Συνηγορία του ριζοσπαστισμού

Του Χρήστου Λάσκου *

Κερδίζει έδαφος ξανά η ιδέα πως ο ριζοσπαστισμός συνιστά επικίνδυνη τροπή της σκέψης. Γίνεται όλο και περισσότερο αποδεκτός ο ισχυρισμός πως, στην πραγματικότητα, συνιστά μεταμφίεση του λαϊκισμού.

Αλλωστε, ό,τι δεν αποδέχεται την άποψη πως το υπάρχον είναι και το μόνο λογικό, καταχωρίζεται με άνεση στον εθνολαϊκισμό.

Είναι τόση, μάλιστα, η διακριτική ικανότητα αυτών των θεωρητικών ισχυρισμών που δεν το έχουν σε τίποτε να εντάσσουν στον εθνολαϊκισμό τη Λεπέν και τον Τσίπρα, τον Τραμπ και την αντικαπιταλιστική Αριστερά, τον Βίλντερς, ακόμη και τους αναρχικούς.

Ή, σε πιο σοφτ-πενιχρή εκδοχή, όποιος δεν θεωρεί γνώμονα για τις πολιτικές του επιλογές την προσαρμογή στους «αντικειμενικούς» περιορισμούς είναι εκτός πραγματικότητας, καταδικασμένος και καταδικαστέος.

Υπάρχει, βέβαια, και η κατεξοχήν λόγια εκδοχή αυτής της σχολής σκέψης, η οποία αρνείται και αποστρέφεται τον ριζοσπαστισμό, προσάπτοντάς του, ως αναγκαία στοιχεία του, τον δογματισμό, τη λατρεία του απόλυτου, τη ροπή προς τον ολοκληρωτισμό, δείχνοντας έτσι τον επικίνδυνο χαρακτήρα του.

Πολύ περισσότερο, μάλιστα, που ο ριζοσπαστισμός, σε όλες του τις εκδοχές, χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με τους sober κριτικούς του, από απλοϊκότητα και σχηματική «ασπρόμαυρη» και μόνο- προσέγγιση της πραγματικότητας.

Τα πράγματα, όπως λένε, είναι «σύνθετα» και τα προβλήματα «δύσκολα». Πράγμα που σημαίνει πως δεν πρέπει να είμαστε απορριπτικοί, αλλά να έχουμε διάθεση σύνθεσης, ετοιμότητα για συναίνεση. Ολοι. Χωρίς περιττές αντιπαλότητες.

Για του λόγου το αληθές, συχνά οι υποστηρικτές της «σύνθετης σκέψης» επικαλούνται το παράδειγμα της -ματαιωμένης από τον τότε λαϊκισμό- ασφαλιστικής μεταρρύθμισης Γιαννίτση.

Τότε που στίφη συντεχνιακά δρώντων, απλοϊκά τοποθετούμενων και ράθυμα σκεπτόμενων πολιτών, ευεπίφορων στην παραπλάνηση, απέτρεψαν τη σωτήρια παρέμβαση, η οποία θα επέλυε το ασφαλιστικό μας πρόβλημα. Αν όχι οριστικά, πάντως για πολύ καιρό. Τόσο που σήμερα δεν θα βρισκόμασταν με την πλάτη στον τοίχο.

Είναι, όμως, έτσι; Από πού προκύπτει πως η μεταρρύθμιση Γιαννίτση συνιστούσε λύση; Ποια είναι τα σχετικά επιχειρήματα; Ποτέ δεν αναφέρονται. Με έναν τρόπο που θα ταίριαζε περισσότερο σε «απλοϊκούς ριζοσπάστες», έχουμε εκτεταμένη διάχυση αυτής της άποψης χωρίς την παραμικρή επιχειρηματολογία. Επειδή όμως πες πες κάτι μένει, είναι πολύ πιθανό πως ένα μεγάλο μέρος του κόσμου μπορεί και να το πιστεύει.

Αλήθεια, ποια απάντηση έδινε η μεταρρύθμιση στο ζήτημα της αρπαγής των αποθεματικών επί δεκαετίες; Δύσκολη η θέση των συντακτών της, αν θυμηθούμε τι παιχνίδια παίχτηκαν στο Χρηματιστήριο εκείνη την εποχή.

