Γουμενισσα: Η καρδια της Παιονιας
Η Γουμένισσα βρίσκεται στη καρδιά της αρχαίας Παιονίας, της χώρας των Παιόνων, που η ιστορία τους ξεκινά από το Τρωικό Πόλεμο και οι οποίοι συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μεγ. Αλεξάνδρου στην Ασία.
Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Μακεδονίας το 146 π.Χ., η Παιονία έγινε τμήμα της ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας. Όταν χωρίσθηκε η Ρωμαική αυτοκρατορία σε Δυτική και Ανατολική, η περιοχή περιήλθε στον έλεγχο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας (Βυζαντινή).
Μετά την Άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204 και μέχρι το 1224, η περιοχή ήταν μέρος του Λατινικού Βασιλείου της Θεσσαλονίκης. Το 1224 ήλθε στον έλεγχο του ηγεμόνα του Δεσποτάτου της Ηπείρου και τελικώς επανήλθε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1246.
Η τοπική παράδοση διέσωσε πως στα βυζαντινά χρόνια η περιοχή της Γουμένισσας παραχωρήθηκε στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους και έγινε θρησκευτικό κέντρο με πυρήνα το μοναστήρι της Παναγίας. Με τη συνένωση μικρών αγροκτηνοτροφικών οικισμών δημιουργήθηκε μια δυναμική κωμόπολη που θα ονομασθεί Γουμένισσα. Το όνομά της το πήρε από κάποιον Ηγούμενο της Μονής που είχε συλληφθή και απαγχονισθή από ληστές. Οι νεότερες έρευνες απέδειξαν πως ο ναός της Παναγίας της Γουμένισσας, που σήμερα λειτουργεί ως Μονή, ήταν πάντα ενοριακός του οικισμού, ενώ η Μονή των Ιβήρων, όντως είχε στη Γουμένισσα μετόχι αφιερωμένο στην Παναγία (στα Εισόδιά Της), το οποίο βρίσκονταν στην γειτονιά, όπου και ο ναός που προαναφέρθηκε.
Οθωμανική περίοδος (1387 – 1912)
Η Γουμένισσα κατακτήθηκε από τους Οθωμανούς το 1387. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν αυτοδιοικούμενη με προνόμια πόλη, διότι οι κάτοικοί της ήταν υποχρεωμένοι να ασχολούνται με την δημιουργία υφασμάτων από τα οποία κατασκευάζονταν οι στολές του Οθωμανικού στρατού. Γνώρισε έτσι μεγάλη ακμή και άνθιση ιδιαίτερα κατά τον 19ο αιώνα ως εμπορικό, βιοτεχνικό, γεωργικό και θρησκευτικό κέντρο της περιοχής. Η παραγωγή κρασιού την έκανε γνωστή πέρα από τα σύνορα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ιδιαίτερα στην Κεντρική Ευρώπη.
Διοικητικά ανήκε στον καζά των Γιαννιτσών. Αν και περιοχή με προνόμια, δεν ήταν εν τούτοις αμέτοχη στον Αγώνα του 1821. Μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, οι Οθωμανικές Αρχές ερεύνησαν τις οικίες και βρήκαν 49 τουφέκια. Οι κάτοικοι τιμωρήθηκαν σκληρά και υποχρεώθηκαν να δώσουν ότι είχαν σε χρήματα, τρόφιμα και άλλο υλικό, όπως ζώα και άμαξες στον Πασά της Θεσσαλονίκης Αβδούλ Αμπούδ. Οι κάτοικοι δεν ανταποκρίθηκαν πλήρως στη διαταγή του Πασά γι αυτό και ο τελευταίος εξαπέλυσε βίαιο εξισλαμισμό. Όλα τα επόμενα χρόνια ληστρικές ομάδες Τουρκαλβανών πραγματοποιούσαν επιδρομές στην περιοχή προκαλώντας καταστροφές στο έμψυχο και άψυχο υλικό της.
Από το 1878 η κατάσταση χειροτερεύει με την πανσλαβιστική προπαγάνδα να καταβάλλει προσπάθεια αλλοίωσης του ελληνικού χαρακτήρα των κατοίκων. Η προπαγάνδα χρησιμοποίησε όλα τα μέσα αλλά οι κάτοικοι της Γουμένισσας με ειρηνικά μέσα ίδρυσαν μεγαλοπρεπέστατο ελληνικό Εκπαιδευτήριο. Τα χρήματα συγκεντρώθηκαν μετά από έρανο μεταξύ των κατοίκων και από τη δωρεά του απλού και αγράμματου πατριώτη και τοπικού ευεργέτη Θάνου Ζελέγγου. Πρωτοστάτης του έργου ήταν ο Μητροπολίτης Εδέσσης, όπου εκκλησιαστικά υπαγόταν
τότε η Γουμένισσα, Ιερόθεος. Ιδρύθηκε επίσης Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα η οποία έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στην όλη πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη και κίνηση της περιοχής.
