Ο ασυμβίβαστος επαναστάτης
Του Βλάση Αγτζίδη*
———————————————————————————————————————————————————-Γιατί άραγε ο Τσε Γκεβάρα παραμένει έως σήμερα μια γοητευτική ιστορική παρουσία; Τι είναι αυτό που κάνει εκατομμύρια ανθρώπους σ’ όλο τον κόσμο να παραπέμπουν μόνο σ’ αυτόν με πολλούς τρόπους, ενώ εκατοντάδες και χιλιάδες άλλοι που συμμετείχαν στις επαναστάσεις του 20ού αιώνα έπεσαν στην αφάνεια;
Η απάντηση είναι μάλλον απλή και σχετίζεται με τη ρομαντική διάθεση που οδηγεί στην αναζήτηση των τέλειων και άδολων ηρώων, την αίσθηση δικαίου και την απέχθεια προς την εξουσία που ενυπάρχει σε κάθε άνθρωπο. Ολες αυτές οι συνθήκες συναντιούνται στο πρόσωπο του Τσε.
«Ο Αργεντινός Ερνέστο “Τσε” Γκεβάρα θα οδηγήσει την περιπέτεια του μαρξισμού στην κορύφωσή της. Στην παγκόσμια ιστορία των επαναστάσεων δεν θα βρείτε άλλον επαναστάτη του ηθικού μεγέθους του Γκεβάρα. Δεν περπάτησε στη γη επαναστάτης πιο “καθαρός” απ’ τον “Τσε”!… Μισός Ισπανός απ’ τη μεριά του πατέρα του και μισός Ιρλανδός απ’ τη μεριά της μητέρας του, θα μάθει από τον πλούσιο και καλλιεργημένο πατέρα και την όμορφη και μορφωμένη μητέρα πως η φτώχεια, εκτός από κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα, είναι και πρόβλημα αισθητικό. Ασχημαίνει τον κόσμο. Και τον γεμίζει αρρώστιες…», έγραψε ο Βασίλης Ραφαηλίδης.
Απέναντι στην αδικία
Ο Ερνέστο Γκεβάρα ντε λα Σέρνα (Ernesto Guevara de la Serna) γεννήθηκε το 1928 στο Ροσάριο της Αργεντινής. Γεννήθηκε σε μια περιοχή του πλανήτη όπου η παραδοσιακή ισπανική αποικιοκρατία είχε αφήσει το στίγμα της στις ακραίες κοινωνικές αντιθέσεις και στην περιθωριοποίηση ενός μεγάλου μέρους των ιθαγενών και των απογόνων σκλάβων που είχαν μεταφέρει εκεί οι αποικιοκράτες.
Θα αποκτήσει πολιτική συνείδηση τη δεκαετία του ’50, την περίοδο που βρισκόταν στη Γουαταμέλα, την εποχή που είχε τελειώσει την Ιατρική Σχολή. Η εκλεγμένη κυβέρνηση του Αρμπενς ανατράπηκε από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που υποκινήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Γκεβάρα συνειδητοποίησε ότι εκτός από την κοινωνική αδικία που είχε κληρονομήσει στη Νότια Αμερική η ισπανική αποικιοκρατία, υπήρχε και μια νέα μορφή πολιτικής και οικονομικής υποδούλωσης στις ΗΠΑ, μια νέα και κυνική ιμπεριαλιστική χώρα.
Ο Γκεβάρα θα ασπαστεί τις μαρξιστικές ιδέες και θα πάρει μέρος στο κουβανικό επαναστατικό κίνημα. Το Νοέβριο του ’56 θα φτάσει στην Κούβα με άλλους 80 αντάρτες. Οσοι απ’ αυτούς επιζήσουν από τις πρώτες συγκρούσεις με τον πολυάριθμο στρατό του δικτάτορα Φ. Μπατίστα θα ξεκινήσουν ανταρτοπόλεμο στα βουνά της Σιέρα Μαέστρα.
Εκτιμώντας τα προσόντα του Γκεβάρα, ο Φιντέλ Κάστρο θα του αναθέσει τη διοίκηση του Επαναστατικού Στρατού. Τον Ιανουάριο του ’59 οι επαναστατικές δυνάμεις θα καταλάβουν την πρωτεύουσα Αβάνα και θα εγκαθιδρύσουν ένα σοσιαλιστικό κράτος, στο μαλακό υπογάστριο των Ηνωμένων Πολιτειών. Σημαίνον πρόσωπο στο στρατόπεδο των επαναστατών, θα αναλάβει πολλές επίσημες αποστολές στο εξωτερικό. Τον Φεβρουάριο του 1961 θα γίνει υπουργός Βιομηχανίας.
Οι αντιλήψεις του Τσε
Ο Τσε ήταν εντελώς αντίθετος με την κυρίαρχη θεωρία του «σοσιαλισμού σε μία μόνο χώρα», που είχε εδραιωθεί στο κομμουνιστικό στρατόπεδο από την εποχή του Στάλιν. Πίστευε ότι η Επανάσταση θα έπρεπε να εξαπλωθεί σ’ όλο τον Τρίτο Κόσμο, που μαστιζόταν από την πολιτική του δυτικού ιμπεριαλισμού.
