Οργή για το νερό…

Και μια πρόταση.

Του Σαράντη Δημητριάδη*

Ελπίζω να μου συγχωρεθεί που παρεμβαίνω με το παρόν μεσούσης της προεκλογικής περιόδου. Δεν θα το αποτολμούσα αν δεν αφορούσε ένα επείγον, αλλά πιθανότατα και εν δυνάμει χρονίζον πρόβλημα που ως τέτοιο ασφαλώς ενδιαφέρει, πρέπει τουλάχιστον να ενδιαφέρει, όλους όσους ζητούν την ψήφο των κιλκισιωτών, αλλά και όλους τους κιλκισιώτες των οποίων η ψήφος ζητείται. Αναφέρομαι, όπως είναι φανερό και από τον τίτλο, στο θέμα των υψηλών τιμών αρσενικού στις γεωτρήσεις της Τερπύλλου και του Δίβουνου.

Αν αποκλειστεί η πιθανότητα οι υψηλές αυτές τιμές αρσενικού στο νερό να οφείλονται σε ανθρωπογενή δράση, τότε η μόνη απομένουσα είναι αυτές να οφείλονται σε επιμόλυνση του υπόγειου νερού με αρσενικό που προέρχεται από την διάσπαση αρσενικούχων ορυκτών, φυσικών συστατικών του υπεδάφους στις περιοχές αυτές. Η σύσταση των πετρωμάτων της περιοχής υποδεικνύει ποιά μπορεί να είναι τα αρσενικούχα αυτά ορυκτά: ο αρσενικούχος σιδηροπυρίτης (αρσενοπυρίτης) και/ή ο εναργίτης. Και τα δυο είναι θειούχα ορυκτά, ο πρώτος ένωση σιδήρου, αρσενικού και θείου, ο δεύτερος χαλκού, αρσενικού και θείου. Η παρουσία τέτοιων ορυκτών στο υπέδαφος είναι μεν αναγκαία προϋπόθεση ωστε να υπάρχει το διαθέσιμο αρσενικό που θα διαλυθεί (επιμολύνει) το υπόγειο νερό, δεν αρκεί όμως από μόνη της για να προκληθεί αυτή η διάλυση (επιμόλυνση) με αρσενικό. Απαιτείται και κάτι επί πλέον και αυτό είναι οτι το υπόγειο νερό πρέπει να είναι οξινισμένο (για τους γνωρίζοντες, το pH του να έχει τιμή μικρότερη από 7, όσο δε μικρότερη τόσο περισσότερο θεωρείται οξινισμένο). Υπόγειο νερό που δεν είναι οξινισμένο δεν μπορεί να αντιδράσει με και να διασπάσει τα προαναθερθέντα αρσενικούχα ορυκτά και έτσι δεν μπορεί να απελευθερώσει το δεσμευμένο σ’ αυτά αρσενικό και να το ενσωματώσει διαλύοντάς το.

Η πραγματικότητα είναι πως στα Κρούσια γενικά, λόγω της συχνής επιφανειακής παρουσίας και της εύκολης εκεί οξείδωτικής διάσπασης του σιδηροπυρίτη, τα ρέοντα επιφανειακά νερά οξινίζονται από το παραγόμενο με τη διάσπαση αυτή θειϊκό οξύ και ως τέτοια -φυσικά οξινισμένα δηλαδή- κατεισδύουν στη συνέχεια και ενσωματώνονται στα υπόγεια υδατοαποθέματα. Είναι για το λόγο αυτό ικανά να διασπούν τα θειούχα και αρσενικούχα μεταλλικά ορυκτά που συναντούν και να απελευθερώνουν και διαλυτοποιούν το επικίνδυνο αρσενικό, μαζί και με άλλα μεταλλικά στοιχεία άλλων μεταλλικών ορυκτών που τυχόν συνυπάρχουν. Ακόμα δε χειρότερα, αυτή η διάσπαση κάνει το νερό περισσότερο όξινο ωστε η διαλυτική του δράση να ενισχύεται συνεχώς. Γίνεται φανερό λοιπόν πως για την αποτροπή του φαινομένου και για την εξουδετέρωση της διαλυτικής δράσης του οξινισμένου νερού απαιτείται η έγκαιρη και κοντά στην επιφάνεια, πριν την κατείσδυση σε βάθος, απο-οξίνισή του. Είναι αυτό εφικτό; Ισχυρίζομαι -και θα εξηγήσω στη συνέχεια- πως είναι σε σημαντικό βαθμό, με σχετικά απλά μέσα και με μικρό κόστος, αν συγκριθεί με το σημαντικό όφελος της εξοικονόμησης του νερού που θα προκύψει από τη μη μόλυνσή του και άρα την απόδοσή του για ακίνδυνη χρήση.