Στον Μακεδονικό Αγώνα έδρασαν στην περιοχή αξιόλογα παραστρατιωτικά σώματα ντόπιων οπλαρχηγών όπως των αδελφών Δογιάμα, του Ναούμη, του Σιωνίδη και του Καραισκάκη. Δρούσαν όμως και σώματα και πολλών αξιωματικών του ελληνικού στρατού. Μεταξύ αυτών ήταν οι Μωραΐτης, Φραγκόπουλος, Παπαδόπουλος, Κακουλίδης και πολλοί άλλοι. Τα σώματα αυτά συνεργάζονταν ανοιχτά ή σιωπηρά με τις οθωμανικές Αρχές, αφού αντίπαλος και των δύο ήταν οι Βούλγαροι.
Μεγάλη ήταν η συμβολή των διδασκάλων των Εκπαιδευτηρίων, όπως του πρωτομάρτυρα του Μακεδονικού Αγώνα, δασκάλου Ιωάννη Πίτσουλα, που οι Βούλγαροι τον κρέμασαν, καθώς σημαντική επίσης η συμβολή του ιατρού Άγγελου Σακελαρίου, που προΐστατο του Ελληνικού Κομιτάτου της Γουμένισσας, αλληλογραφούσε με τον Παύλο Μελά και είχε προσωπικό φίλο τον Ίωνα Δραγούμη. Ο τελευταίος επισκέφθηκε δύο φορές τη Γουμένισσα και οι επισκέψεις εκείνες έμειναν ιστορικές. Τριάντα χρόνια αργότερα η Πηνελόπη Δέλτα θα γράψει το έργο, που εκτυλίσσεται γύρω από τη Λίμνη των Γιαννιτσών κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, “Τα Μυστικά του Βάλτου“.
Μετά την επανάσταση των Νεότουρκων το 1908 και τη μη πραγματοποίηση των όσων επαγγέλονταν, πολλοί κάτοικοι της Γουμένισσας και της επαρχίας της για να μη στρατευθούν στο τουρκικό στρατό, και μετανάστευσαν κυρίως στη Β. Αμερική.
Νεοελληνική περίοδος
Στις 23 Οκτωβρίου 1912, κατά τη διάρκεια του Α` Βαλκανικού Πολέμου, η Γουμένισσα απελευθερώθηκε από τον Ελληνικό Στρατό και μαζί της όλη η επαρχία της, που μετέπειτα πήρε το αρχαίο όνομα, Παιονία. Την περίοδο 1912-1919 αποτέλεσε δήμο και ήταν ο μοναδικός στον μετέπειτα (από το 1935-36) Ν. Κιλκίς, στον οποίο εντάχθηκε.
Κατά τη διάρκεια του Α` Παγκοσμίου Πολέμου, στα τέλη του 1915, Γαλλο – βρετανικά στρατεύματα προέλασαν στη περιοχή της Παιονίας. Οι Γάλλοι έκαναν έδρα τους στο Μακεδονικό Μέτωπο τη Γουμένισσα και τον Μάιο του 1917 οι συμμαχικές δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ νίκησαν τα γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα στη Μάχη του Σκρά.
Οι Γάλλοι άφησαν έντονα τα σημάδια τους, γιατί κατά τη μακρόχρονη παραμονή τους ασχολήθηκαν και με ειρηνικά έργα όπως η ανέγερση νοσοκομείου και εγκατάσταση μονάδας παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Το 1917, έτος αναχώρησής τους, Γάλλοι στρατιώτες έκτισαν και το Συντριβάνι στην Κεντρική Πλατεία, ως ανάμνηση της διέλευσής τους όπου πάνω αναγράφεται η πρόταση : “ΔΙΑΒΑΤΑ ΕΝΘΥΜΟΥ ΤΟΝ ΓΑΛΛΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ”. Οι Γάλλοι αναθέρμαναν και την παλιά φιλία μεταξύ Γουμένισσας και Γαλλίας, που οφείλονταν στην εμπειρία των ξακουστών κρασιών και μεταξιών της από τον προηγούμενο αιώνα. Για πολλά χρόνια Γάλλοι βετεράνοι επισκέπτονταν τη Γουμένισσα κάθε χρόνο και συνεχίζουν οι απόγονοί τους μέχρι και σήμερα.