Παράλληλα, φαίνεται ότι είχε αντίληψη της οικονομικής ανάπτυξης που απέκλινε κατά πολύ από το σοβιετικό μοντέλο. Την άποψή του αυτή τη διατύπωσε ευθαρσώς στο δεύτερο Οικονομικό Συμπόσιο της Αφρο-Ασιατικής Αλληλεγγύης, που έγινε στην Αλγερία στις 24-2-1965. Εκεί ο Τσε άσκησε δημόσια κριτική και διατύπωσε την άποψη ότι «Για εμάς δεν υπάρχει άλλος ορισμός του σοσιαλισμού, εκτός από την κατάργηση της εκμετάλλευσης του ενός ανθρώπου από τον άλλο» αμφισβητώντας το σοβιετικό μοντέλο (http://www.marxists.org/archive/guevara/1965/02/24.htm). Φαίνεται ότι ο Τσε βαθμιαία ενστερνιζόταν ένα μοντέλο αντίθετο με τον κεντρικό γραφειοκρατικό σχεδιασμό που είχε επικρατήσει στην ΕΣΣΔ, όπου το ανεξέλεγκτο από οποιοδήποτε λαϊκό έλεγχο Κόμμα όριζε την οικονομική πολιτική.
Ο Τσε φαίνεται ότι βρισκόταν κοντά στην ιδέα της «σοσιαλιστικής δημοκρατίας» που θα βασιζόταν στο δημοκρατικό σχεδιασμό, όπου οι «μάζες» θα καθόριζαν την οικονομική πολιτική. Διαφωνεί με τη σταλινική αντίληψη. Για την πολιτική του Στάλιν θα γράψει: «Το μεγαλύτερο ιστορικό έγκλημα του Στάλιν ήταν ότι υποτίμησε την κομμουνιστική εκπαίδευση και καθιέρωσε το άκρατο δόγμα της Εξουσίας».
Στις Σημειώσεις του της περιόδου 1965-1966, που δημοσιεύτηκαν μόλις το 2006, υπάρχει η εξής τοποθέτηση: «Σε αντίθεση με την ιδέα ενός σχεδιασμού οικονομικών αποφάσεων από τις μάζες, με συναίσθηση των λαϊκών συμφερόντων, μας προσφέρεται ένα υποκατάστατο (placebo), στο οποίο μόνο οι οικονομικοί παράγοντες καθορίζουν τη συλλογική μοίρα. Αυτή είναι μία μηχανιστική, μη-μαρξιστική τεχνική.
Οι μάζες πρέπει να είναι σε θέση να καθορίζουν τη μοίρα τους, να αποφασίζουν ποιος διαμοιρασμός της παραγωγής θα διατίθεται αντίστοιχα με τη συσσώρευση (αγαθών) και κατανάλωση. Η οικονομική τεχνική πρέπει να λειτουργεί μέσα στα όρια αυτών των πληροφοριών και η αντίληψη των μαζών να εγγυάνται την εφαρμογή της».
Το ηρωικό τέλος
Οι απόψεις του για τη διάδοση της επανάστασης και τη δημιουργία ενός αντιγραφειοκρατικού μοντέλου κοινωνίας τον οδήγησαν στο δρόμο προς τις επαναστατημένες περιοχές του πλανήτη. Θα προσπαθήσει κατ’ αρχάς να βοηθήσει το αντιαποικιοκρατικό κίνημα στο Κονγκό. Η σχετική αποτυχία του κινήματος θα τον υποχρεώσει να επιστρέψει στην Κούβα και να προετοιμάσει την παρέμβαση στην υπόλοιπη Νότια Αμερική.
Πίστευε ότι η επανάσταση θα μπορούσε να διαδοθεί με τη μορφή ντόμινο σ’ ολόκληρο τον Νότο. Ετσι θα φτάσει στη Βολιβία τον Νοέμβριο του 1966.
Ομως, παρά τις προβλέψεις του και τις επιθυμίες του δεν θα τύχει υποστήριξης ούτε από τους τρομοκρατημένους φτωχούς χωρικούς αλλά ούτε και από το επίσημο Κομμουνιστικό Κόμμα.
Η μοίρα του στη συνέχεια θα μοιάζει εκπληκτικά με τη μοίρα ενός άλλου επαναστάτη, του Ελληνα Αρη Βελουχιώτη, ο οποίος λίγες δεκαετίες πριν είχε πολεμήσει τον ίδιο εχθρό -εξουσία και ξενοκρατία- ολομόναχος και εγκαταλειμμένος από το επίσημο Κόμμα.
Σε μία από τις μάχες με τον βολιβιανό στρατό -που είχαν εκπαιδεύσει οι Αμερικανοί- ο Τσε θα τραυματιστεί και θα συλληφθεί μαζί με άλλους οκτώ συντρόφους του.
Στις 9 Οκτωβρίου του 1967 ο Τσε θα δολοφονηθεί από έναν Βολιβιανό στρατιώτη ύστερα από εντολή του προέδρου της χώρας με τη σύμφωνη γνώμη της CIA. Η εικόνα του νεκρού επαναστάτη έκανε στη συνέχεια το γύρο του κόσμου και παρέμεινε ως η συμβολική εικόνα της υπέρτατης θυσίας.
(*) Διδάκτωρ Σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, http://kars1918.wordpress.com
Άρθρο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
