Απολογία του Σωκράτη…
…σε σκηνοθεσία Δ. Αβδελιώδη.
Του Βλάση Αγτζίδη (*)
“Την κάθε μας μέρα νάχουμε τη λογική σαν εργαλείο”
«αδικεί Σωκράτης, ους μεν η πόλις νομίζει Θεούς
ου νομίζων, έτερα δε δαιμόνια καινά εισηγούμενος,
αδικεί δε και τους νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος».
Μέλητος
Την Κυριακή που μας πέρασε βρέθηκα στο θέατρο της Σχολής Καλών Τεχνών προσκαλεσμένος από τον καλό φίλο, σκηνοθέτη, Δήμο Αβδελιώδη, να δω μια παράσταση για την οποία είχα ακούσει και είχα διαβάσει πολλά. Ήταν η τελευταία παράσταση αυτής της περιόδου μιας θεατρικής παραγωγής, που ξεκίνησε το 2015 με τη συνεργασία του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ) και έκτοτε διάνυσε μια λαμπρή διαδρομή, η οποία θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Εκτός από την Ελλάδα, η παράσταση έχει δοθεί έως αυτή τη στιγμή στη Ρουμανία, την Κύπρο, τη Σερβία αλλά και στο μακρινό Βιετνάμ, όπου αποθεώθηκε στην ιστορική Όπερα του Ανόι.
Ο σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης αξιοποίησε ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της αρχαιοελληνικής γραμματείας, την «Απολογία του Σωκράτη», όπως μας την παρέδωσε ο μαθητής του Πλάτων. Η παράσταση επείχε θέση αναπαράστασης της δίκης του φιλοσόφου. Μια δίκη που πραγματοποιήθηκε το 399 π.χ. στο δικαστήριο της Ηλιαίας, στην Αθήνα και είχε ως κατάληξη τη θανατική καταδίκη του Σωκράτη.
Ο σκηνοθέτης επέλεξε να βασιστεί στο αρχαίο πρότυπο και να φέρει τον ακροατή σε επαφή με την πρωτότυπη γλώσσα γραφής του πλατωνικού κειμένου. Το αρχαίο κείμενο εκφέρεται τόσο φυσικά από τον εξαιρετικό ηθοποιό Βασίλη Καραμπούλα, ώστε κάποιες στιγμές ο θεατής οδηγείται σε μια μέθη επί της γλώσσας, όπου τον πρώτο ρόλο καταλαμβάνει η αισθητική κατανικώντας την ανάγκη για κατανόηση. Φυσικά η παράλληλη μετάφραση σε οθόνη με υπέρτιτλους στη δημοτική γλώσσα (και στην αγγλική) ξαναδίδει στο θεατή τη δυνατότητα πλήρους παρακολούθησης της “Απολογίας”.
Το κείμενο του Πλάτωνα αποτελεί υπόδειγμα γραφής και φιλοσοφικού στοχασμού. Αναδεικνύει τον δικανικό λόγο του Σωκράτη και αποδομεί τον χυδαίο λαϊκισμό κάποιων δημόσιων προσώπων, που εκφράζοντας διάφορα συμφέροντα, προσπαθούν να καθοδηγήσουν τη βαριεστημένη μάζα σε αρνητικούς ατραπούς, εκμεταλλευόμενοι τις αρχές και τις ανοχές της δημοκρατίας. Το μεγάλης λογοτεχνικής αξίας κείμενο του Πλάτωνα εμπεριέχει μια σύγχρονη παιδαγωγική αξία.
Η εμπειρία από την παράσταση –σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο από νεολαία- ήταν εξαιρετική. Και όχι μόνο γιατί το έργο προκαλούσε μια καλλιτεχνική ευφορία, αλλά και γιατί άγγιζε τις πολιτικές και ιδεολογικές ανησυχίες του θεατή. Γιατί το έργο αυτό παραμένει επίκαιρο μέχρι τις μέρες μας, εφόσον ασκεί μια ανελέητη κριτική στις σκοτεινές πλευρές της δημοκρατίας μας. Πλευρές που την τελευταία δεκαετία έγιναν κυρίαρχες.
