Ακραία φαινόμενα
Του Πέτρου Παπακωνσταντίνου.
Άγριες καταιγίδες στην Ιταλία άφησαν πίσω τους 18 νεκρούς, πλημμύρισαν τη Βενετία σε ύψος 1,6 μ. πάνω από τη θάλασσα και έστρωσαν τους δρόμους της Ρώμης με χαλάζι. Στη Γαλλία, οδηγοί ξενύχτησαν μέσα στα αμάξια τους, καθηλωμένοι από το χιόνι που έφτανε το μισό μέτρο στις γέφυρες πάνω από τον ποταμό Ιζέρ, ενώ πολλά σχολεία έμειναν κλειστά. Νωρίτερα, ο τυφώνας «Μανγκούτ», ο πιο ισχυρός της δεκαετίας, είχε προκαλέσει τον θάνατο τουλάχιστον 120 ανθρώπων και ανυπολόγιστες καταστροφές στις Φιλιππίνες. Το άγριο φθινόπωρο του 2018 πήρε τη σκυτάλη από ένα εφιαλτικό, για πολλές περιοχές του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Αττικής, καλοκαίρι. Στην Ιαπωνία, ο υδράργυρος κατέγραψε ρεκόρ όλων των εποχών, δείχνοντας 41,1 βαθμούς Κελσίου, ενώ τρομερές πλημμύρες έπνιξαν 300 ανθρώπους και έστειλαν στα νοσοκομεία δεκάδες χιλιάδες. Χώρες που βρίσκονται εν μέρει στον Αρκτικό κύκλο, σαν τον Καναδά και τη Σουηδία, γνώρισαν μεγάλες πυρκαγιές. Το ίδιο συνέβη στη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ στην ανατολική ακτή οι πλημμύρες ήταν οι σφοδρότερες που έχουν ποτέ καταγραφεί.
Οπως ανέφερε, όμως, ρεπορτάζ των New York Times, σχεδόν κανένας υποψήφιος είτε των Ρεπουμπλικανών είτε των Δημοκρατικών στις μεθαυριανές εκλογές για το Κογκρέσο δεν ανέφερε τις λέξεις «περιβάλλον» και «κλιματική αλλαγή» στην εκστρατεία του. Το θέμα απλά «δεν πουλάει», αν δεν απωθεί κιόλας, παρότι ο πρόεδρος Τραμπ προκάλεσε ρίγη ανησυχίας σε άλλες χώρες όταν απέσυρε τις ΗΠΑ από τη διεθνή συμφωνία του 2015 για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Την ίδια περίοδο οι Βραζιλιάνοι εξέλεξαν πρόεδρο τον ακροδεξιό Ζαΐρ Μπολσονάρο, ο οποίος επίσης τάσσεται εναντίον της συμφωνίας του Παρισιού και υπόσχεται στα λόμπι της αγροτικής και εξορυκτικής βιομηχανίας να άρει τους περιορισμούς για την οικονομική «εκμετάλλευση» της Αμαζονίας, του μεγαλύτερου πνεύμονα του πλανήτη. Οσοι επιμένουν να στρουθοκαμηλίζουν πιάνονται από δύο λογικοφανή επιχειρήματα: ότι άλλο πράγμα είναι ο καιρός και άλλο το κλίμα, κι ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες, πέραν της ανθρώπινης δραστηριότητας, που αποσταθεροποιούν την ατμόσφαιρα. Είναι αλήθεια ότι φαινόμενα όπως το «Ελ Νίνιο» (περιοδική υπερθέρμανση των νερών στον κεντρικό και ανατολικό Ειρηνικό), η ηφαιστειακή δραστηριότητα και οι διακυμάνσεις της ηλιακής ακτινοβολίας προκαλούν κατά καιρούς σημαντικές διαταραχές. Οπως είναι εξίσου αλήθεια ότι κανένα μεμονωμένο καιρικό φαινόμενο, όσο ακραίο κι αν είναι, δεν μπορεί να συνδεθεί ευθύγραμμα με την κλιματική αλλαγή.
Ωστόσο, το ουσιώδες, για όποιον δεν θέλει να κοροϊδεύει τον εαυτό του και τους άλλους, είναι ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη τροφοδοτείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και ότι όσο δεν αντιμετωπίζεται, τα ακραία καιρικά φαινόμενα –τυφώνες, πλημμύρες, πυρκαγιές, ξηρασία– θα γίνονται πιο συχνά, πιο έντονα και πιο καταστροφικά. Οι ενδείξεις είναι συντριπτικές. Σύμφωνα με την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας των ΗΠΑ (NOAA), η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα, βασικής ουσίας που ενοχοποιείται για την υπερθέρμανση του πλανήτη, αυξήθηκε κατά 60% στα χρόνια της αλματώδους εκβιομηχάνισης, ύστερα από το 1960.
