Πολυξένη Βελένη, «Είμαι η Άλλη»
Του Γιώργου Καλιεντζίδη, δημοσιογράφου, συγγραφέα*
Έργο της Πολυξένης Βελένη, γεννήθηκε και ζει στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε αρχαιολογία και θέατρο και σήμερα είναι Διευθύντρια στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Από το βιοεργογραφικό της, αυτό που δημοσιεύεται στο βιβλίο, για το οποίο είμαστε εδώ, απουσιάζει η ποιητική της συλλογή καθώς και το αρχαιολογικού περιεχομένου Θεσσαλονίκη νεράιδα, βασίλισσα, γοργόνα.
Το πεζογράφημα «Είμαι η Άλλη» χαρακτηρίζεται από τη συγγραφέα ως συλλογή διηγημάτων, αλλά υποπτεύομαι ή υποθέτω ότι οι 15 αυτοτελείς ιστορίες του επιθυμούν να είναι μέρος / κεφάλαια ενός μυθιστορήματος, καθώς το τελευταίο κεφάλαιο, και το πιο εκτενές- ενσωματώνει όλα τα πρόσωπα και τις ιστορίες που προηγούνται. Αυτή ακριβώς η ανάπτυξη του βιβλίου, στο τέλος της αναγνωστικής σου πορείας, στο κλείσιμο της τελευταίας σελίδας, σου δημιουργεί την ανάγκη να ξαναδείς/ξαναδιαβάσεις τις ιστορίες που προηγήθηκαν. Να γνωρίσεις καλύτερα τις ηρωίδες και τους λίγους αριθμητικά ήρωές του.
Και στα 15 κεφάλαια του βιβλίου συναντάμε τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης πεζογραφίας, που στην πλειοψηφία της κινείται στο χώρο της υπαρξιακής αναζήτησης και αγωνίας για το χρόνο, το θάνατο, τον έρωτα, την προδοσία, τους φόβους και τις φοβίες, τα όνειρα, το αξιακό σύστημα, την αγάπη, τη φιλία. Επίσης, συναντάμε συχνά γυναίκες που έχουν μεταναστεύσει στην Ελλάδα για οικονομικούς λόγους: η Ελεονώρα από την Αλβανία, η Μάρνα και η Νερένα από την Γεωργία, η Στεφανία από τη Μολδαβία. Αλλά και άντρες εργατικούς ή ανεπρόκοπους ή νταβατζήδες που εκμεταλλεύονται τις γυναίκες τους. Αξιοπρόσεχτη και η ιστορία με την κόρη Έλληνα πολιτικού πρόσφυγα, την Ολυμπία ή Μπία η οποία έρχεται στην Ελλάδα στα 13ης χρόνια από την Γεωργία.
Οι ιστορίες ξετυλίγονται στην Ελλάδα, στη Θεσσαλονίκη.
Στην πρώτη ιστορία του βιβλίου της Πολυξένης Βελένη, εκείνη είναι καθηλωμένη σε αναπηρικό καροτσάκι, εκείνος φοιτητής της νομικής με μηχανή, εκείνη λατρεύει τις μηχανές, μεταξύ τους αναπτύσσεται ανομολόγητη ερωτική έλξη, εκείνος ολοκληρώνει τις σπουδές του, διακόπτεται η επικοινωνίας του.. Αφηγητής της ιστορίας εκείνος, αποφαίνεται ότι «[…] τα απωθημένα του πρέπει να τα εκπληρώνει κανείς σε αυτή τη ζωή. Οπωσδήποτε. Με κάθε τρόπο. Όποιο κι αν είναι το τίμημα».
Η δεύτερη ιστορία, της Ολυμπίας, κόρη πολιτικού πρόσφυγα, έρχεται στην αρχή της εφηβείας της στην Ελλάδα, δεν γνωρίζει την ελληνική γλώσσα, δεν καταφέρνει να την μάθει σωστά, από τον αδερφό της σεξουαλική παρενόχληση, παντρεύεται φίλο του για να γλυτώσει, γίνεται μητέρα, καθαρίζει σπίτια, της αρέσει να χορεύει ροκ εν ρολ και να ονειρεύεται, ονειρεύεται να επιστρέψει στη Γεωργία, δεν της αρέσει το κλίμα και τα χρώματα της Ελλάδας, αναβάλλει την επιστροφή της, το παιδί της δεν έχει πατρίδα, δεν έχει διαβατήριο, δεν μπορεί να ταξιδέψει, ελπίζει να πάρει μαζί της και το παιδί, για να μην αγαπήσει τον τόπο που εκείνο γεννήθηκε. Τελειώνει η ιστορία μας με ένα «ίσως».
