Πολιτική οικονομία του Πάσχα

Toυ Αρη Χατζηστεφάνου (ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ)

———————————————————————————————————————————————————————————————-Από την Περσεφόνη μέχρι τον Ιησού και από τους Αζτέκους μέχρι τους αρχαίους Αιγύπτιους δεκάδες θρησκείες παρουσιάζουν κοινές τελετές σαν το ορθόδοξο Πάσχα. Και η απάντηση στο ερώτημα τι προκαλεί αυτές τις συμπτώσεις; Είναι η οικονομία, ηλίθιε!

Είμαι η άνοιξη και το άγιο έδαφος /

Ο πρέσβης των ονείρων, ο πρίγκιπας της ειρήνης /

Είμαι το ξίφος, η πληγή και η κηλίδα του αίματος /

Πεθαίνω και ξαναπεθαίνω καθώς αναγεννιέμαι

Πάσχα – Πάτι Σμιθ

Είναι πρακτικά αδύνατο να εντοπίσεις έναν πολιτισμό, ο οποίος δεν επιδίωξε να συμπυκνώσει την έννοια της θλίψης του θανάτου αλλά και της χαράς της αναγέννησης σε μια ετήσια θρησκευτική τελετή. Μια τελετή η οποία τις περισσότερες φορές συμπίπτει με το τέλος του χειμώνα και την άφιξη της άνοιξης – του γλυκυτάτου έαρος.

Η σύνδεση των παθών θεών και θεανθρώπων με την άνοιξη έχει τις ρίζες της στις πρώτες πρωτόγονες κοινωνίες, όταν τα μέλη τους εγκαταλείπουν τη νομαδική ζωή και ανακαλύπτουν τη γεωργία και τις πρώτες μορφές κτηνοτροφίας. Η ζωή τους πλέον συνδέεται με τη σπορά, την ωρίμανση, τον θάνατο και την ανάσταση του καρπού. Ενας κύκλος από τον οποίο εξαρτάται η επιβίωση ολόκληρης της κοινότητας. Ενας οικονομικός κύκλος, δηλαδή, ο οποίος παίρνει τη μορφή μιας «Ιεροτελεστίας της Ανοιξης» – όπως θα την ονομάσει μερικούς αιώνες αργότερα ο συνθέτης Ιγκορ Στραβίνσκι.

Στο έργο του ο Στραβίνσκι περιγράφει την παγανιστική τελετή μιας πρωτόγονης φυλής, η οποία θυσιάζει μια νεαρή κοπέλα, προς τιμήν του θεού της Ανοιξης. Η ίδια ιστορία, με ελάχιστες παραλλαγές, συναντάται σε εκατοντάδες πρωτόγονες ομάδες πριν καταλήξει στη δημιουργία της Περσεφόνης, της βασίλισσας του Κάτω Κόσμου, στην οποία αποκρυσταλλώνεται ο αδιάλειπτος κύκλος της ζωής και του θανάτου αλλά και της αγροτικής παραγωγής που συνταράσσει την παραγωγική βάση των πρωτόγονων και των πρώτων ιστορικών κοινωνιών.

Οι πρώτοι μύθοι θέλουν την Περσεφόνη να γεννιέται με παρθενογένεση από τη Δήμητρα, αν και στη μετέπειτα ελληνική μυθολογία θα καταγραφεί σαν κόρη του Δία και της Δήμητρας. Παρά τις συνεχείς προτροπές μάλιστα του Νίκου Γκάτσου, του Χατζιδάκι και της Φαραντούρη να παραμείνει στην «αγκαλιά της Γης» και να μην ξαναβγεί «στου κόσμου το μπαλκόνι», αυτή επέμενε να περνά τον μισό χρόνο της στη Γη. Πρόκειται για την ετήσια επάνοδο την οποία οι αρχαίοι Ελληνες τιμούσαν με τα ανθεσφόρια.

Παρόμοιες δοξασίες, τις οποίες στη συνέχεια θα διεκδικήσει σχεδόν μονοπωλιακά ο χριστιανισμός, συναντάμε όμως σε κάθε αρχαίο πολιτισμό. Οπως εξηγούσε ο Ρώσος ερευνητής Εμμανουήλ Γιαροσλάβσκι, όταν οι Ευρωπαίοι ανακάλυψαν τη Νότια Αμερική, διαπίστωσαν ότι λαοί, που ώς τότε δεν είχαν έλθει σ’ επαφή με τον χριστιανικό κόσμο, πίστευαν μεταξύ άλλων στον θεό Κβετσαλκοάτλι ο οποίος πέθαινε, σταυρωνόταν σε ξύλινο σταυρό και ανασταινόταν κάθε χρόνο ή τουλάχιστον μέχρι τη στιγμή που οι Αζτέκοι και συγκεκριμένα ο αυτοκράτοράς τους Μοκτεζούμα Β’ έπεσε θύμα μιας μικρής… παρανόησης. Το 1519, όταν έφτασε στα εδάφη τους ο Ισπανός κατακτητής Χερμάν Κορτέζ, λέγεται ότι ο Μοκτεζούμα τον πέρασε για μετενσάρκωση του θεού Κβετσαλκοάτλι και, αντί να πολεμήσει τους κατακτητές, παραδόθηκε αμαχητί. Μια ιστορία (με ελάχιστη ιστορική βάση) την οποία θα περιγράψει και ο ο Νιλ Γιανγκ όταν έγραψε το τραγούδι του Cortez the Killer – Κορτέζ ο Φονιάς.

