Οι Μακεδόνες στον αγώνα του`21
SONY DSC
Του Χρήστου Π. Ίντου.
Συμμετοχή και ουσιαστική παρουσία στην προετοιμασία, την εκδήλωση και την έκβαση του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα του 1821 είχαν όλοι οι Έλληνες και μεταξύ αυτών και οι Μακεδόνες. Αρκεί να αναφερθεί, πως τα πρώτα επαναστατικά κινήματα μετά την επικράτηση των Οθωμανών στην περιοχή εκδηλώθηκαν στη Μακεδονία. Από 1430, έτος αλώσεως της Θεσσαλονίκης, ως και το 1821, στη Μακεδονία είχαμε οκτώ εξεγέρσεις. Οι πρώτοι Έλληνες αρματολοί εμφανίστηκαν στον ίδιο χώρο από το 1627, ιδιαίτερα στην περιοχή της Βέροιας και της Νάουσας, όπως οι: Περδικάρης, Πολύζος, Γράψας, Μπαλαμπάνης, Σερμέτης κά.
Στις αρχές του 1700 κλέφτες και αρματολοί της Μακεδονίας εξόρμησαν σε πολλές περιοχές και αναστάτωσαν την τουρκική διοίκηση και τον στρατό της. Μια από τις εξορμήσεις σημειώθηκε στην περιοχή των Γιαννιτσών, όπου για πρώτη φορά στη βαλκανική εγκαταστάθηκαν Οθωμανοί γύρω στο 1430 με επικεφαλής τον Χατζή Εβρενός. Αποτέλεσμα των εξεγέρσεων και αναστατώσεων ήταν η στρατολόγηση το 1715 χριστιανών σε τάγματα γενιτσάρων. Αμέτρητα ελληνόπουλα οδηγήθηκαν στον μωαμεθανισμό και εκπαιδεύτηκαν για να σταλούν στην ίδια τους την πατρίδα για να καταπνίξουν κάθε διαμαρτυρία, εξέγερση και επανάσταση εναντίον των κατακτητών.
Στις εξέχουσες μορφές των κλεφτών και των αρματολών της Μακεδονίας συγκαταλέγονται ο Βλαχάβας, ο Ζήδρος, ο Λάπας, και οι Λαζαίοι. Στην περιοχή έδρασε και ο θρυλικός Νικοτσάρας (1771-1807), όπως και στη Θεσσαλία. Επικεφαλής 550 ανδρών συγκρούστηκε στην περιοχή του Αξιού με τουρκικό στρατό στον οποίο ηγούνταν ο διοικητής του βιλαετιού της Θεσσαλονίκης.
Τα αποτελέσματα του αγώνα των κλεφτών και των αρματολών δεν ήταν άμεσα για τους υπόδουλους, ωστόσο έδιναν θάρρος στο Γένος και το προετοίμαζαν για τον μεγάλο ξεσηκωμό. Δίκαια ονομάστηκαν «η μαγιά του αγώνα». Μια από τις δυναμικότερες εναντίον τους επιθέσεις εκ μέρους των Οθωμανών ήταν οι εκστρατείες του Αλή Πασά των Ιωαννίνων στη Μακεδονία, ιδιαίτερα του γιού του, Βαλή το 1813. Εξαπέλυσε κυνηγητό εναντίον κλεφτών και αρματολών. Τότε κατακρεούργησε την οικογένεια των Λαζαίων, γενιά αγωνιστών, όπως και άλλους.
