Για όνομα…

Της Μαριλένας Κοππά *

Οι πολιτικές εξελίξεις στην ΠΓΔΜ, με το τέλος του καθεστώτος Γκρούεφσκι, καλλιέργησαν την ελπίδα για επίλυση της διαφοράς για το όνομα της χώρας, ενός χρονίζοντος προβλήματος που κόστισε σημαντικό πολιτικό κεφάλαιο στην Ελλάδα για 25 και πλέον χρόνια. Η εικόνα όμως αυτή τη στιγμή δεν φαίνεται ενθαρρυντική:

Η κυβέρνηση, ενώ έχει την εκπεφρασμένη βούληση να κλείσει το ζήτημα, πλήττεται από την επαμφοτερίζουσα στάση των ΑΝ.ΕΛΛ., που επιχειρούν να διασωθούν εκλογικά απευθυνόμενοι στο ακροδεξιό ακροατήριο.

Η αντιπολίτευση, κυρίως η Ν.Δ., δείχνει ότι το ζήτημα την ξεπερνάει: για μια ακόμη φορά είναι εμφανές ότι ο κ. Μητσοτάκης δεν μπορεί να επιβάλει τη φιλελεύθερη ατζέντα του, ενώ οι πρώην πρωθυπουργοί Σαμαράς και Καραμανλής χαϊδεύουν τα αυτιά των Μακεδονικών Σωματείων. Παρά τις δηλώσεις, η Ν.Δ. πάει διασπασμένη στο ζήτημα αυτό, με την ηγεσία της να αδυνατεί να επιδείξει πολιτικό ανάστημα, εμποδίζοντας τη διολίσθηση σε θέσεις προ του Βουκουρεστίου. Σήμερα, ένα μέρος της Κοινοβουλευτικής Ομάδας δείχνει να αμφισβητεί ανοιχτά τη σύνθετη ονομασία.

Στο ρευστό αυτό τοπίο, οι επαγγελματίες του εθνικισμού και οι υπερπατριώτες βρήκαν ξανά πεδίο δόξης λαμπρόν, κάνοντας μετά από καιρό την επανεμφάνισή τους.

Η κατάσταση είναι εξαιρετικά δύσκολη, δεδομένου ότι για μια ακόμη φορά πετύχαμε, μέσω της έλλειψης συναίνεσης, να μεταφέρουμε το πρόβλημα στη δική μας μεριά. Είναι σαφές σε κάθε ψύχραιμο παρατηρητή ότι η ονομασία της ΠΓΔΜ δεν μπορεί παρά να είναι σύνθετη. Η χώρα και στην προσωρινή της ονομασία περιέχει τον όρο «Μακεδονία» αλλά και ανήκει στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας. Ολα τα άλλα είναι γραφικότητες εκτός πάσης λογικής.

Σε κάθε περίπτωση, όλη η διαπραγμάτευση, η οποία θα έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί από τις αρχές του 1992 (αν ορισμένοι δεν έκαναν καριέρα πάνω στα εθνικά θέματα), στηρίζεται ακριβώς σε αυτό: τη διάκριση του μέρους από το όλο, του κράτους «Μακεδονία» από τη γεωγραφική περιοχή που ανήκει σε τρία κράτη. Οι προτάσεις του κ. Νίμιτς, αν αληθεύουν οι διαρροές, στην πλειονότητά τους, υπερκαλύπτουν τις ελληνικές αιτιάσεις. Πρόκειται για σύνθετες ονομασίες, στα σλαβικά, και δεδομένου ότι και η γλώσσα και η εθνότητα προτείνεται να είναι στη σλαβική δεν αφήνουν αμφιβολίες για τη σλαβική καταγωγή των κατοίκων.

