Από τον κατακερματισμό…
…της Δεξιάς στη συντηρητική αντισυσπείρωση.
Η Νέα Δημοκρατία έναν χρόνο μετά τις εκλογές
→Η μαζική υποστήριξη της Ν.Δ. στις εκλογές του Ιουνίου προήλθε κυρίως (59%) από τον μη ενεργό πληθυσμό (συνταξιούχοι, νοικοκυρές). Αντιθέτως, στους μισθωτούς κινήθηκε σε χαμηλά επίπεδα (19-21%)
→Μεταξύ των δύο αναμετρήσεων, η Ν.Δ. παρουσίασε τη μεγαλύτερη αύξηση στους οικονομικά «εξασφαλισμένους». Πρόκειται για τα κοινωνικά στρώματα που η οικονομική κρίση δεν έχει θίξει ιδιαίτερα ή και έχει ευνοήσει
Ανάλυση Του Γιάννη Μαυρή* στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Τον Μάιο του 2012, το ποσοστό της Νέας Δημοκρατίας (18,85%) αποδείχθηκε το χαμηλότερο που έλαβε ποτέ κόμμα της Δεξιάς στην Ελλάδα.
Η κρίση της ελληνικής Δεξιάς, που αποκαλύφθηκε, δεν ήταν μικρότερης σημασίας από την εξαφάνιση του ΠΑΣΟΚ. Αποδείχθηκε ότι το Μνημόνιο είχε διαιρέσει βαθύτατα και αυτήν, γεγονός βέβαια με μεγάλη πολιτική σημασία.
Η συντηρητική παράταξη αναδύθηκε από την πρώτη κάλπη γεωγραφικά, κοινωνικά, πολιτικά και ιδεολογικά κατακερματισμένη. Τα τρία βασικά ιδεολογικά της ρεύματα (σχηματικά μιλώντας, «λαϊκή Δεξιά», «άκρα Δεξιά» και «νεοφιλελεύθερη Δεξιά») εμφανίστηκαν κομματικά διασπασμένα και εκπροσωπήθηκαν από επτά κομματικούς σχηματισμούς. Η κοινωνική διάσταση αυτού του κατακερματισμού εμφαίνεται στον εκλογικό χάρτη της πρωτεύουσας (γράφημα 1). Η θέση του Αντώνη Σαμαρά στην αρχηγία του κόμματος κινδύνευσε πραγματικά, για κάποια 24ωρα.
Ωστόσο, στους κόλπους του συντηρητικού πολιτικού προσωπικού, το ενδεχόμενο διάσπασης της Ν.Δ. κρίθηκε αυτοκαταστροφικό και τελικά αποφεύχθηκε.
Οι εσφαλμένες προεκλογικές εκτιμήσεις για την «ανθεκτικότητα» του δικομματισμού και η μη αναμενόμενη άνοδος της Αριστεράς θορύβησαν ιδιαίτερα τις κυρίαρχες ελίτ και προκάλεσαν πρωτοφανή ταξική αντισυσπείρωση. Διαμορφώθηκε, εξ αρχής, μια «ιερά συμμαχία» κατά του ΣΥΡΙΖΑ. Λόγω αυτής της αντισυσπείρωσης, η Ν.Δ. αναγορεύθηκε εκ των πραγμάτων στον κορμό του αντίπαλου πόλου, για την αναχαίτιση της «κόκκινης απειλής». Ετσι, στις δεύτερες εκλογές της 17ης Ιουνίου, η Ν.Δ. κατάφερε να αυξήσει και αυτή θεαματικά την επιρροή της, κατά 11 εκατοστιαίες μονάδες (29,7%, 1,8 εκατ. ψήφοι) και με 170.000 περισσότερες ψήφους να κερδίσει τις εκλογές.
Η Ν.Δ. προσέλκυσε τώρα κυρίως συντηρητικούς εκλογείς, που στην πρώτη αναμέτρηση είχαν προτιμήσει τα μικρότερα σχήματα της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς (ΔΗ.ΣΥ., ΔΗ.ΞΑ.), τον ακροδεξιό ΛΑΟΣ και, σε μικρότερο βαθμό, τους Ανεξάρτητους Ελληνες. Αν και η αστική τάξη συσπειρώθηκε σε μεγάλο βαθμό στη Ν.Δ., ωστόσο και αυτή η εκλογική της επίδοση παραμένει η δεύτερη χειρότερη των τελευταίων 30 χρόνων.
