ΧΑ: Εκλογική ακτινογραφία
Το 29% ψήφισε για «διαμαρτυρία» και το 27% για το θέμα της «μετανάστευσης» και των «συνόρων».
Ανάλυση του Γιάννη Μαυρή*
Η εκλογική ανάδυση και εδραίωση της Χρυσής Αυγής στο κομματικό σύστημα της εποχής του Μνημονίου συντελέστηκε σε 2 φάσεις: α) την περίοδο Φεβρουαρίου-Μαΐου 2012 και β) μετά τις εκλογές. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2012, η εκλογική επιρροή της παρέμενε ανύπαρκτη (γράφημα 1). Μετά την ψήφιση του Μνημονίου ΙΙ πυροδοτήθηκαν ραγδαίες αλλαγές στο πολιτικό σκηνικό. Το πολιτικό σύστημα της χώρας εισήλθε σε περίοδο ριζικής αναδόμησης.
Εκτός από τους δομικούς παράγοντες που τροφοδοτούν το ακροδεξιό φαινόμενο, οι πολιτικές προϋποθέσεις που ευνόησαν την άνοδο της Χ.Α. κατά τη διάρκεια του 2012 και της επέτρεψαν να καταγραφεί με 7% στις εκλογές του Μαΐου είναι τουλάχιστον τέσσερις:
1. Η νομιμοποίηση της ακροδεξιάς, που το εγχώριο πολιτικό σύστημα επιδίωξε ή αποδέχθηκε, προωθώντας τη συμμετοχή του ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση Παπαδήμου, παρότι κοινοβουλευτικά δεν ήταν αναγκαία.
2. Η κατάρρευση της εκλογικής επιρροής του ΛΑΟΣ και της εικόνας του αρχηγού του, που επήλθε ακριβώς εξαιτίας αυτής της συμμετοχής. Από 9% τον Οκτώβριο του 2011, η πρόθεση ψήφου στον ΛΑΟΣ θα κατρακυλήσει δημοσκοπικά μέχρι τον Απρίλιο του 2012 στο 2%. Θα απολέσει, δηλαδή, μέσα σε 6 μήνες, σχεδόν 7 μονάδες. Στις εκλογές του Μαΐου, με ποσοστό 2,9% θα μείνει τελικά εκτός Βουλής. Η απόπειρα του Γ. Καρατζαφέρη να μετατρέψει ένα κόμμα διαμαρτυρίας σε κυβερνητικό εταίρο δεν πέτυχε. Αντιθέτως, το εκλογικό του ακροατήριο δεν ακολούθησε και έστρεψε το ενδιαφέρον του στη νέα αναδυόμενη δύναμη της ακροδεξιάς, τη Χρυσή Αυγή.
3. Η καθυστερημένη εμφάνιση των ΑΝ.ΕΛΛ., που συνιστά και τον βασικό ανταγωνιστή στον χώρο της λαϊκής Δεξιάς. Οι ΑΝ.ΕΛΛ. ιδρύθηκαν στις 24/2/2012, όταν είχε ήδη καταρρεύσει ο ΛΑΟΣ και είχε αρχίσει ήδη η άνοδος της Χ.Α. Ο Νίκος Μιχαλολιάκος πρόλαβε τον Πάνο Καμμένο.
4. Τέλος, ο μετασχηματισμός της ελληνικής ακροδεξιάς και η ανάδειξη της Χ.Α. ευνοήθηκαν καθοριστικά από την επιχείρηση κατά της λαθρομετανάστευσης, που κήρυξε ο τότε υπουργός Προστασίας του Πολίτη. Η ανάδειξη της ανασφάλειας και του μεταναστευτικού, του Νόμου και της Τάξης, σε βασικό άξονα της προεκλογικής εκστρατείας γύρισε μπούμερανγκ στα κόμματα της διακυβέρνησης.