Η «αναμέτρηση» μιας γυναίκας με ένα περιοδικό Life Style, αποτελεί τον πυρήνα της επόμενης ιστορίας. Η «συνομιλία» με τον κόσμο που αυτό της προτείνει, με τις αξίες που έχει ιεραρχήσει, με τα στερεότυπα που δημιουργεί, την ανάγκη να καταναλώνεις για να καταναλώνεις, την λυτρωτική και αναζωογονητική επίδραση του Shopping therapy.
Η Ελεονώρα είναι η ηρωίδα της τέταρτης ιστορίας. Από την Αλβανία, έρχεται με τον άντρα της στην Ελλάδα, καθαρίζει σπίτια, ο κουνιάδος της τη λιγουρεύεται, ο άντρας της μπλέκει με μια πόρνη, ο κουνιάδος της τα ρίχνει, ο γιός της είναι ο κόσμος της, μαθαίνει μαζί του ελληνικά, αριστεύει ο γιος αλλά δεν του δίνουν να κρατήσει τη σημαία, φεύγει (ο γιός) για Γαλλία, εκείνη όχι, καθαρίζει σπίτια, «εδώ αισθάνεται πια σαν να είναι στην πατρίδα της».
Στην πέμπτη ιστορία μας, εκείνη από έναν στιγμιαίο δισταγμό, δεν σκοτώνει το σκουλήκι που εμφανίστηκε στην καταπράσινη βεράντα της. Γίνεται αιτία να αφανιστούν τα φυτά που λατρεύει, χιλιάδες σκουλήκια δεν καταφέρνει να τα εξοντώσει, «με την κακία και τα σκουλήκια δεν τα βγάζει πέρα εύκολα». Τέλος ξεριζώνει όλα τα φυτά και «την άλλη μέρα έφτιαξε τον κόσμο της από την αρχή».
Η Μάρνα από τη Γεωργία, ο άντρας της μπογιατζής στην αρχή, μετά ρεμάλι, εκείνη μαθαίνει ελληνικά, αγοράζουν διαμέρισμα, ο άντρας της μεθοκοπά, τη δέρνει, γηροκομεί μια γιαγιά, διαβατήριο για Γερμανία, η Μάρνα φεύγει (;).
Μαζεύει/αγοράζει ρούχα, η γυναίκα της έβδομης ιστορίας, τα ρούχα είναι η συντροφιά της, ο χρόνος περνά, βλέπει τα χρόνια της σ’ ένα καθρέφτισμα στο παράθυρου του σπιτιού της: «Άδεια η ψυχή της απ’ όλα». Πετά όλα της τα ρούχα και, τέλος, πυρπολεί τη ζωή της.
Η Μολδαβή Στεφανία σιχαίνεται τους άντρες, αντί για πείνα… γάμος, ο πατέρας μπεκρής, ο άντρας της μεταμορφώνεται σε μαστροπό της, στη Ρόδο, την δέρνει, φεύγει για Θεσσαλονίκη μαζί το 5χρονο κοριτσάκι της, δουλειές του ποδαριού, συγκατοικεί με άλλη γυναίκα, γίνονται ζευγάρι, φτιάχνουν ένα μαγαζί «για κουρασμένες ψυχές».
Νερένα, της ένατης ιστορίας, Γεωργιανή, φροντίζει μια γιαγιά στη Θεσσαλονίκη, δουλεύει παράνομα, έχει δύο αγόρια στη Γεωργία, καταφέρνει να γυρίσει στην πατρίδα της αλλά επιθυμεί να επιστρέψει στην Ελλάδα, κάθε βράδυ κλαίει.
Εκείνη, της δέκατης ιστορίας, την τρομοκρατούν τα σπυράκια, σπυράκια επίμονα, αποφασισμένα να καταλάβουν όλο το σώμα της, η βόλτα με μηχανή την λυτρώνει, γυμνή, αδιαφορεί για τις ξεσκισμένες σάρκες της. Τι σου κάνουν τα σπυράκια! Μέχρι και εφιάλτης γίνονται.