Η ψήφος στη Ν.Δ. υπήρξε κατά βάση «αρνητική». Σύμφωνα με μια έρευνα της PI, 1 στους 5 ψηφοφόρους της (18%) την ψήφισε «για να παραμείνει η Ελλάδα στο ευρώ», 1 στους 12 (8%) «για να υπάρξει σταθερότητα» και 1 στους 10 (10%), κυρίως ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ, για λόγους τακτικής («για να μη βγει ο ΣΥΡΙΖΑ»).
Η κοινωνική βάση της Ν.Δ.
Η μαζική υποστήριξη της Ν.Δ. στις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου προήλθε κυρίως (σε ποσοστό 59%) από τις κοινωνικές-οικονομικές κατηγορίες του μη ενεργού πληθυσμού (συνταξιούχοι, νοικοκυρές), παραδοσιακά συντηρητικότερες, αλλά που αποδείχθηκαν και οι πλέον ευάλωτες στην προπαγάνδα, καθώς και τα στρώματα της υπαίθρου (36% στις αγροτικές περιοχές, έναντι 28% στα αστικά κέντρα – ψαλίδα αγροτικών/αστικών +8%). Η Ν.Δ. απέσπασε το υψηλότερο ποσοστό της στους συνταξιούχους (42%) και στις νοικοκυρές (37%). Αντιθέτως, μεταξύ των μισθωτών κινήθηκε σε πολύ χαμηλά επίπεδα (19-21%) (γράφημα 2). Επίσης, πλειοψήφησε στα ευρύτερα εργοδοτικά στρώματα και τους αυτοαπασχολούμενους, όπου κυριαρχεί παραδοσιακά. Λόγω της ταξικής πόλωσης, επανασυσπείρωσε τον Ιούνιο μια μερίδα τους (28%) και κατάφερε, οριακά, να διατηρήσει την πρώτη θέση. Ωστόσο, η επιρροή της στη συγκεκριμένη κατηγορία εμφανίζεται αρκετά ασθενέστερη σε σύγκριση με εκείνη που διατηρούσε την περίοδο της πολιτικής της κυριαρχίας της, 2004-2007 (46%-49%), ακόμη και το 2009, όταν έχασε από το ΠΑΣΟΚ (33%). Χαρακτηριστικότερο όμως είναι ότι, μεταξύ των δύο αναμετρήσεων, η Ν.Δ. παρουσίασε τη μεγαλύτερη αύξηση στην κατηγορία των οικονομικά «εξασφαλισμένων» (38%+16%). Πρόκειται για εκείνα τα κοινωνικά στρώματα που η οικονομική κρίση δεν έχει θίξει ιδιαίτερα ή και έχει ευνοήσει.
Σε δημογραφικούς όρους, το εκλογικό ακροατήριο της Ν.Δ. είναι ιδιαίτερα γερασμένο. Μεταξύ των ψηφοφόρων 65 ετών και άνω, η Ν.Δ. απέσπασε ποσοστό 48% (1 στους 2 ψηφοφόρους αυτής της ηλικιακής ομάδας), ενώ μεταξύ εκείνων ηλικίας 55-64 ετών, 33% (1 στους 3). Σε αυτές τις δύο ηλικιακές ομάδες εντάσσεται το 63% των εκλογέων της. Aς σημειωθεί ότι η ηλικιακή κατηγορία 65+ είναι και η μόνη όπου ο (παλαιός) δικομματισμός παρέμεινε σε σχετικά υψηλά επίπεδα (67%).