Η τομή των εκλογών
Στις εκλογές του Μαΐου 2012, η Χ.Α. έλαβε 441.000 ψήφους (7%). Με την επαναληπτική εκλογή του Ιουνίου εδραίωσε την παρουσία της στην πολιτική σκηνή, διατηρώντας στο ακέραιο την επιρροή της (6,9%, 426.000), παρά την αύξηση της αποχής και κυρίως παρά τη στοχοποίησή της, πλέον, από τα Μέσα Ενημέρωσης. Στις πρώτες εκλογές, 4 στους 10 ψηφοφόρους του νεοπαγούς κόμματος (41%) προήλθαν από τη Ν.Δ., 2 στους 10 (20%) από το ΠΑΣΟΚ και 1 στους 10 (9%) από τον ΛΑΟΣ. Στις εκλογές του Ιουνίου, το 71% των ψηφοφόρων του Μαΐου ξαναψήφισε τη Χ.Α.
Τα δηλωμένα κριτήρια των ψηφοφόρων της είναι αποκαλυπτικά για τον χαρακτήρα της ψήφου τους: Το 29% δήλωσε ότι την ψήφισε για «διαμαρτυρία» και 27% για το θέμα της «μετανάστευσης» και των «συνόρων». Μόνον 1 στους 7 (14%) αιτιολόγησε την ψήφο του με βάση το «Πρόγραμμά» της και 1 στους 8 (13%), λόγω των «Εθνικών θεμάτων» ή από «πατριωτικά αισθήματα» (γράφημα 5).
Η επίδραση της ξενοφοβίας γίνεται εύκολα κατανοητή με μια απλή ανάγνωση του εκλογικού χάρτη του Δήμου Αθηναίων. Στον μεγαλύτερο δήμο της χώρας (7,8%) συγκέντρωσε τα υψηλότερα ποσοστά της στις περιοχές με την πυκνότερη παρουσία μεταναστών. Πρόκειται για τις δυτικές και κεντρικές συνοικίες, όπως π.χ. η πλ. Βάθης (12,1%), η πλ. Αττικής (11,6%), η πλ. Αμερικής (11%), το Μεταξουργείο (10,9%), ο Κολωνός (10,2%) και το ιστορικό Κέντρο (10%) (γράφημα 3).
Εκλογική γεωγραφία
Η εκλογική γεωγραφία της Χ.Α. αποκαλύπτει ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία ιστορικής «συνέχειας» με την εκλογική γεωγραφία της δεξιάς παράταξης, μεταπολιτευτικής, αλλά και προδικτατορικής. Η Πελοπόννησος (8,95%), η Στερεά Ελλάδα (8,07%), η Αττική (7,6%) και η Κεντρική Μακεδονία (7,2%) αποδείχθηκαν οι καλύτερες εκλογικές περιφέρειές της. Στις υπόλοιπες, βρέθηκε κάτω από τον εθνικό μέσο όρο της και κάτω από 5% στην Ηπειρο (4,8%) και στην Κρήτη (3,9%), κυρίως στην ανατολική. Με όρους του παρελθόντος, στην εκλογική της γεωγραφία φαίνεται να αναβιώνει η διαίρεση «Παλαιάς Ελλάδας / Νέων Χωρών». Η Χρυσή Αυγή, εκτός από την Κρήτη, υστερεί στις «Νέες Χώρες» (Θράκη, Αν. Μακεδονία, Δυτ. Μακεδονία, Ηπειρος), και πλεονεκτεί στην «Παλαιά Ελλάδα» (Πελοπόννησος, Στερεά και Αττική). Στους 5 καλύτερους νομούς της, τον Ιούνιο (ξεπέρασε το 9%) συγκαταλέγονται η Λακωνία (10,9%), η Κορινθία (10%), η Αργολίδα (9,4%), το υπόλοιπο Αττικής (10%), η Β΄Πειραιώς (9,3%), η Βοιωτία (8,8%) και η Εύβοια (8,6%, γράφημα 2).