Εκείνος σκηνοθέτης, εκείνη βοηθός φωτογραφίας, ερωτευμένοι, εκείνος και με μια μηχανή, μικρή την αποκαλεί, εκείνη ζηλεύει που την παραμελεί για την μικρή/τη μηχανή, εκείνος γνωρίζει και μια άλλη μικρή, πραγματικά μικρή, εκείνος φεύγει με την πραγματικά μικρή, εκείνη…
Της δωδέκατης ιστορίας: πρωταγωνιστεί γυναίκα, χωρίς αυτοπεποίθηση, ανασφαλής, θέλει να μοιάσει με όλες όσες συναντά στο δρόμο, δεν έχει στόχο, δεν βρίσκει τον εαυτό της, στο τέλος ο καθρέπτης της έδειχνε μια γριά.
Κεντρικό πρόσωπο εκείνος, γιος Σουηδέζας δίμετρης και ενός ψαρά, το ένα του χέρι ατροφικό –παιδί της Θαλιδομίδης-, τον παρατάει η μάνα, ο πατέρας αλλού, γνωρίζει εκείνην, μεγαλύτερή του, ζουν μαζί.
Η ιστορία του πατέρα, πρόσφυγας από Ανατολική Θράκη, η κόρη τον θυμάται, μιλάει για τη ζωή του, εκείνος δεν πήγε να δει την πατρίδα, εκείνη την βλέπει από πλοίο στον Ελλήσποντο, ομολογεί: «Σαν ένα κομμάτι μου να είναι εδώ, σαν να ’ναι δω οι απαρχές της ύπαρξής μου».
Για την δέκατη πέμπτη ιστορία θα μιλήσω στο τέλος.
Ποιοι είναι οι πιθανοί στόχοι της Πολυξένης Βελένη με τη συλλογή διηγημάτων «Είμαι η Άλλη»;
Οι ηρωίδες της είναι άνθρωποι που συναντάμε καθημερινά, που δεν μπορούμε να υποπτευτούμε ή να μαντέψουμε τη γραμμή της ζωής τους.
Η αγωνία για την επιβίωση από τη μια και οι φοβίες και υστερίες μια ζωής, με αρχή και τέλος την κατανάλωση, κι ότι την ακολουθεί, από την άλλη.
Οι γυναίκες της ανήκουν σε δύο διαφορετικούς κόσμους: ο πρώτος είναι εκείνος της οικονομικής ανασφάλειας στην οποία βρίσκονται οι περισσότερες και ο δεύτερος εκείνος που δίνει τη δυνατότητα κατανάλωσης για ψυχοθεραπεία, τη δυνατότητα να φοβάσαι τα σπυράκια σου, να αυτοκτονείς. Εκείνες του πρώτου κόσμου δεν έχουν χρόνο να σκεφτούν σπυράκια, ψυχώσεις, υπαρξιακές αγωνίες. Τρέχουν από σπίτι σε σπίτι, παλεύουν με τα σφουγγαρόπανα, τα ξεσκονόπανα, τις ιδιοτροπίες των κυριών που φροντίζουν. Οι άλλες έχουν το χρόνο να μελαγχολούν, να στοχάζονται, να επιβεβαιώνονται, να αμφισβητούν.
Κοντά στους δύο αυτούς κόσμους υπάρχουν και δύο πρόσωπα, ο πατέρας και η μάνα, τα οποία έρχονται να ενώσουν και να αγκαλιάσουν αγωνίες, μικρές συγκινήσεις και χαρές. Να ενώσουν και να συνδέσουν τις ιστορίες. Σαν απαλό αεράκι που δροσίζει το ιδρωμένο από τη ζέστα μέτωπο. Σταθερά σημεία αναφοράς.
Υπάρχει και εκείνη, η Άλλη, αυτή που δεν φανερώνει το όνομά της, αλλά υπάρχει για να οικοδομεί τη ζωή των ηρώων της και να φιλά τη μνήμη της μάνας και του πατέρα. Και πιο πολύ εκεί επιμένει, προσπερνώντας τις υπαρξιακές αγωνίες και φοβίες της.
Οι πιθανοί στόχοι της; Να αγαπήσουμε αυτές τις γυναίκες, να προσέξουμε για λίγο τη ζωή τους.
Κλείνοντας θα πρέπει να σας πω λίγα λόγια για την 15η ιστορία. Λοιπόν, αυτήν θα την διαβάσετε στο βιβλίο.
*Ομιλία στην εκδήλωση παρουσίασης του βιβλίου, που πραγματοποιήθηκε στο Κιλκίς, στις 28 Σεπτεμβρίου 2016