Η γεωγραφία της κοινωνικής πόλωσης
Η έντονη κοινωνική διαφοροποίηση στη βάση των κομμάτων αποτυπώνεται ανάγλυφα στην εκλογική γεωγραφία της πρωτεύουσας και αντιστοιχεί έκδηλα στην κοινωνική-ταξική διαίρεση του αθηναϊκού χώρου, που συγκροτείται με βάση τον άξονα ΒΑ-ΝΔ. Η Ν.Δ. υπερίσχυσε στη συμπαγή ζώνη των βόρειων και βορειοανατολικών δήμων και στη νοτιοανατολική, παραλιακή ζώνη της πρωτεύουσας, όπου συγκεντρώνεται ο κύριος όγκος των αμιγώς αστικών και ανώτερων μεσαίων στρωμάτων (γράφημα 1). Σε αρκετές από αυτές τις περιοχές, η επιρροή της ξεπέρασε τον Ιούνιο το 30%, ενώ στα πλέον εύπορα προάστια, λόγω της αστικής κινητοποίησης που υπήρξε, κυμάνθηκε στο 50-70%. Τον Μάιο, η Ν.Δ. απέσπασε στην Εκάλη 31,6%, η Δράση 21%, η ΔΗ.ΞΑ. 8,9%, οι ΑΝ.ΕΛΛ. 6,9%, η ΔΗ.ΣΥ. 5,4% και η Χρυσή Αυγή 3,9%. Τον Ιούνιο, όμως η Ν.Δ. θα λάβει 70%, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ μόλις 6,5% (από 4,8% τον Μάιο).
Εναν χρόνο μετά
Με βάση την εκτίμηση εκλογικής επιρροής της Public Issue, στο Α’ εξάμηνο του 2013 η επιρροή της Ν.Δ. κυμάνθηκε μεταξύ 27,5% και 29,5% (γράφημα 3). Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι, ενώ τα προηγούμενα δύο Μνημόνια αποδείχθηκαν καταστροφικά για τα κόμματα που τα διαχειρίστηκαν, αυτή τη φορά, Ν.Δ. επιβίωσε δημοσκοπικά του ΙΙΙ Μνημονίου, ενώ η συμφωνία για την επαναγορά του ελληνικού χρέους (PSI, Δεκέμβριος 2012) ανέστειλε την κοινωνική δυσαρέσκεια. Αλλά και η κυπριακή κρίση (Μάρτιος 2013) απέδειξε, για άλλη μία φορά, ότι ο φόβος λειτουργεί υπέρ της, όπως λειτούργησε και τον Ιούνιο του 2012.
Εναν χρόνο μετά, η κοινωνική φυσιογνωμία της εκλογικής βάσης του κόμματος, σε γενικές γραμμές, δεν έχει τροποποιηθεί σημαντικά. Παρά την πολιτική περικοπών των συντάξεων, οι απώλειές της στην ηλικιακή κατηγορία άνω των 65 ετών παραμένουν ασήμαντες. Επιπλέον, η Ν.Δ. ενισχύθηκε μεταξύ των ευρύτερων εργοδοτικών και αυτοαπασχολούμενων στρωμάτων, ενώ οι απώλειες μεταξύ των αγροτικών στρωμάτων, που είχαν παρατηρηθεί στο Α’ τρίμηνο του έτους, αποδείχθηκαν πρόσκαιρες (γράφημα 2).
Η σημαντικότερη εκλογική μεταβολή που έχει επισυμβεί, όμως, εντοπίζεται αλλού. Η Ν.Δ. κατάφερε να εξισορροπήσει εντυπωσιακά την πρωτοφανή υστέρησή της στη νεολαία (ηλικιακή κατηγορία 18-24), που είχε καταγραφεί στις εκλογές εις βάρος της και υπέρ της Χρυσής Αυγής, ενισχύοντας σε αυτήν σημαντικά (+13%) την κοινωνική της υποστήριξη (σήμερα 24%). Το ίδιο συμβαίνει και με ένα σημαντικό τμήμα της «σιωπηλής» φοιτητικής μάζας.
Φαίνεται ότι οι προωθούμενες αλλαγές στα ΑΕΙ έχουν ενισχύσει τη διαμόρφωση ενός συντηρητικού μπλοκ φοιτητών, φαινόμενο που δεν καταγράφεται απαραίτητα στις εκλογικές διαδικασίες του χώρου (γράφημα 2).