Σε χαμηλότερο γεωγραφικό επίπεδο ανάλυσης κατά νομό, αποδεικνύεται ότι η Χ.Α. συγκέντρωσε υψηλότερα ποσοστά επιρροής σε περιοχές με πληθυσμούς αρβανίτικης καταγωγής. Π.χ. στη Μάνδρα 13,6%, τη Μαγούλα 12,4%, τη Φυλή 12,9%, τα Σπάτα και το Κορωπί 13% (Αττική), στα Δερβενοχώρια 16,4% και στην Τανάγρα 12% (Βοιωτία), στο Μαρμάρι 12% (Ν. Εύβοια), στην Ανδρο (Γαύριο, Μπατσί) 13,4% (Κυκλάδες), στο Κρανίδι 11,5% και στην Ερμιόνη 10,8% (Αργολίδα), στο Σοφικό 18,5% (Κορινθία), στην Τροιζήνα 11,4% και το Αγκίστρι 11,3% (Α΄ Πειραιώς) και στη Σαλαμίνα 13% (Β΄ Πειραιώς).
Κοινωνική διάσπαση
Στο επίπεδο της εκλογικής βάσης, η Χρυσή Αυγή (όπως και οι Ανεξάρτητοι Ελληνες) αποτελεί κοινωνική διάσπαση της συντηρητικής παράταξης, η οποία εκδηλώνεται με διττό τρόπο:
α) Η αυξημένη επιρροή της στις περιοχές της «Παλαιάς Ελλάδας» υποδηλώνει σαφώς την πολιτική-ιδεολογική παραταξιακή συνέχεια, αλλά και τη στενή σχέση που διατηρεί με τον κρατικό μηχανισμό.
β) Από την άλλη πλευρά, η ενισχυμένη παρουσία της στα αστικά κέντρα συσχετίζεται με την παρουσία των ξένων μεταναστών, την αποβιομηχάνιση και την ύπαρξη υψηλής ανεργίας.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα της πρώτης τάσης αποτελεί η Λακωνία, περιοχή με ανεξίτηλη την επίδραση του εμφυλίου και ισχυρή αντικομμουνιστική παράδοση. Η Λακωνία, εκτός από καλύτερος νομός της Χ.Α. (στην Ανατ. Μάνη πήρε 18,6%, στο Οίτυλο 16%) και δεύτερος της Ν.Δ., υπήρξε στο δημοψήφισμα του 1974 καλύτερος νομός της Μοναρχίας (59,5%), αλλά και δεύτερος καλύτερος της διάσπασης της Εθνικής Παράταξης, το 1977 (16,2%). Γενικότερα, από τους 15 καλύτερους νομούς της Μοναρχίας, οι 5 (4 στην Πελοπόννησο) συγκαταλέγονται και στους καλύτερους της Χρυσής Αυγής (Λακωνία, Αργολίδα, Κιλκίς, Μεσσηνία και Ηλεία).
Αυτό συμβαίνει και με 6 από τους 15 χειρότερους: Οπως και η Μοναρχία, έτσι και η Χ.Α. συγκέντρωσε τα χαμηλότερα ποσοστά της στους 4 νομούς της Κρήτης (Λασίθι, Ηράκλειο, Ρέθυμνο, Χανιά), στη Χίο και τη Λέσβο.
Ενώ η Λακωνία υποδηλώνει ομοιότητες και «συνέχεια» με την προδικτατορική και μεταπολιτευτική Δεξιά, το κέντρο βάρους της κοινωνικής της επιρροής εστιάζεται αλλού.
α) Η Χ.Α. δεν διαθέτει ιδιαίτερη επιρροή στις αγροτικές περιοχές (κλιμακώνεται από 6% στις αστικές, σε 7% στις αγροτικές), ενώ αντίθετα στη Ν.Δ. (και παλιότερα στην ψήφο της Μοναρχίας), η ψαλίδα παραμένει ιδιαίτερα έντονη. Επομένως, τα συντηρητικά αγροτικά στρώματα εξακολουθούν να υποστηρίζουν τη Ν.Δ.