Μεγάλη ήταν η συμβολή στην εθνική υπόθεση των Μακεδόνων, οι οποίοι για λόγους επαγγελματικούς, έμποροι, τεχνίτες, πραματευτάδες, εγκαταστάθηκαν στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Είχαν καταστεί κέντρα του ελληνισμού η Βιέννη, η Βουδαπέστη, το Βουκουρέστι, η Βενετία, η Τεργέστη και πολλές άλλες πόλεις. Οι ομογενείς προόδευσαν σε όλους τους τομείς με τους οποίους ασχολήθηκαν. Έτσι ο Θεόδωρος Καραγιάννης έγινε πρόεδρος της Ακαδημίας της Βιέννης και βασιλικός σύμβουλος, ο Γεώργιος Αγόρας υπηρέτησε κοντά στο Ναπολέοντα, αξιόλογοι γιατροί και σπουδαίοι νομομαθείς ήταν οι Δημήτριος Καρακάσης, Γεώργιος Αυλιώτης, Ρούσης Κοντορούσης, Γεώργιος Σακελλαρίου, ενώ στην αλλοδαπή διέπρεψε και ο ποιητής Αθανάσιος Χριστόπουλος. Μέλη της οικογένειας Νάκου έφθασαν στα αξιώματα των γερουσιαστών στην Αυστρία, και σημαντικό εμπόριο και οικονομική δύναμη είχαν οι γνωστοί στην ίδια χώρα Χαρίσης, Καυτατζόγλου, Τουρούντζας. Δεν λησμόνησαν την ελληνική τους καταγωγή, το έθνος και την υπόδουλη πατρίδα. Υπηρέτησαν την παιδεία, έγιναν ευεργέτες των τόπων της καταγωγής τους αλλά και των νέων τους πατρίδων.
Ο Ρήγας Φεραίος κατέφυγε στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και βρήκε εκεί ένθερμους συνεργάτες, υποστηρικτές των ιδεών και των αξιών που πρέσβευε και διακήρυττε. Οι περισσότεροι των συνεργατών ήταν Μακεδόνες, όπως οι: Γεώργιος Θεοχάρης, Κωνσταντίνος Δούκας, Γεώργιος Πούλιος, Θεοχάρης Τουρούντζας και οι αδελφοί Εμμανουήλ. Πρόδρομοι της επαναστάσεως και της ελληνικής ελευθερίας μαζί με το Ρήγα συνελήφθησαν, φυλακίστηκαν στα υπόγεια του πύργου Ντεμπόιτσα του Βελιγραδίου και το φρικτότερο, στραγγαλίστηκαν. Τα νεκρά σώματά τους ρίχτηκαν στα νερά του Σαύου, παραπόταμου του Δούναβη. Ο Κ. Βασδραβέλλης σημειώνει:…Άνευ της συνδρομής αυτών εις το κίνημα της ελευθερίας του Βελεστινλή, συνδρομής, ήτις μαρτυρεί την καθολικότητα του εγχειρήματος εις την συμμετοχής του υποδούλου ελληνισμού εις τα τολμηρά εκείνα σχέδια, αμφιβάλλομεν αν τούτο θα κατείχεν οίαν θέσιν κατέχει σήμερον εις τα απελευθερωτικά κινήματα των Ελλήνων, αλλά και εις την ιστορίαν των άλλων υποδούλων λαών της Βαλκανικής….
Το πρώτο ελληνικό δημοσιογραφικό όργανο στην Ευρώπη εκδόθηκε στη Βιέννη το 1790 και είχε το τίτλο «ΕΦΗΜΕΡΙΣ». Ανήκε στους αδελφούς Πουλίου από τη Σάτιστα. Η εφημερίδα τους ενίσχυσε τον ελληνισμό ηθικά, πνευματικά, προκάλεσε αίσθηση στην Ευρώπη αλλά και την οργή της υψηλής Πύλης.
Το 1809 ιδρύθηκε στο Παρίσι μεγάλη φιλελληνική εταιρεία με τον τίτλο «Ελληνόγλωσσο ξενοδοχείο» με πρωτεργάτη και ιθύνοντα νου τον Θεσσαλονικιό Γρηγόριο Ζαλίκη. Διακρίθηκε στη διπλωματία, έδρασε σε μεγάλα κέντρα, Παρίσι, Πετρούπολη, Κωνσταντινούπολη και συνέγραψε αξιόλογα για την εποχή του έργα. Το «Ελληνόγλωσσο Ξενοδοχείο» ήταν ο πρόδρομος της Φιλικής Εταιρείας.