Τη στιγμή (11/6/13) που ο κυβερνητικός εκπρόσωπος ανακοίνωνε την απόφαση να κλείσει η δημόσια τηλεόραση (ΕΡΤ), ο συσχετισμός ανάμεσα στο βασικό κυβερνών κόμμα και την αξιωματική αντιπολίτευση έδειχνε να διαμορφώνεται -υπέρ του- στα ευνοϊκότερα επίπεδα από τις τελευταίες εκλογές του Ιουνίου 2012 (προβάδισμα 2 μονάδες).
Ωστόσο, η πολιτική πρωτοβουλία που ανέλαβε ο πρωθυπουργός, με υψηλό ρίσκο, δεν στέφθηκε με επιτυχία. Η συντριπτική πλειονότητα της κοινής γνώμης, συμπεριλαμβανομένου και 1/3 των ψηφοφόρων της Ν.Δ., αποδοκίμασαν εντονότατα τη διακοπή του δημόσιου ραδιοτηλεοπτικού προγράμματος. Η δυναμική της ενδοκυβερνητικής κρίσης που βρίσκεται σε εξέλιξη δεν είναι εύκολο να τερματιστεί. Δεν επιτρέπει αυτή τη στιγμή να εκτιμηθεί το εύρος της εκλογικής ζημίας που υφίσταται η Ν.Δ., αλλά και η ίδια η εικόνα του Αντώνη Σαμαρά, ούτε και το εάν χάνει τη δεδομένη μέχρι πρόσφατα πρωτοκαθεδρία της στην πρόθεση ψήφου.
«Ανασυγκρότηση, μετεξέλιξη, διεύρυνση»
Η πολύπλευρη κρίση και διάσπαση της Δεξιάς που εγγράφηκε με τις εκλογές του 2012 παραμένει σήμερα ενεργή. Στον κομματικό ανταγωνισμό για την κληρονομιά της μεταπολιτευτικής συντηρητικής παράταξης, η Χρυσή Αυγή έχει αναδειχθεί, μετεκλογικά, στον σημαντικότερο, αν και όχι τον μοναδικό αντίπαλο της Ν.Δ. Για τούτο και η επιχείρηση «ανασυγκρότηση, μετεξέλιξη, διεύρυνση», που εξαγγέλλεται με αφορμή το 9ο Συνέδριο της Ν.Δ. στα τέλη του Ιουνίου, δεν αναιρεί τη σταθερά υλοποιούμενη δεξιά στροφή.
Από την άλλη πλευρά, ένα «εγχείρημα» αμφίπλευρης διεύρυνσης, π.χ. με τη φημολογούμενη επιστροφή του Γ. Καρατζαφέρη ή και την προσχώρηση στελεχών προερχόμενων από το ΠΑΣΟΚ, το πιθανότερο είναι ότι δεν προσθέτει εκλογικά και θα παραμείνει μάλλον μια συμβολική κίνηση κορυφής, που απλά θα επικυρώσει μια ήδη συντελεσθείσα σύγκλιση. Πράγματι, η απορρόφηση των υπολειμμάτων της εκλογικής επιρροής του ΛΑΟΣ συντελέστηκε εκλογικά τον Ιούνιο του 2012. Το ίδιο και η εκλογική προσχώρηση της πολιτικά φιλελεύθερης μερίδας κεντροαριστερών ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ και της ΔΗΜΑΡ (περίπου 2-2,5% του εκλογικού σώματος), που τον Ιούνιο στράφηκαν στη Ν.Δ. για να αποτρέψουν την επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ (φαινόμενο που περιγράφεται ως «ψήφος τακτικής»).
Συνοπτικά, η πρωτοκαθεδρία της Ν.Δ. στις επόμενες εκλογές μπορεί να συγκεντρώνει –μέχρι στιγμής και με βάση τα σημερινά δεδομένα– περισσότερες πιθανότητες, δεν είναι, εν τούτοις, σε καμιά περίπτωση διασφαλισμένη εκ των προτέρων. Θα κριθεί δε, πρωτίστως, στη «μάχη για την Ακροδεξιά».
……………………………………………………………………………….
*Πολιτικός επιστήμονας Ph.D., πρόεδρος & διευθύνων σύμβουλος της Public Issue. www.mavris.gr, www.publicissue.gr