Φυσικά, μένει να διευκρινιστεί το εύρος χρήσης, που έχει ιδιαίτερη σημασία. Θα αφορά μόνο τους διεθνείς οργανισμούς ή θα υποχρεώνονται και τα κράτη που έχουν προχωρήσει σε αναγνωρίσεις να υιοθετήσουν το νέο όνομα; Θα αφορά και τις διμερείς σχέσεις; Θα είναι πράγματι erga omnes;

Θα ήθελα να κάνω εδώ κάποιες επισημάνσεις:

❶ Τα ζητήματα ταυτότητας είναι πάντα περίπλοκα και δυσεπίλυτα. Συχνά τα σύμβολα αποδεικνύονται ισχυρότερα από κάθε πραγματικότητα, με αποτέλεσμα η συναινετική λύση να είναι δύσκολο να βρεθεί. Το ονοματολογικό, εμπλέκοντας πολλές πτυχές των σχέσεων με τη γειτονική χώρα, έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Ομως, η συγκεκριμένη διαφορά εργαλειοποιήθηκε στο όνομα πολιτικών και προσωπικών στρατηγικών, με αποτέλεσμα το χρόνιο αδιέξοδο.

❷ Η Ελλάδα, κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, μονότονα δήλωνε ότι δεν υπάρχει μακεδονικό πρόβλημα. Με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, φάνηκε αδύναμη να αφομοιώσει τις αλλαγές και να αντιμετωπίσει τη νέα πραγματικότητα. Την ώρα που η χώρα έμπαινε σε μια διελκυστίνδα με την άλλη πλευρά, πολιτικές καριέρες οικοδομήθηκαν πάνω στο Μακεδονικό, συμφέροντα οργανώθηκαν, ομάδες απέκτησαν λόγο ύπαρξης. Οι φωνές που κατήγγειλαν τον εθνικισμό λοιδορήθηκαν και κατηγορήθηκαν. Η Εκκλησία, πολύ πριν από τον Χριστόδουλο, επιχείρησε να ηγηθεί του «αγώνα για τα δίκαια του Εθνους», αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι παραμένουμε «Ελλάς, Ελλήνων Χριστιανών».

❸ Η στάση αυτή της Ελλάδας είχε επιπτώσεις: ένα θέμα, που είχε όλες τις προοπτικές να λυθεί από το 1992, χρόνισε, κακοφόρμισε και διευκόλυνε την άνοδο ενός ακραίου εθνικιστικού καθεστώτος στην ΠΓΔΜ, όπως αυτό του Γκρούεφσκι.

❹ Σήμερα δείχνει να υπάρχει μια πιθανότητα λύσης. Δυστυχώς, η πόλωση που χαρακτηρίζει το πολιτικό σύστημα εμποδίζει μια κοινή στάση, για να ξεπεραστεί με θετικό τρόπο ένα πρόβλημα που συνέβαλε για χρόνια στην κατασπατάληση του πολιτικού κεφαλαίου της χώρας. Αυτό που απαιτείται είναι μια υπεύθυνη πολιτική τάξη, που θα πάρει την ευθύνη να επιλύσει το ζήτημα, με αξιοπρεπή και θετικό για τη χώρα μας τρόπο.

❺ Ούτε η ελληνική ψυχή κρίνεται ούτε το φάντασμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου πλανάται πάνω από τη διαπραγμάτευση. Πρόκειται για μια διαφορά, δύσκολη αναμφίβολα, που πρέπει να λήξει προς το συμφέρον όλων. Οι ανακατατάξεις στην ευρύτερη περιοχή, οι νέες γεωπολιτικές ισορροπίες, μια Τουρκία απρόβλεπτη και δύσκολη, μας υποχρεώνουν να κλείσουμε μέτωπα. Οχι αύριο, τώρα.

Και τελικά όλοι κρίνονται. Για τη σοβαρότητα και ευθύνη τους, τις οπισθοδρομήσεις τους, για τη μικροπολιτική θεώρηση εθνικών θεμάτων, για την εκχώρηση σοβαρών εθνικών ζητημάτων σε ακραίους εθνικιστικούς κύκλους και σε επαγγελματίες πατριώτες. Και είναι επιζήμιο, εγκληματικό, να αντιμετωπίζονται τα εθνικά ζητήματα ως ένα ακόμη πεδίο μικροκομματικής αντιπαράθεσης.

* Αναπληρώτρια καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής

Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