Τα πιο θερμά χρόνια
Τα δέκα θερμότερα χρόνια μετά το 1850, δηλαδή από τότε που υπάρχουν μετεωρολογικά αρχεία, ήταν όλα τους μετά το 1998 και τα πέντε θερμότερα μετά το 2010. Τα τελευταία 40 χρόνια οι πολύ μεγάλες πυρκαγιές πενταπλασιάστηκαν και οι σφοδρές καταιγίδες αυξήθηκαν κατά 70%. Στις αρχές του προηγούμενου μήνα, η Διακυβερνητική Διάσκεψη για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), το αρμόδιο όργανο των Ηνωμένων Εθνών για το πρόβλημα, προκάλεσε διεθνές σοκ. Στην εμπεριστατωμένη έκθεση που έδωσε στη δημοσιότητα, προειδοποιούσε ότι ο στόχος για συγκράτηση της θερμοκρασιακής ανόδου του πλανήτη στους δύο βαθμούς Κελσίου, που είχε τεθεί από τη συνθήκη του Παρισιού, είναι ήδη ξεπερασμένος. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου, η «οροφή» πρέπει να πέσει στον 1,5 βαθμό, διαφορετικά οι επιπτώσεις θα είναι δραματικές: παρατεταμένες ξηρασίες θα καταστρέφουν όλο και περισσότερο σοδειές, προκαλώντας τεράστια μεταναστευτικά κύματα, μικρές νησιωτικές χώρες θα εξαφανιστούν από τον χάρτη, οι φυσικές καταστροφές θα ενταθούν. Ακόμη και με καθαρά οικονομικούς όρους, τα επείγοντα μέτρα επιβάλλονται, αρκεί να σκεφθεί κανείς το τεράστιο κόστος για τις ασφαλιστικές εταιρείες, την αγορά ακινήτων σε παραθαλάσσιες περιοχές και τα τεράστια ποσά που θα επιβαρύνουν τους κρατικούς προϋπολογισμούς για την αντιμετώπιση των «φυσικών» (προβληματικός όρος, που απενοχοποιεί τον άνθρωπο) καταστροφών. Παρ’ όλα αυτά, η ανθρωπότητα συνεχίζει να υπνοβατεί, σαν τους επιβάτες της κλινάμαξας που δεν ξυπνούν παρά μόνο τη στιγμή της σύγκρουσης. Σε πείσμα των διεθνών συμφωνιών –περισσότερο ευχολόγια παρά ισχυρές δεσμεύσεις– η εκπομπή ρύπων συνεχίζει να αυξάνεται σε παγκόσμια κλίμακα και οι υδρογονάθρακες επιμένουν να εκπροσωπούν το 80% στην παραγωγή ενέργειας. Οι πολιτικοί συνεχίζουν να παίρνουν αποφάσεις με χρονικό ορίζοντα τις επόμενες εκλογές, ενώ η περιβαλλοντική κρίση, αν μη τι άλλο, επιβάλλει ριζοσπαστικές αλλαγές, με ορίζοντα τις επόμενες γενιές.
Ο αρθρογράφος των Financial Times, Νικ Μπάτλερ, εξέφραζε πρόσφατα την ελπίδα ότι η επιστήμη μπορεί να πετύχει, ως από μηχανής θεός, εκεί όπου η πολιτική αποτυγχάνει: νέες τεχνολογίες θα κάνουν οικονομικά ελκυστικές τις εναλλακτικές πηγές ενέργειας, διασώζοντας τον πλανήτη. Στο ίδιο άρθρο εκθείαζε την πρωτοβουλία επιστημόνων του London School of Economics για ένα διεθνές πρόγραμμα στήριξης των εναλλακτικών πηγών ενέργειας, ανάλογο του προγράμματος «Απόλλων» που οδήγησε τους Αμερικανούς στο φεγγάρι.
Το πρώτο πρόβλημα με αυτή την προσέγγιση είναι ότι καταντά κουραστική. Τόνοι χαρτιού και μελάνης έχουν ξοδευτεί για την περίφημη «πράσινη οικονομία», την «οικονομία του υδρογόνου» και πάει λέγοντας. Δυστυχώς, η πραγματική οικονομία, που έχει ως μόνο θεό της το κέρδος, περιφρόνησε αυτές τις αισιόδοξες τεχνολογικές προφητείες. Οι επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές υποχώρησαν πέρυσι 6% στις ΗΠΑ και 36% στην Ευρώπη λόγω χαμηλής κερδοφορίας – κι αν διασώθηκαν σε παγκόσμια κλίμακα ήταν σχεδόν αποκλειστικά λόγω της Κίνας. Η εντατική εκμετάλλευση του γιγαντιαίου αποθέματος αλατιού στο Σαλάρ ντε Ουγιούνι της Βολιβίας για την παραγωγή λιθίου, βασικής πρώτης ύλης για τους συσσωρευτές των «καθαρών», ηλεκτρικών αυτοκινήτων, έχει προκαλέσει τεράστια οικολογική καταστροφή στη μεγαλύτερη ξηρή λίμνη του πλανήτη.
Επιπλέον, όσο τα κινήματα και τα συμφέροντα που υπερασπίζονται τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν αντιμετωπίζουν την αγωνία των εργαζομένων στην εξορυκτική βιομηχανία και στις παραδοσιακές μορφές ενέργειας για τις θέσεις εργασίας τους, προσφέροντας εναλλακτικές λύσεις, η δημαγωγία των αρνητών της κλιματικής αλλαγής θα έχει πεδίον δόξης λαμπρόν. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Τραμπ δεν θα είχε εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ, αν δεν είχε νικήσει σε βιομηχανικές πολιτείες, παραδοσιακά οχυρά των Δημοκρατικών, που πλήττονταν από την αποβιομηχάνιση. Εν ολίγοις, αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, δεν μπορούμε να υπερπηδήσουμε την πολιτική: είμαστε υποχρεωμένοι να την αλλάξουμε.
Άρθρο στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