Ποια απάντηση έδινε στο ζήτημα της ασύλληπτης και διαχρονικής εισφοροδιαφυγής των επιχειρήσεων; Επαυε να την αντιλαμβάνεται ως «επενδυτικό κίνητρο» για τις τάξεις-στηρίγματα της κυβέρνησης Σημίτη; Του Σημίτη, θυμίζω, που είχε ως πρόταγμα (sic) να μετατρέψει τους εργαζόμενους σε απασχολήσιμους.

Ελυνε το πρόβλημα της ασύγγνωστης «απροθυμίας» του κράτους να ανταποκριθεί στην υποχρέωση συμβολής του στην τριμερή χρηματοδότηση;

Αν επιλύονταν αυτά τα προβλήματα, το σύστημα θα ήταν βιώσιμο –ή και ανθηρό ακόμη. Και δεν επιλύονταν, σε καμία περίπτωση. Γιατί δεν έπρεπε να θιγούν οι κοινωνικές συμμαχίες με κέντρο τα μικρά και μεγάλα αφεντικά, που φτιάχνονταν μέσα από τη φοροδιαφυγή, τη φοροκλοπή, την εισφοροδιαφυγή και τη διαρκή επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων για τους μισθωτούς, διά της «ευλυγισίας–ευελιξίας», που τότε ξεκινούσε για τα καλά τη διαδρομή της.

Η κατευθυντήρια, άλλωστε, ιδέα των «εκσυγχρονιστικών» κυβερνήσεων ήταν πως η λύση πάντοτε βρίσκεται στην αγορά. Γι’ αυτό κιόλας οι συγκεκριμένες κυβερνήσεις υπήρξαν οι πρωταθλήτριες των ιδιωτικοποιήσεων στην Ελλάδα, είκοσι χρόνια πριν από τα μνημόνια, αποδίδοντας στο κεφάλαιο, με άμεσο τρόπο, ένα μεγάλο μέρος των δημόσιων επιχειρήσεων και, κυρίως, το σύνολο του χρηματοπιστωτικού συστήματος, αυτού που τόσο άξιο αποδείχτηκε στη συγκυρία της κρίσης, ώστε το χρυσοπληρώσαμε έκτοτε πολλές φορές –ακόμη και οι άνεργοι.

Δεν είναι τυχαίο πως, από την πρώτη παρέμβαση Σπράου, λίγο πριν από τη μεταρρύθμιση Γιαννίτση, βασικό μέρος της λύσης θεωρήθηκε ο «τρίτος πυλώνας», δηλαδή το τμήμα της σύνταξης που θα καλυπτόταν από τον ιδιωτικό ασφαλιστικό τομέα. Σκεφτείτε τι θα είχε μείνει, μετά το 2010, αν είχε γίνει μια τέτοια επιλογή.

Κι όμως. Εγκαλούνται όσοι αντέδρασαν τότε, με τα παραπάνω επιχειρήματα, ως φταίχτες. Αυτοί και όχι οι σοσιαλ–θατσερικοί της εποχής εκείνης.

Και σήμερα εγκαλούνται όσοι υποστηρίζουν πως άνεργοι και μισθωτοί έχουν απολύτως ανταγωνιστικά συμφέροντα απέναντι στα αφεντικά, ειδικά μέσα στο περιβάλλον της κρίσης. Εγκαλούνται ως απλοϊκοί, μη αντιλαμβανόμενοι τη «συνθετότητα» και τη «δυσκολία» των πραγμάτων.

Μόνο που αυτοί που εγκαλούν όσους θεωρούν πως δεν υπάρχουν παρά «ριζικές» και «συγκρουσιακές» λύσεις δείχνουν να μην κατανοούν πως τα πράγματα είναι πολύ πιο «σύνθετα» και «δύσκολα» για τις κατώτερες τάξεις. Θέλω να πω, η «δυσκολία» και η «συνθετότητα» έχουν κι αυτές διαβαθμίσεις ανάλογα με την τάξη στην οποία ανήκεις.

Γι’ αυτό το σύνθημα «να πληρώσουν οι πλούσιοι» είναι λιγότερο απλοϊκό απ’ ό,τι φαίνεται. Το πώς θα γίνει αυτό είναι το επίδικο. «Δύσκολο», πραγματικά.

* Οικονομολόγος, εκπαιδευτικός

Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