το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ με θέμα «Ο Εκβαρβαρισμός της Ευρώπης: από τον Αύγουστο του 1914 στη Shoah» σκέφτηκα ότι όταν ο Γιώργος Ιωάννου χρησιμοποιούσε τον χαρακτηρισμό «πόλη των προσφύγων» για τη Θεσσαλονίκη  ή είχε βαθύτατο χιούμορ ή δεν μπορούσε να φανταστεί την αλλαγή που θα συνέβαινε στην πόλη λίγες δεκαετίες μετά. Ότι στην πόλη αυτή, η πραγματική ιστορία των προσφύγων δεν είναι κάτι που εκτιμάται ιδιαίτερα.  Ότι, για παράδειγμα, η επέτειος των 100 χρόνων από τη έναρξη των σκληρών εθνικών εκκαθαρίσεων που αποφάσισε η Νεοτουρκική εξουσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά των χριστιανικών κοινοτήτων, ήταν τεχνηέντως άγνωστη και αμελητέα στην πόλη όπου κατέφυγαν τα θύματα εκείνης της φοβερής καταστροφής.

Η καταστροφή της ιωνικής Φώκαιας  (13 Ιουνίου 1914)  από τις παρακρατικές νεοτουρκικές συμμορίες, σηματοδοτεί αυτή τη νέα πρακτική που έδινε μια άλλη ποιότητα στην εξουσιαστική βία: υπήρχε πλέον η μεθόδευση, η στοχοποίηση, η περιθωριοποίηση, η οργάνωση του εγκλήματος. Και όλα αυτά που έφεραν για πρώτη φορά στην ιστορία της νεωτερικότητας οι Νεότουρκοι θα τα εξελίξουν στο έπακρο λίγες μόλις δεκαετίες μετά οι Ναζί. Και ίσως τονίζει περισσότερο την αλλοτρίωση, ότι ένα από τα βασικά πρόσωπα του εργατικού κινήματος της Θεσσαλονίκης, ο φωκιανός Γιάννης Ταμτάκος, υπήρξε θύμα εκείνων των πολιτικών «εθνικής τακτοποίησης» που επέλεξαν οι ισχυροί και δύο φορές πρόσφυγας (1914, 1922).

Τα ερωτήματα

Η απουσία βασικών θεμάτων και σημαντικών εκφράσεων του εκβαρβαρισμού ανέδειξε για άλλη μια φορά ερωτήματα που απασχολούν όσους ασχολούνται με τον τραγικό 20^ο αιώνα:

-Έχουν άραγε θέση στην αντίληψη του παρελθόντος χρόνου σελίδες της ιστορίας που σχετίζονται με την καταλυτική επιρροή των φυλετικών ρατσιστικών ιδεολογιών στην ιστορία του 20^ου αιώνα;
-Μπορούμε να μιλήσουμε για την καταλυτική επιρροή των ιδεών που παρήγαγε ο γερμανικός ρομαντισμός στην Ανατολή, αλλά και η πολιτική του γερμανικού, κυρίως, ιμπεριαλισμού;
-Μπορούμε να αναγνωρίσουμε την πρωτοναζιστική πρακτική που εξέφρασε η ακροδεξιά του νεοτουρκικού κινήματος (Τζεμάλ, Ενβέρ, Ταλαάτ) καθώς και ο κεμαλισμός λίγο αργότερα, και οδήγησε στις τρομακτικές ανθρωποσφαγές στην Οθωμανική Αυτοκρατορία;
-Μπορούμε να διατυπώσουμε ξεκάθαρα τη θέση ότι σ’ αυτήν την πόλη αυτό το ακροδεξιό ρεύμα άνοιξε τους ασκούς του Αιόλου στην πολύπαθη Εγγύς Ανατολή, σε μια προσπάθεια τακτοποίησης των συμφερόντων των προαστικών στρωμάτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;
-Μπορούμε παράλληλα να προσεγγίσουμε το ζήτημα των αντιμαχόμενων βαλκανικών εθνικισμών χωρίς να αποκρύπτουμε και να απομειώνουμε κάποιες ενοχλητικές παραμέτρους;
-Μπορούμε να πούμε ξεκάθαρα ότι η πρόβα τζενεράλε του Ολοκαυτώματος (της Shoa) πραγματοποιήθηκε στην Ανατολή από τους Νεότουρκους ομοϊδεάτες και πρόδρομους των Nαζί, κατά των Αρμενίων, των Ελλήνων της Ανατολής και των Ασσυροχαλδαίων από το 1914;

Παράλληλα, μιλώντας για τον εκβαρβαρισμό της Ευρώπης, μπορούμε να σταθούμε ψύχραιμα απέναντι στο σοβιετικό πείραμα και τη σταλινική του στρέβλωση; Να ερευνήσουμε τις συνθήκες που μια μεγαλειώδης Επανάσταση κατάληξε στα σταλινικά γκουλάγκ και στην κυριαρχία επί της κοινωνίας μιας νέας απονομιμοποιημενης γραφειοκρατικής τάξης ;

Υπάρχει αντικειμενική ιστορία;

Για άλλη μια φορά βρισκόμαστε μπροστά στο υπαρξιακό δίλημμα των ιστορικών: Μπορεί να υπάρξει αντικειμενική ιστορία; Τουλάχιστον προσπάθεια παρουσίασης όλων των παραγόντων που διαμορφώνουν ένα ιστορικό γεγονός; Η απάντηση βεβαίως είναι  ότι δεν μπορεί να υπάρξει κάτι τέτοιο, ειδικά όταν στην αφετηρία της διαπραγμάτευσης υπάρχει μια διαμορφωμένη ιδεολογική κατεύθυνση και ακόμα χειρότερα όταν υπάρχει η κομματική δέσμευση που επιβάλλει τον τελικό πολιτικό στόχο. Κατά συνέπεια η απόκρυψη γεγονότων ή η στρεβλή και προκατειλημμένη ανάλυσή τους  απορρέουν από το βαθμό της ιδεολογικής αλλοτρίωσης και της ηθικής επιλογής για ανάδειξη μιας συγκεκριμένης ματιάς. Οι σημασίες των γεγονότων δεν δίνονται αυτόνομα και αυτόματα, αλλά επιλέγονται και η ακρίβειά τους καθορίζεται από τη διαλεκτική σχέση που αναπτύσσει ο ιστορικός με το αντικείμενο που καλείται να διερευνήσει. Όλο αυτό το σχήμα το διατυπώνει εξαιρετικά ο Ρολάν Μπαρτ λέγοντας ότι έχει μεγαλύτερη σημασία αυτός που μιλά για το γεγονός, παρά το ίδιο το γεγονός.

————————————————–

(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, http://kars1918.wordpress.com/

Άρθρο στον “Αγγελιοφόρος της Κυριακής” (22-6-2014)