Χαμόγελο κατόπιν εντολής
Του Παντελή Μπουκάλα.
Τον Μάρτιο του 2016, στο λαρισινό κατάστημα μιας πανελλαδικής αλυσίδας απολύθηκε μια υπάλληλος που δούλευε εκεί οκτώ χρόνια. Το πρόσχημα; «Δεν χαμογελούσε». Στις αρχές του φετινού Φλεβάρη, μια δημοσιογράφος απολύθηκε από ιστοσελίδα. Συνηθισμένα πράγματα. Ναι, αλλά ποιο το πρόσχημα; «Δεν χαμογελούσε». Και προχθές έγινε γνωστός ο προς υπαλλήλους εφτάλογος της «Περιφερειακής Διευθύντριας Λειτουργίας Καταστημάτων Τάδε» (δεν έχει σημασία το όνομα, το φαινόμενο είναι γενικευμένο), άξονας του οποίου είναι το χαμόγελο κατόπιν εντολής.
Δείγμα: «Θα σας αναφέρω κάποιους λόγους για να χαμογελάτε για όσους δυσκολεύονται να το κάνουν: 1. Επειδή έχετε δουλειά. 2. Επειδή πληρωνόσαστε στην ώρα σας (για αυτούς που θα πουν ότι παίρνουν 300 euro θυμίζω ότι το 300 σε σχέση με το μηδέν είναι 300% περισσότερο). […] 5. Επειδή πληρώνεστε για αυτό». Εντολή όγδοη; Χαμογελάστε δουλικά, γιατί υπάρχουν και οι «mystery shoppers», οι ψευτοπελάτες-σπιούνοι.
Αν το γέλιο, άρα και το χαμόγελο, είναι το διακριτικό γνώρισμα του ανθρώπινου είδους, η διαταγή «χαμογελάστε» είναι ευθεία προσβολή της προσωπικότητας του αποδέκτη της και ντροπιαστική για όποιον τη δίνει. Δεν μιλάω για τη συμβουλή των ψυχολόγων, να χρησιμοποιεί κανείς ιαματικά την τεχνική του χαμόγελου, ακόμα και του ζορισμένου, αλλά για την εργοδοτική διαταγή, που έχει συντροφιά της την ωμή απειλή: «Χαμογελάστε, διότι αλλιώς ίσως απολυθείτε».
Μια διαταγή που ακόμα κι αν δεν είναι πάντα ρητή, ρυθμίζει σαν βλοσυρό φάντασμα τη συμπεριφορά πολλών εργαζομένων, ιδίως πωλητών και πωλητριών. Και ψυχή να μην υπάρχει στο κατάστημα, ούτε ένας πελάτης, είναι αναγκασμένοι και όρθιοι να μένουν, ταλαιπωρώντας τη μέση και τα πόδια τους, και να χαμογελούν στο κενό. Σαν να λένε σιωπηρώς ανέκδοτα στον εαυτό τους.
Μάλλον δεν θα ’χουν διαβάσει Μαρξ όσοι κατέχουν αλυσίδες καταστημάτων ούτε τα διευθυντικά τους στελέχη. Γνωρίζουν όμως εξ ενστίκτου ότι έχουν στη διάθεσή τους όχι απλώς την εργασία του υπαλλήλου, αλλά την εργατική του δύναμη· το σώμα και τις αντοχές του, το μυαλό και τις δεξιότητές του, την ψυχή και τις ανοχές της. Το ζητούμενο δεν είναι τα δύο ή τρία κινητά ή λάπτοπ που θα πουλήσει στη βδομάδα, αλλά το σερβίρισμα, αυτό που θα φέρει τις περισσότερες πωλήσεις, ίσως και το μπόνους: τα ψεματάκια, οι υπερβολές, οι αποκρύψεις, οι κολακείες προς τον πελάτη. Και το χαμόγελο. Υποχρεωτικό. Σαν σχισμή στην άκρη των χειλιών. «Γέλα, παλιάτσο»…
Άρθρο στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