Υπάρχει ένα υλικό που είναι ικανό να απο-οξινίζει το νερό που έχει με οποιονδήποτε τρόπο οξινιστεί. Το υλικό αυτό είναι το ανθρακικό ασβέστιο και αφθονεί στη φύση με τη μορφή του ασβεστολίθου και του μαρμάρου. Αυτός είναι ο λόγος που το νερό που ρέει επιφανειακά σε ασβεστολίθους ή κατεισδύει σε ασβεστολιθικό υπέδαφος θεωρείται -και είναι- άριστο ποιοτικά. Είναι γιατί η πλήρης απο-οξίνησή του δεν του επιτρέπει να διασπάει τα όποια μεταλλικά ορυκτά συναντήσει και να επιμολύνεται με επικίνδυνα μεταλλικά στοιχεία. Η δυσμενής όμως πραγματικότητα στα Κρούσια είναι οτι στο βουνό αυτό δεν υπάρχουν ασβεστόλιθοι ή μάρμαρα που ασφαλώς θα δρούσαν ευεργετικά απο-οξινίζοντας το επιφανειακό ή το υπόγειο νερό. Αυτή εν τούτοις η δυσμενής πραγματικότητα ισχυρίζομαι πως μπορεί να αντισταθμιστεί σε μεγάλο βαθμό με την κατάλληλη δική μας επέμβαση.

Η πρότασή μου αφορά την κατασκευή όσο το δυνατόν περισσότερων, έστω και πρόχειρων, λιθόρριπτων, διαπερατών όμως φραγμάτων σε όσο το δυνατόν περισσότερους παραποτάμους και ρέματα που καταλήγουν και τροφοδοτούν τον Γαλλικό, ίσως σε κάποιες θέσεις και στον ίδιο τον Γαλλικό. Απαραίτητη προϋπόθεση το υλικό αυτών των λιθόρριπτων διαπερατών φραγμάτων να είναι ασβεστολιθικά σκύρα, χαλίκια και χονδρή ασβεστολιθική άμμος. Η ιδέα είναι στα λιθόρριπτα αυτά φράγματα να επιβραδύνεται κατά το δυνατόν η ροή, το νερό να λιμνάζει σε επαφή με το ασβεστολιθικό υλικό, και να υποβοηθείται επίσης έτσι και η επί τόπου εκεί κατείσδυσή του. Η όλη διαδικασία αποσκοπεί στην απο-οξίνηση του επιφανειακά ρέοντος νερού με την παρατεταμένη επαφή του με το ασβεστολιθικό υλικό, πριν κατεισδύσει στο υπέδαφος, και αφού θα έχει προηγουμένως πιθανότατα περάσει από έναν αριθμό τέτοιων φραγμάτων. Ακόμα δραστικότερη απο-οξίνιση μπορεί να επιτευχθεί αν το ασβεστολιθικό υλικό ήταν δυνατό να προωθηθεί σε βάθος. Αυτό μπορεί σχετικά εύκολα να γίνει αν σε κάθε, ή σε κάποια τουλάχιστον τέτοια φράγματα ρίχνονταν από καιρό σε καιρό, μια φορά το χρόνο για παράδειγμα, με την έναρξη της βροχερής περιόδου, ένα φορτίο πολτού σβησμένης ασβέστου. Το ύλικό αυτό ταχύτατα μετατρέπεται σε ασβεστολιθικό και μπορεί εύκολα να παρασυρθεί μαζί με το νερό στο υπεδαφος -εναλλακτικά, αντί πολτού σβησμένης ασβέστου μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο πολτός που παράγεται κατά την κοπή των μαρμάρων. Με αυτές τις απλές επεμβάσεις θα μπορούσε να αλλάξει δραστικά και προς το καλύτερο -σημαντική μείωση της οξύτητάς του- η σύσταση του νερού που κατεισδύει και τροφοδοτεί τα υπόγεια υδατοαποθέματα στην περιοχή των Κρουσίων.

Τα παραπάνω θα μπορούσαν πιλοτικά να εφαρμοστούν σε ρέματα που θεωρούνται πως τροφοδοτούν τα υδατοαποθέματα από όπου αντλούν οι γεωτρήσεις στην Τέρπυλλο και το Δίβουνο και να παρακολουθηθεί η επίδρασή τους στην, αναμενόμενη όπως ελπίζω, μείωση των τιμών του αρσενικού στο αντλούμενο νερό. Όσο διαρκεί η απαγόρευση χρήσης του νερού των γεωτρήσεων αυτών θα μπορούσε ακόμα εκεί να επιχειρηθεί πειραματικά κάποιου είδους “ανάταξη” της κατάστασης με γεωτρητική προώθηση ποσότητας ασβεστοπολτού στον υπόγειο υδατοαποθέτη. Δεν θα τολμούσα να προτείνω κάτι τέτοιο, έστω και σε πειραματική κλίμακα, αν δεν ήμουν απόλυτα βέβαιος οτι αυτό μόνο ευεργετική επίδραση μπορεί να έχει και δεν πρόκειται να προκαλέσει κανενός είδους επί πλέον επιδείνωση της ποιοτικής κατάστασης των συγκεκριμένων υδατοαποθετών, άμεση ή μελλοντική.

Τα προτεινόμενα λιθόρριπτα διαπερατά φράγματα δεν απαιτούν σημαντικό κόστος, ούτε είναι τεχνικά δύσκολο να κατασκευαστούν, τα δε απαραίτητα υλικά είναι άμεσα διαθέσιμα από λατομεία ασβεστολίθου του νομού.

Να σημειώσω τέλος οτι τα ίδια αυτά φράγματα, εφόσον κατασκευαστούν, θα αποτελέσουν ένα σημαντικό παράγοντα επιβράδυνσης του φαινομένου της ερημοποίησης περί του οποίου είχα παλαιότερα αναφερθεί. Για το συγκεκριμένο όμως θέμα σκοπεύω να επανέλθω.

*Ομότιμος καθηγητής γεωλογίας, ΑΠΘ