Τα τραγούδια και τα μηνύματα του Ρήγα, όπως και εκείνα της Ανώτατης αρχής της Φιλικής Εταιρείας είχαν πυρπολήσει τις ψυχές πολλών Ελλήνων και μεταξύ αυτών εξέχουσες μορφές καταγόμενες από τη Μακεδονία. Ξεχώρισαν οι: Γεώργιος Λασάνης, Γεωργάκης Ολύμπιος, Ιωάννης Φαρμάκης, Εμμανουήλ Παππάς, Νικόλαος Κασομούλης, Τσάμης Καρατάσος, Αγγελής Γάτσος, Ζαφειράκης Θεοδοσίου.
Οι Λασσάνης, Ολύμπιος και Φαρμάκης ήταν συνεργάτες του Αλέξανδρου Υψηλάντη, όταν στις 22 Φεβρουαρίου του 1821 πέρασε τον Προύθο ποταμό και κήρυξε την επανάσταση στη Μολδοβλαχία. Ο Λασσάνης πήρε μέρος σε αυτή την επανάσταση και μετά τη Μολδοβλαχία συμμετείχε σε όλες τις δραστηριότητες του επαναστατημένου έθνους. Οι Ολύμπιος και Φαρμάκης μετά τη μάχη στη Μονή του Σέκου δεν παραδόθηκαν. Ο πρώτος προτίμησε να αυτοπυρποληθεί παρά να παραδοθεί στον εχθρό και ο δεύτερος μετά από αποτυχημένη έξοδο κλείστηκε στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης , όπου βρήκε φρικτό θάνατο.
Όταν ξέσπασε η επανάσταση του 1821 η Μακεδονία συμμετείχε με το καλύτερο δυναμικό της. Ο Εμμανουήλ Παππάς από την περιοχή των Σερρών έγινε η ηγετική μορφή του ξεσηκωμού . Είχε τη συμπαράσταση της Ιερής Κοινότητας του Αγίου Όρους και δαπάνησε την οικογενειακή του περιουσία για τον μεγάλο αγώνα. Έξι από τα οκτώ παιδιά του έπεσαν νεκρά στα πεδία των μαχών κατά τη διάρκεια της επαναστατικής περιόδου. Ένα στο Μεσολόγγι, δύο κοντά στον Καραϊσκάκη, τέταρτος στο Νιόκαστρο, πέμπτος στο Μανιάκι δίπλα στον Παπαφλέσσα και ο έκτος στη Λαμία.
Στην εξεγερμένη Μακεδονία ο Μητροπολίτης Κίτρους (Κατερίνης) Ιωσήφ αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους και ο φιλικός Μητροπολίτης Σερρών Χρύσανθος μαζί με 150 προκρίτους της πόλης ρίχτηκε στις φυλακές. Στις 17 Μαΐου 1821 επαναστάτησε ο Πολύγυρος και ο Γιουσούφ πασάς της Θεσσαλονίκης διέταξε τη σφαγή των προκρίτων της πόλης που κρατούσε ως ομήρους στις φυλακές. Ο Μητροπολίτης Μελέτιος και πολλοί ιερείς της περιφέρειάς του οδηγήθηκαν μπροστά στον τούρκο διοικητή και τουφεκίστηκαν πάραυτα. Ακολούθησε η εξέγερση της Κασσάνδρας, ο Εμμανουήλ Παππάς είχε το αρχηγείο του στη Μονή Κουτλουμουσίου στο Άγιο Όρος και ο καπετάν Χάψας με τις δυνάμεις του έφθασε ως την Καλαμαριά και λίγο έλειψε να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη.
