Δωσιλογισμός και Δάγκουλας

Του Αντώνη Κάλφα (*)

Μια εξαιρετική εκδήλωση θα γίνει στο Κιλκίς από τον Όμιλο για την Ιστορία και τον Πολιτισμό, τη Δημόσια Βιβλιοθήκη του Κιλκίς και τις εκδόσεις Επίκεντρο το Σάββατο 3-12-2016, στις 7.00 μ.μ. στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο. Αφορμή είναι η έκδοση ενός σημαντικού βιβλίου από τον ερευνητή Ανδρέα Βενιανάκη που έχει ως τίτλο: «Δάγκουλας, ο “δράκος” της Θεσσαλονίκης – Συμβολή στην Ιστορία των Ταγμάτων Ασφαλείας επί Κατοχής (1941-1944)», εκδόσεις Επίκεντρο, με πρόλογος των Στράτου Δορδανά και Βάιου Καλογρηά.

Για το φαινόμενο του δωσιλογισμού και για το βιβλίο θα μιλήσουν οι Βλάσης Αγτζίδης, Στράτος Δορδανάς, Μιχάλης Βενιανάκης, Βασίλης Αντωνιάδης και ο συγγραφέας Ανδρέας Βενιανάκης. Θα ακολουθήσει συζήτηση…

Ο Δάγκουλας έχει σχέση και με την ιδιαίτερη ιστορία του Κιλκίς εφόσον έλαβε μέρος στην αιματηρή μάχη της 4ης Νοεμβρίου μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και των ένοπλων ομάδων που είχαν συνεργαστεί με τους Γερμανούς κατά την περίοδο της Κατοχής.

Το βιβλίο αποτελεί καρπό πολυετούς έρευνας κυρίως σε αρχειακές πηγές (Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας, Γενικό Επιτελείο Στρατού, Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως και Προστασίας του Πολίτη, Στρατολογικά Γραφεία, ληξιαρχεία, δημοτολόγια κλπ.) αλλά και σε ποικίλες πηγές πληροφόρησης (θύματα αλλά και θύτες της περιόδου, εφημερίδες και βεβαίως την αναγκαία βιβλιογραφία γύρω από το αντικείμενο).

Ο Αντώνης Δάγκουλας, ο οποίος κατάφερε να μετατραπεί στον εφιάλτη της Θεσσαλονίκης και του δημοκρατικού της κόσμου αφού ο δωσίλογος και συνεργάτης των Γερμανών Δάγκουλας (1907, Αρτάκη Μικράς Ασίας—Θεσσαλονίκη, 21.11.1944) δολοφόνησε τουλάχιστον 334 ανθρώπους. Ο Βενιανάκης μέσα από την έρευνά του βρήκε στοιχεία μόνο για τους 259 (βεβαιώσεις νεκροταφείων, δημοτολόγια) αφού ο Δάγκουλας δεν άφηνε πάνω στα θύματά του κανένα αποδεικτικό στοιχεία ενώ σύμφωνα με τους υπολογισμούς του συγγραφέα οι θάνατοι δυνατόν να είναι περισσότεροι (ίσως και 600).

Η δράση του Αντώνη Δάγκουλα

Τι ακριβώς έκανε ο Δάγκουλας; Το 1944, λίγους μήνες πριν από την αποχώρηση των γερμανικών στρατευμάτων κατοχής, ένοπλες ομάδες δωσιλόγων (Τάγματα Ασφαλείας) έκαναν την εμφάνισή τους στους δρόμους της πόλης, τρομοκρατώντας -υπό το πρόσχημα της «καταπολέμησης του κομμουνισμού»- για δέκα μήνες τον πληθυσμό της. Ανάμεσα σε αυτές ξεχώρισε χάρη στις «υψηλές επιδόσεις» της η ομάδα του «πρόσφυγα» εκ Γρεβενών Αντώνη Δάγκουλα, το όνομα του οποίου σημάδεψε ανεξίτηλα τη συλλογική μνήμη των κατοίκων της στα μεταπολεμικά χρόνια.

Μέντορας του Βενιανάκη για τη συγγραφή του βιβλίου υπήρξε ο επίκουρος καθηγητής ιστορίας στο ΑΠΘ Στράτος Δορδανάς και η εμπεριστατωμένη ιστορική μελέτη του με τίτλο «Ελληνες εναντίον Ελλήνων. Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944» (εκδ. Επίκεντρο), ο οποίος και μας δίνει με επιστημονική τεκμηρίωση το ζοφερό κλίμα των παρακρατικών που αποτελούσαν τα τελευταία χρόνια της κατοχής -με την προστασία των ναζί, τη βία και την αντικομμουνιστική υστερία- την πραγματική εξουσία στην πόλη.

Σχεδόν δέκα χρόνια ασχολούνταν ο Βενιανάκης με τον Αντώνη Δάγκουλα, τον πρώτο «δράκο» της Θεσσαλονίκης, ο οποίος έδρασε με τη συμμορία του τους τελευταίους δέκα μήνες της γερμανικής κατοχής σκορπώντας τον τρόμο και φέροντας την ευθύνη για εκατοντάδες εκτελέσεις (ο Βενιανάκης κατάφερε να εξιχνιάσει μόνο 259). Όπως δήλωσε ο συγγραφέας της μελέτης στον καλό δημοσιογράφο Απόστολο Λυκεσά (εφημερίδα των συντακτών, 31.7.2016): «Εγραψα το βιβλίο σαν εξιλέωση, γιατί η δράση του Δάγκουλα στοιχειώνει ακόμη τις ψυχές των Θεσσαλονικέων που ποτέ δεν ξέχασαν τη δράση του πρώτου “δράκου”.»

Συγκλονιστικές είναι οι σελίδες του βιβλίου οι οποίες περιγράφουν τις τελευταίες ημέρες του αμετανόητου δολοφόνου Δάγκουλα (Από τη μάχη του Κιλκίς στο Δημοτικό Νοσοκομείο, σσ. 235-238). Συλλαμβάνεται τραυματισμένος, με μια βαλίτσα λίρες στο πλευρό του, και μεταφέρεται στο Δημοτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης (σημερινό «Γ. Γεννηματάς»). Εκεί το ανακριτικό του ΕΛΑΣ του παίρνει τη μοναδική κατάθεση που διαθέτουμε, ενώ εκατοντάδες πολίτες είχαν μαζευτεί έξω για να τον λιντσάρουν.

Η αξιοποίηση του βιβλίου «Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941-1944. Όπως το έζησε και το περιγράφει στο ημερολόγιό του ένας όμηρος ο Λεωνίδας Γιασημακόπουλος (αριθμός μητρώου φυλακής 4436)»

Ο Ανδρέας Βενιανάκης, για τη συμπλήρωση ή επιβεβαίωση των δολοφονημένων από τον Δάγκουλα πολιτών, χρησιμοποιεί πολλά στοιχεία από τον Λεωνίδα Γιασημακόπουλο. Η Μαρτυρία του Λεωνίδα Γιασημακόπουλου στο ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά (Απρίλιος 1943-Οκτώβριος1944).

(*) Ο Αντώνης Κάλφας είναι φιλόλογος