Ο σκηνοθέτης πέτυχε να εγγράψει εκ νέου στον νεοελληνικό βίο το σημαντικό αυτό κείμενο με τους όρους που το ίδιο θέτει, σεβόμενος απολύτως το πνεύμα του και οδηγώντας το θεατή σε μια βαθειά περισυλλογή για το δραματικό σήμερα, σημεία του οποίου ανακαλύπτει στην ‘Απολογία” του Σωκράτη.
Σημείωμα σκηνοθέτη Δήμου Αβδελιώδη
Mε την «Απολογία» φθάνει στην πιο κορυφαία του έκφραση ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, γιατί σωματοποιείται, αποκτώντας πραγματική και αναμφισβήτητη υπόσταση με τον Σωκράτη, ο οποίος επιλέγει συνειδητά τον θάνατο, αντί να στερηθεί της ελευθερίας να ζει και να δρα αναζητώντας τον πραγματικό σκοπό της ύπαρξής μας, έχοντας καταγράψει με την απολογία του τις συμπεριφορές των ανθρώπων και όλη την εικόνα ενός πολιτισμού που πελαγοδρομεί και που μοιάζει πολύ με το σήμερα του δυτικού πολιτισμού.
Ταυτόχρονα αρχίζει και η δύση του ελληνικού κόσμου, εφ’ όσον το πνεύμα αυτού του πολιτισμού δεν μπόρεσε να ενσωματωθεί μέσα στην πραγματική ζωή, της λειτουργίας της δημοκρατίας και των θεσμών, παραμένοντας σαν μια ουτοπική και άπιαστη ιδέα για ποιητές.
Είναι δύσκολο έως ακατόρθωτο να καταλάβουμε σήμερα τον πραγματικό χαρακτήρα αυτού του εξόχως οριακού κειμένου μέσα από τη μετάφρασή του, επειδή η μετάβαση του σε μιαν άλλη γλωσσική δομή και μίαν άλλη φωνή, είτε ελληνική είτε διεθνή, αλλάζει αναγκαστικά και καθοριστικά το ύφος και το ήθος του, άρα και το ήθος του Σωκράτη και του Πλάτωνα.
Κάθε μεταφραστική απόπειρα όσο πιστή κι’ αν θέλει να είναι, δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον πρωτότυπο λόγο του κειμένου, αφού εκ των πραγμάτων παράγει μίαν εντελώς νέα δομή που ενέχει έναν διαφορετικό ήχο και μουσικότητα.
Όμως ό ήχος και οι μουσικές παράμετροι είναι που ρυθμίζουν το νόημα της κάθε φράσης και όχι η τυπική ή τυποποιημένη εκφορά μιας σειράς λέξεων. Ο τρόπος που θα ειπωθούν οι λέξεις, καθορίζει την ευκρίνεια του νοήματος. Οι λέξεις για να αποκαλύψουν τη σημασία τους πρέπει να μην ακούγονται σαν λέξεις αλλά σαν οχήματα σημασιών που διαρθρώνουν το νόημα. Στο άκουσμά τους όχι απλώς να καταλαβαίνουμε αλλά κυρίως να νοιώθουμε.
Σκοπός λοιπόν της εκφοράς του ίδιου του αρχαίου πλατωνικού κειμένου κατά την παράσταση, δεν είναι κάποιος λόγος πρωτοτυπίας ή μιας στενά φιλολογικής ή ιστορικής αναζήτησης, αλλά η ανάγκη, από το άκουσμα της φωνής του αυθεντικού έργου, να αφουγκρασθούμε και να νοιώσουμε βιωματικά τα αισθήματα και το ήθος του Σωκράτη.
——————————-
(*) Ο Βλάσης Αγτζίδης είναι διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, https://kars1918.wordpress.com/