Με τις ανταλλαγές πληθυσμών που ακολούθησαν το 1923, ο ελληνόφωνος πληθυσμός ενισχύθηκε από πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία, το Πόντο και την Ανατ. Ρωμυλία.
Κατά τον Β` Παγκόσμιο Πόλεμο, η Γουμένισσα ήταν υπό γερμανική κατοχή από τον Απρίλιο του 1941 έως τον Οκτώβριο του 1944. Κατά τη δεκαετία του `50 ακολούθησε μαζική μετανάστευση στις ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία και Δ. Γερμανία, καθώς και εσωτερική μετανάστευση κυρίως στη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα. Τη δεκαετία του 1980 επετράπη στους πολιτικούς πρόσφυγες του Εμφυλίου Πολέμου να επιστρέψουν.
Οικονομία
Η οικονομία είναι αγροτική κατά κύριο λόγο, με μεγάλη παράδοση στην παρασκευή εξαιρετικής ποιότητας κρασιού και τσίπουρου. Το κύριο εισόδημα των κατοίκων προέρχεται από τους αμπελώνες, χωρίς όμως να λείπουν και οι συμπληρωματικές καλλιέργειες όπως μήλα, αχλάδια,
Πολιτισμός καπνά, κλπ. Μια μικρή μερίδα του πληθυσμού ασχολείται με την κτηνοτροφία παράγοντας γαλακτοκομικά προϊόντα. Η αμπελοκαλλιέργεια συνεχίζεται και σήμερα το προϊόν της είναι το γνωστό ξηρό μαύρο κρασί «Γουμένισσα» που έχει χαρακτηρισθεί ως ποικιλία ανωτέρας ποιότητας.
Πολιτισμός
Πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων όπως οι Ίων Δραγούμης, Γεώργιος Μόδης, Γεώργιος Βαφόπουλος, Γεώργιος Αθάνας, Μενέλαος Λουντέμης, Πηνελόπη Δέλτα και άλλοι, γνώρισαν, έζησαν και έγραψαν για τη Γουμένισσα, για την ιστορία και την ομορφιά της, για την παράδοσή της και τους ανθρώπους της.
Στη Γουμένισσα έχουν γυρισθεί μεγάλα τμήματα της ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου “Ο Μελισσοκόμος” (1986), καθώς και η ταινία “Το Εργοστάσιο (1981) του Τάσου Ψαρά, βασισμένο στο βιβλίο του Κιλκισιώτη συγγραφέα, Λάζαρου Παυλίδη “Ο Χρυσός Νοικοκύρης”. Από τη Γουμένισσα είναι η δημοσιογράφος Λένα Αρώνη, που παρουσιάζει την εκπομπή “Ημερολόγια” στην ΕΤ1.
Τα Χάλκινα Πνευστά της Γουμένισσας, αποτελούν ίσως την πιο αξιόλογη εκπροσώπηση της περιοχής. Η ονομασία δόθηκε για πρώτη φορά στην μπάντα του Αλέξανδρου Ζώρα σε μια συνεργασία με τη Δήμητρα Γαλάνη στα μέσα της δεκαετίας του 1990. Από τότε το σχήμα έχει καθιερωθεί λαμβάνοντας μέρος σε συναυλίες και σε διεθνή αλλά και εγχώρια φεστιβάλ με χορευτικά συγκροτήματα. Έτσι τα “Χάλκινα της Γουμενισσας” συμβάλλουν ουσιαστικά στην οικονομία της Γουμένισσας.
Από τη Γουμένισσα και άλλες περιοχές της Μακεδονίας προέρχονται, εδώ και αιώνες, οι λαϊκοί ζουρνατζίδες και νταουλτζίδες. Τα χάλκινα είναι ένα νεότερο μουσικό είδος το οποίο έχει ήδη κατακτήσει το μεγάλο κοινό. Τα χάλκινα, συνοδεύουν τη ζωή της Γουμένισσας με κάθε αφορμή, όπως στις θρησκευτικές εκδηλώσεις της Μεγάλης Εβδομάδας και η περιφορές των Επιτάφιων της πόλης .
Ιστορικά στοιχεία: Βικιπαίδεια
Επιμέλεια: Γιάννης Καραγιαννίδης
Φωτογραφία: Χρήστος Σαμαράς ( Το 45ο σύνταγμα του ιππικού του στρατηγού Frotiιe μέσα στον τομέα Goumenissa – Izvor – Μάιος 1916. Ebats ενός νέου μουλαριού που γεννιέται κατά τη διάρκεια την επαρχία).