Στην Κεντρική Μακεδονία κατέφθασε ο Μπαϊράμ Πασάς με 30 χιλιάδες άνδρες έχοντας στόχο να κατέβει στη νότια Ελλάδα, όπου ο αγώνας έπαιρνε όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις. Οι Μακεδόνες καθυστέρησαν την πορεία του και σκόρπησε το θάνατο στον Λαγκαδά, στα Μαδεμοχώρια, στην Κασσάνδρα, στη Σιθωνία και στην Ιερισσό κατάσφαξε 3.000 γυναικόπαιδα. Το Μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας παραδόθηκε στη φωτιά, η Θεσσαλονίκη γέμισε από σκλάβους. Ο Μπαϊράμ πασάς έγραψε στο σουλτάνο: …. Αφού διαπεράσαμεν εν στόματι μαχαίρας τους απίστους τεσσαράκοντα δύο χωρίων …ηχμαλωτήσαμεν τας συζύγους και τα τέκνα των απίστων, τα δε χωρία και τα στρατόπεδα αυτών παρεδώσαμεν εις τας φλόγας…..
Ο νέος πασάς της Θεσσαλονίκης Αμπού Λουμπούτ ανέλαβε το έργο της καταστολής της επανάστασης στη Μακεδονία. Απέκλεισε το Άγιον Όρος, εκστράτευσε στην Κασσάνδρα και έστειλε δελεαστικές προτάσεις στον Εμμανουήλ Παππά να παραιτηθεί από την αγωνιστική δραστηριότητα. Όταν όλα αυτά τα σχέδιά του απέτυχαν εξαπέλυσε τις αναρίθμητες δυνάμεις του εναντίον των επαναστατών. Η εξέγερση πνίγηκε στο αίμα.
Την άνοιξη του 1822 επαναστάτησε η Νάουσα με αρχηγούς τους: Καρατάσο, Ζαφειράκη και Γάτσο. Τότε γράφτηκε μια νέα ηρωική σελίδα στην ιστορία του ελληνισμού. Ο Λουμπούτ κατέφθασε στη Νάουσα, πολιόρκησε την πόλη ασφυκτικά. Οι ένοπλοι επιχείρησαν ηρωική έξοδο, οι γυναίκες ρίχτηκαν στην Αραπίτσα και εκατοντάδες γυναικόπαιδα βρήκαν φρικτό θάνατο στον Μητροπολιτικό ναό της πόλης που παραδόθηκε στις φλόγες. Η επανάσταση στη Μακεδονία πνίγηκε για άλλη μια φορά στο αίμα, οι Μακεδόνες όμως δεν υπέστειλαν τη σημαία. Την ίδια εκείνη εποχή στις βόρειες επαρχίες της επαναστάτησαν άλλοι καπετάνιοι. Στη Γευγελή οι αρχηγοί Θανάσης και Νταβέλλης, στην Ειδομένη ο Σταματιάδης, στη Στρώμιτσα ο Διαμαντής.
Από τουρκικό κατάλογο που συντάχθηκε το 1823 και στον οποίο καταγράφηκαν τα πολεμικά μέσα που κατασχέθηκαν την πρώτη περίοδο του αγώνα αναφέρονται πολλές πόλεις και χωριά της Μακεδονίας. Ο κατάλογος στάλθηκε από τη Θεσσαλονίκη στην Κωνσταντινούπολη στις 21 Αυγούστου του 1823 και μεταξύ των άλλων αναφέρει: …..Από τους ραγιάδες της πόλεως της Θεσσαλονίκης κατεσχέθηκαν τουφέκια 126, από την καλαμαριά 42, από τα Μαντεμοχώρια Χαλκιδικής 562, από τα χωριά των γναφέων Γουμένιτσας 49 και από τη Νάουσα 77……..
