Η ζωή είναι ζάπινγκ
Του Τάσου Τσακίρογλου.
Κρατώντας το, κρατάς τον κόσμο ολόκληρο. Για την ακρίβεια όχι τον πραγματικό κόσμο, αλλά έναν κόσμο δυνατοτήτων. Εναν εικονικό, αλλά παράλληλο κόσμο συγκοινωνούντων δοχείων, όπου η μία δράση διαδέχεται την άλλη εν ριπή οφθαλμού.
Το κινητό τηλέφωνο αποτελεί το νέο φετίχ του καπιταλισμού και ανταγωνίζεται το προηγούμενο, το οποίο ήταν το αυτοκίνητο. Το Ι.Χ. ιστορικά ενσωμάτωσε την ταχύτητα, τη λαμπερότητα, την ελευθερία μετακίνησης και την ψευδαίσθηση της αυτονομίας. Ολες οι σύγχρονες εξεγέρσεις και «ταραχές» αυτό το φετίχ επιλέγουν να κάψουν: τον δεσμό με έναν κόσμο λάμψης και παραπλάνησης. Το φλεγόμενο αυτοκίνητο είναι η πυρπόληση ενός κόσμου ατομικιστικού και καταναλωτικού, η καταστροφή της μικροαστικής ψευδαίσθησης της ελευθερίας.
Αντίστοιχα σήμερα το κινητό –πολύ πιο φτηνό, προσβάσιμο και «δημοκρατικό»– έχει γίνει το λαμπερό αντικείμενο της επιθυμίας και της ψευδούς ικανοποίησής της. Είναι κάτι αντίστοιχο με το όνειρο των αλχημιστών να ανακαλύψουν το αεικίνητο ή των σύγχρονων επιστημόνων να πετύχουν την τηλεμεταφορά. Είναι το όχημα που μπορεί να σε μεταφέρει κυριολεκτικά παντού και ταυτόχρονα ο «εξωτερικός» σκληρός δίσκος της μνήμης μας. Ενσωματώνει τις πιο εξελιγμένες καινοτομίες και ανταποκρίνεται στην ανάγκη μας να επιλέγουμε. Ετσι και αλλιώς ο άνθρωπος είναι ένα ζώο που επιλέγει: δρόμους, τρόπους, τόπους, ανθρώπους, ζωές.
Η ζωή στον καπιταλισμό είναι μια διαρκής επιλογή. Επιλογή σημαίνει κατανάλωση. Καταναλώνω αντικείμενα, νοοτροπίες, ιδέες, στάσεις ζωής. Η ζωή είναι ζάπινγκ. Από τη μία επιλογή στην άλλη. Διαρκώς και αενάως. Αυτή είναι και η γοητεία τόσο της τηλεόρασης όσο και του κινητού: σαν τη μέλισσα από το ένα λουλούδι στο άλλο. Εναλλαγή, παραλλαγή, οφθαλμαπάτη, εξαπάτηση. Μια ακολουθία που οδηγεί στον λαβύρινθο χωρίς έξοδο. Η κατανάλωση σαν θέαμα υπόσχεται την εξαφάνιση της έλλειψης. Γι’ αυτό είναι και τόσο ισχυρή. Ανταποκρίνεται σε μια βασική ανθρώπινη ανάγκη: στην εξάλειψη των συνόρων του περιβάλλοντος κόσμου και στη μέθεξη στο θαύμα της ζωής.
Οι υποσχέσεις των εξελιγμένων μέσων επικοινωνίας –μαζί και του κινητού– παρουσιάζουν την ίδια αμφισημία. Υπόσχονται την ικανοποίηση των αναγκών, πραγματικών και πλαστών. Στηρίζονται στη βιολογική υπόσταση του ανθρώπου και στο δεδομένο ότι αυτός αποτελεί μια ψηφίδα στην ποικιλομορφία του φυσικού περιβάλλοντος. Το κινητό είναι η διαμεσολάβηση ανάμεσα σ’ ένα αλλοτριωμένο ον και στον κόσμο του.
Ορισμένες από τις δυνατότητες που ενσωματώνουν μέσα επικοινωνίας όπως το κινητό ή ο φορητός υπολογιστής είναι απολύτως πραγματικές και αφορούν τη δημοκρατία. Σε χώρες με υψηλό βαθμό ενσωμάτωσης στο διαδίκτυο η άμεση δημοκρατία για ζητήματα τόσο στρατηγικά όσο και καθημερινά γίνεται μια απτή δυνατότητα. Φυσικά και εδώ είναι θέμα επιλογής: συγκεκριμένα πολιτικής επιλογής. Η επικοινωνία διαθέτει σήμερα άπειρα «μέσα». Το πρόβλημα είναι οι «σκοποί». Να επικοινωνήσουν ποιοι με ποιους; Να μεταφέρουν ποιο μήνυμα; Να επιλέξουν τι;
Σ’ αυτό το σημείο φυσικά η εικονικότητα γειώνεται στην πραγματικότητα, αφού η πολιτική επικοινωνία και οι πολιτικές επιλογές για να έχουν κοινωνικό αντίκρισμα προϋποθέτουν κοινωνικό έλεγχο, δημοκρατική συμμετοχή και υψηλό βαθμό γνώσης της πραγματικότητας. Διαφορετικά οι πολίτες παραμένουν εγκλωβισμένοι σε έναν κόσμο άγνοιας, ναρκισσισμού και αέναης επανάληψης. Εναν κόσμο πολύχρωμο, φανταχτερό και πλούσιο, πλην όμως εικονικό.
Οπως λέει ο Χ. Μ. Εντσενσμπέργκερ, συχνά η Αριστερά «βλέπει στη βιομηχανία της συνείδησης μόνο την αστική-καπιταλιστική πλευρά της, ενώ παραγνωρίζει τις σοσιαλιστικές της δυνατότητες».
Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