β) Ο κύριος όγκος της επιρροής της συγκεντρώνεται στα αστικά κέντρα. Οχι όμως ομοιόμορφα. Η Χ.Α. υστερεί σημαντικά στις κατ’ εξοχήν αστικές περιοχές. Στα βόρεια και βορειοανατολικά και νοτιοανατολικά προάστια της πρωτεύουσας περιορίστηκε τον Μάιο σε ποσοστά κάτω από 5% και τον Ιούνιο κάτω από 4% (Εκάλη 2,3%, Φιλοθέη 2,9%, Ψυχικό 3,7%, Βούλα 4,4%, αλλά 4% και στο Πανόραμα της Θεσσαλονίκης).
Αντιθέτως, στις (ιστορικά) κατ΄ εξοχήν εργατικές-λαϊκές περιοχές της πρωτεύουσας, στη συμπαγή δυτική ζώνη της Β΄ Αθηνών και κυρίως της Β΄ Πειραιώς (9,3%), η επιρροή της υπήρξε διπλάσια (Σαλαμίνα 13%, Ταύρος 11,1%, Πέραμα 10,9%, Ρέντη 10,3%, Καματερό 9,9%). Εδώ, η εκλογική βάση της Δεξιάς τον Μάιο κυριολεκτικά τριχοτομήθηκε. Ενδεικτικά, στο Περιστέρι, η Χ.Α. έλαβε 8,4%, η Ν.Δ. μόλις 9,9% και οι ΑΝ.ΕΛΛ. προηγήθηκαν και των δύο με 10,8%. Το ίδιο συνέβη στο Αιγάλεω (Χ.Α.:7,9%, Ν.Δ.: 10,3%, ΑΝ.ΕΛΛ.: 11,6%), στο Κερατσίνι (Χ.Α.:9,4%, Ν.Δ.: 8,7%, ΑΝ.ΕΛΛ.: 12,6%) και στη Νίκαια (Χ.Α.:8,7%, Ν.Δ.: 8,9%, ΑΝ.ΕΛΛ.: 11,4%).
Η ανατροπή του κοινωνικού συμβολαίου της Μεταπολίτευσης, που επιχειρεί η νεοφιλελεύθερη πολιτική του Μνημονίου, έχει αποτέλεσμα να διαρραγεί η κοινωνική συμμαχία που συγκρότησαν μετεμφυλιακά οι κυρίαρχες τάξεις στην Ελλάδα. Σε ανοικτό κομματικό ανταγωνισμό με το άλλο τμήμα της αντιμνημονιακής Δεξιάς, τους Ανεξάρτητους Ελληνες, η Χ.Α. φιλοδοξεί να αναλάβει την εκπροσώπηση των συντηρητικών, λαϊκών, εργατικών, αλλά και «υπο-προλεταριακών» ερεισμάτων της καραμανλικής μεταπολιτευτικής Ν.Δ. που δεν ακολουθούν πλέον τον Αντ. Σαμαρά.
Θα πρέπει τέλος να επισημανθεί ότι η Χ.Α. διατηρεί ισχυρούς δεσμούς πολιτικής εκπροσώπησης και με τον στενό πυρήνα του κρατικού μηχανισμού. Αυτό το γεγονός, με προφανή πολιτική σημασία, αποτυπώνεται χαρακτηριστικά στην εκλογική συμπεριφορά των Σωμάτων Ασφαλείας. Σύμφωνα με μια εμπειρική εκτίμηση, προκύπτει, ενδεικτικά, ότι στους Αμπελόκηπους (27ο και 28ο εκλογικό διαμέρισμα του Δ.Α.), όπου ψήφισε το προσωπικό της Δ/νσης Αμεσης Δράσης Αττικής (Ζ, ΔΙΑΣ, ΔΕΛΤΑ), η Χ.Α. έλαβε τον Μάιο ποσοστό 50,7%, ενώ στην Καισαριανή (1ο εκλογικό διαμέρισμα), όπου ψήφισε το προσωπικό των Αστυνομικών Επιχειρήσεων Αττικής (ΥΜΕΤ-ΥΑΤ-ΜΑΤ), ποσοστό 46,7%, μεταβάλλοντας ταυτόχρονα και την παραδοσιακή πολιτική φυσιογνωμία του ιστορικού δήμου (γράφημα 4).