Την περίοδο 1824-1932, δηλαδή ενώ συνεχίζονταν η επανάσταση σε περιοχές της Ελλάδας αλλά και μετά την κατάπαυση του πυρός και την αναγνώριση από τις τότε μεγάλες δυνάμεις του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, στη Μακεδονία είχαμε βίαιους εξισλαμισμούς. Πολλοί Μακεδόνες που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο είχαν εκδηλώσει τα επαναστατικά τους αισθήματα, κατέφυγαν στη νότια Ελλάδα όπου συνέχισαν να αγωνίζονται. Κάποιοι έφθασαν το Μεσολόγγι και μαζί τους και ο Νικόλαος Κασομούλης που θα αναδειχθεί όχι μόνο αξιόλογος αρχηγός και μαχητής αλλά και από τους σημαντικότερους ιστορικούς του αγώνα, αφού κατέγραψε τα γνωστά ενθυμήματά του, πολύτιμη ιστορική πηγή του νεότερου ελληνισμού.
Άλλοι Μακεδόνες κατατάχτηκαν στο σώμα του Μαυροκορδάτου, του Μάρκου Μπότσαρη, του Καραϊσκάκη, του Κανέλλου Δεληγιάννη και του Κολοκοτρώνη. Πολέμησαν στο Πέτα, στα Δερβενάκια, στους Μύλους της Λέρνης, πήραν μέρος στην πολιορκία του Ναυπλίου. Στον Σχοινόλακκα της Μεσσηνίας 200 Μακεδόνες με αρχηγό τον Καρατάσο επέτυχαν την πρώτη ελληνική νίκη κατά των δυνάμεων του Ιμπραήμ. Αργότερα, το 1830, ο Ιωάννης Κωλέττης έγραψε στα απομνημονεύματά του. …Πρώτος ο γερο-Καρατάσος εταπείνωσε την οφρύν του Άραβος εις τα πεδία της Μεσσηνίας…. Τα ίδια είπαν ο Δεληγιάννης και ο Κολοκοτρώνης.
Οι Μακεδόνες πήραν μέρος σε μάχες στο Μεσολόγγι, στην Εύβοια, στη Σκιάθο, στο Τρίκερι και στην τελευταία μάχη του αγώνα που δόθηκε στην Πέτρα στις 12 Σεπτεμβρίου του 1829. Μετά τη δημιουργία του νεότερου ελληνικού κράτους μη μπορώντας να γυρίσουν στη Μακεδονία που παρέμεινε κάτω από τον τουρκικό ζυγό δημιούργησαν τη Νέα Πέλλα κοντά στην Αταλάντη, όπου και εγκαταστάθηκαν.
Στα μετέπειτα χρόνια συνεχίστηκε η προσπάθεια αποτίναξης της σκλαβιάς από τη Μακεδονία και τις άλλες υπόδουλες ελληνικές επαρχίες. Τα μεγαλύτερα κινήματα στη Μακεδονία μετά το 1821 σημειώθηκαν το 1854 και το 1878. Το πρώτο ήταν καθαρά εναντίον της Τουρκίας και έλαβε χώρα στη Δυτική Μακεδονία και το δεύτερο ήταν η γνωστή επανάσταση του Ολύμπου. Ήταν η έντονη διαμαρτυρία του μακεδονικού ελληνισμού εναντίον της απόφασης των μεγάλων δυνάμεων της εποχής να δημιουργήσουν τη μεγάλη Βουλγαρία σε βάρος του ελληνισμού. Εκείνα τα γεγονότα είχαν και περαιτέρω εξέλιξη και κατέληξαν στην ένοπλη φάση του Μακεδονικού Αγώνα και στους εθνικούς και απελευθερωτικούς αγώνες του 1912-1913.
Αυτά είναι μερικά από όσα πρόσφεραν οι Μακεδόνες για την προετοιμασία του μεγάλου αγώνα αλλά και στην ίδια την επανάσταση του 1821.