Μαζί με τη νεκρανάσταση ο χριστιανισμός θα αντιγράψει από παλαιότερες θρησκείες και το χαρακτηριστικό της παρθενογένεσης, το οποίο έχει και αυτό τη βάση του στις σχέσεις παραγωγής των αρχαίων κοινωνιών. Στην αρχαία Αίγυπτο, λόγου χάρη, τιμούσαν τον θεό Ωρος, η φήμη του οποίου θα παραμείνει ζωντανή μέχρι και τα ελληνορωμαϊκά χρόνια. Ο Ωρος γεννήθηκε σύμφωνα με τον μύθο από παρθενογένεση, καθώς η μητέρα του Ισις αντιμετώπιζε ένα μικρό προβληματάκι. Ο αδερφός της είχε κομματιάσει τον σύζυγό της, τον Οσιρι, και τον πέταξε στον Νείλο. Ενώ όμως η Ισις βρήκε τα κομμάτια του και τα ένωσε, διαπίστωσε ότι της έλειπε… το σημαντικότερο (ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες της εποχής ανέφεραν ότι το είχε φάει ένας οξύρρυγχος). Ο θεός Ωρος όμως θα γεννηθεί έστω και χωρίς τη συμβολή τού Οσιρι και οι Αιγύπτιοι αγιογράφοι της εποχής θα τον απεικονίσουν στην αγκαλιά της βρεφοκρατούσης Ισιδος. Μια εικόνα που, σύμφωνα με τον αιγυπτιολόγο Erik Hornung, θα επηρεάσει βαθύτατα τη χριστιανική εικονογραφία.

Ο μύθος της παρθενογένεσης των υιών των θεών, που σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς γεννιέται στην περιοχή της Μεσοποταμίας, εξυπηρετεί πολύ συγκεκριμένους στόχους για τη διατήρηση της εξουσίας του ηγεμόνα. Οπως εξηγούσε ο μεγάλος Ελληνας ερευνητής Κυριάκος Σιμόπουλος, οι φαραώ στην Αίγυπτο έπρεπε να παρουσιάσουν τους διαδόχους του θρόνου ως υιούς του θεού. Σώμα από το σώμα του θεού – πατέρας και υιός δηλαδή ήταν ομοούσιοι. Και αυτό σήμαινε ότι η σύζυγος του φαραώ και μητέρα του διαδόχου έπρεπε να παραμένει παρθένος.

Πρόκειται για μόνο από τις τόσες παραδόσεις που θα κληροδοτήσουν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι σε νεότερες θρησκείες. Από τον Πλούταρχο μαθαίνουμε ότι ο οι Αιγύπτιοι θρηνούσαν για τρεις ημέρες τον θεό Οσιρι πριν αυτός αναστηθεί, μια συνήθεια που, σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς, ίσως να σχετίζεται με την εαρινή ισημερία.

Την πρώτη ημέρα η νύχτα υπερνικά ακόμη το φως της ημέρας. Τη δεύτερη ημέρα το φως και το σκοτάδι ισορροπούν και την τρίτη ημέρα το φως του ήλιου νικά το σκοτάδι και τον θάνατο χαρίζοντας την αιώνια ζωή στους πιστούς.

………………………………………………

ΙNFO

Διαβάστε

……………………………………………………………………….

Πώς γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν οι θεοί και οι θεές, Εμμανουήλ Γιαροσλάβσκι.

Ισως η πιο ταξική ανάλυση της δημιουργίας δοξασιών και θρησκειών στο πέρασμα των αιώνων.

Μυθοπλασία: Ολες οι θρησκείες της οικουμένης, Κ. Σιμόπουλος, Εκδόσεις Στάχυ.

Η κατακρήμνιση θεών και τεράτων από έναν από τους σημαντικότερους ιστοριοδίφες της σύγχρονης Ελλάδας.

Ακούστε

.…………………………………………………………………..

Η ιεροτελεστία της Ανοιξης, Ιγκορ Στραβίνσκι.

Μια παγανιστική ματιά στην άνοιξη από τον Ρώσο συνθέτη, που δανείζεται στοιχεία από αρκετές θρησκείες.