Το μετεκλογικό άλμα
Η διπλή εκλογική επιτυχία της Χ.Α. δημιούργησε δυναμική στο εκλογικό σώμα και ώθησε σε νέα ύψη την κοινωνική της απήχηση. Μετεκλογικά, η Χ.Α. ενισχύθηκε στους νέους 18-24 ετών (19,5% +6,5%) και αναδείχθηκε 3ο κόμμα. Ταυτόχρονα, διεύρυνε την παρουσία της και στις μεσαίες ηλικιακές ομάδες. Ενισχύθηκε επίσης στους ανέργους (18%, +6%), όπου είναι 2η δύναμη μετά τον ΣΥΡΙΖΑ, στις νοικοκυρές (13%, +10% -η μεγαλύτερη αύξηση) και στους συνταξιούχους (9%, +6%), όπου εξακολουθεί να υστερεί σημαντικά.
Η ανοδική της τάση τερματίστηκε το φθινόπωρο, έχοντας προσεγγίσει τον Οκτώβριο, στην εκτίμηση εκλογικής επιρροής της PI, το 12%. Στο α΄ εξάμηνο του 2013, με μικρές διακυμάνσεις, η επιρροή της έχει σταθεροποιηθεί, στα επίπεδα του 10-12%. Τους τελευταίους 2 μήνες, που προηγήθηκαν της κρίσης της ΕΡΤ, παρέμενε στο 11,5% (γράφημα 1).
Με μια παράλληλη εκτίμηση, η οποία στηρίζεται στον δείκτη κομματικής ταύτισης, ο σκληρός πυρήνας της Χ.Α. υπολογίζεται σε 3,7% και ο άμεσος περίγυρος σε 6,9%, αθροιστικά σε 10,7%. Η Ν.Δ. με τη δεξιά στροφή (η οποία προφανώς θα συνεχιστεί) και την κλιμάκωση του νέου αυταρχικού κρατισμού μπορεί ενδεχομένως να έχει συγκρατήσει την περαιτέρω άνοδο της Χ.Α., δεν έχει εντούτοις καταφέρει να τη συμπιέσει στο ελάχιστο.
Στο α΄ εξάμηνο του 2013, τα ¾ (75%) των ψηφοφόρων της Χ.Α., το 2012, παραμένουν σταθεροί στην κομματική τους επιλογή, ενώ το εκλογικό ακροατήριο του κόμματος έχει διευρυνθεί περαιτέρω, εις βάρος τόσο της Ν.Δ. όσο και των ΑΝ.ΕΛΛ.. Λόγω της επιπρόσθετης μετεκλογικής μαζικοποίησης της επιρροής της, οι «παλαιοί» ψηφοφόροι της αντιπροσωπεύουν πλέον μόνον 1 στους 2 (47%) των σημερινών. Εκείνοι που έχουν προστεθεί, προερχόμενοι από τη Ν.Δ., αποτελούν το 15%, οι προερχόμενοι από τους ΑΝ.ΕΛΛ. το 10% και από τον ΣΥΡΙΖΑ το 7%. Η μάχη για τη Δεξιά συνεχίζεται.
………………………………………………………………………………………………………………
* Πολιτικός επιστήμονας Ph.D., πρόεδρος & διευθύνων σύμβουλος της Public Issue
