Μπορεί να κυβερνήσει…
…η Αριστερά;
Του Βλάση Αγτζίδη.
Η προοπτική να έρθει πρώτο ένα κόμμα της Αριστεράς στις επόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές έχει κάνει εξαιρετικά επίκαιρο τον προβληματισμό για τη δυνατότητά της να κυβερνήσει τον τόπο. Το δημόσιο διάλογο ήρθε να εγκαινιάσει μια νέα έκδοση με τίτλο «Κυβέρνηση της Αριστεράς. Δρόμος για το μέλλον ή παρένθεση» (εκδ. Τόπος, Αθήνα, 2013).
Όσο και αν το ερώτημα φαντάζει νέο, εν τούτοις η συζήτηση έχει αρχίσει εδώ και 150 χρόνια, από την εποχή της Α’ Διεθνούς (περί το 1850) και της Παρισινής Κομμούνας (1871), έως το Μάη του ’68 και τη σοβιετική κατάρρευση (1991) και κατά καιρούς έχει γίνει ένα από τα σημαντικότερα θέματα του διαλόγου –και όχι μόνον εντός της Αριστεράς. Κορυφαίες στιγμές αυτού του διαλόγου, αλλά και των σφοδρών συγκρούσεων, υπήρξαν:
* Η μεγάλη ιδεολογική σύγκρουση -που μπορεί να θεωρηθεί και η πρώτη σχετική- για το «κράτος» και τη συνωμοτική αντίληψη που έλαβε χώρα μεταξύ των αναρχικών υπό τον Μιχαήλ Μπακούνιν και των κομμουνιστών υπό τους Μαρξ και Ενγκελς.
* Η ιδεολογική σύγκρουση με τους δεξιούς σοσιαλδημοκράτες τύπου Μπερστάιν για τα όρια της μεταρρύθμισης.
* Η σύγκρουση της Λούξεμπουργκ, του Τρότσκι και του Πλεχάνοφ με τον Λένιν για το ζήτημα ή μη της πρωτοκαθεδρίας του κόμματος.
* Η σύγκρουση εντός του επαναστατικού μετώπου μετά τον Οκτώβρη του ’17 για τα όρια του συμβιβασμού με το γερμανικό (και νεοτουρκικό) ιμπεριαλισμό, όπου υπερίσχυσαν οι συμβιβαστικές απόψεις του Λένιν.
* Η ιδεολογική και ένοπλη σύγκρουση μεταξύ σταλινικών, τροτσκιστών και αναρχικών εντός του δημοκρατικού μετώπου κατά τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο (1936-1939).
* Η συζήτηση για το σταλινισμό και τον ολοκληρωτισμό, που έγινε κυρίως στη Δύση το επόμενο διάστημα από το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ (1956), αλλά και η κριτική από τον Μάο για το «ρεβιζιονισμό».
* Η αντιπαράθεση του Ενβέρ Χότζα με τις ιδέες της εργατικής αυτοδιαχείρισης των Τζίλας, Κορντέλι, Ράνκοβιτς.
* Οι αναζητήσεις στην εποχή της περεστρόικα (1985-1991), όταν Πολωνοί και Σοβιετικοί διανοούμενοι άρχισαν να συζητούν για τη δυνατότητα δημοκρατικής μετεξέλιξης του γραφειοκρατικού μοντέλου και δημιουργίας ενός σοσιαλισμού που θα χαρακτηριζόταν από ελευθερία, αληθινή κοινωνική ισότητα κ.ά.
Η ελληνική εμπειρία
Φαίνεται ότι το μεταίχμιο που διανύει η σύγχρονη ελλαδική κοινωνία, φέρνει ξανά τη συζήτηση για την κοινωνική αλλαγή στο επίκεντρο. Βέβαια, στην ελληνική περίπτωση ουδέποτε έως σήμερα η συζήτηση έλαβε την έκταση και το βάθος που απαιτούσαν οι συνθήκες. Πιθανόν, η αιτία για την υστέρηση μπορεί να αναζητηθεί στην ανώμαλη μεταπολεμική εποχή και στην ακραία βία που άσκησε κατά της Αριστεράς η συντηρητική παράταξη από τον Δεκέμβρη του ’44 και εφεξής. Η βία αυτή στέρησε από την Αριστερά μια διανοούμενη γενιά, που λίγα χρόνια πριν και εν μέσω της ναζιστικής Κατοχής είχε δημιουργήσει το εντυπωσιακό και πρωτοποριακό πείραμα της δημοκρατικής Κυβέρνησης του Βουνού (ΠΕΕΑ). Παράλληλα, η Αριστερά επηρεάστηκε από την έλλειψη φυσιολογικής πολιτικής ζωής, εξαιτίας του εκτεταμένου παρακράτους που δημιουργήθηκε μετά τον Εμφύλιο και οδήγησε στη Χούντα και στην Κυπριακή Προδοσία. Η έλλειψη αυτή, μαζί με τα συμπλέγματα που δημιούργησε η ήττα της στον Εμφύλιο και η πολιτική προσφυγιά, ενίσχυσαν την εξάρτησή της από ξένα κέντρα (Μόσχα, Βουκουρέστι), όπως επίσης ενίσχυσαν την ακαμψία και το δογματισμό.
Πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι ιδέες του αντιολοκληρωτικού σοσιαλισμού κέρδισαν μεγάλο μέρος της Αριστεράς στην εποχή της ΕΔΑ. Σημαντική αιτία της ιδεολογικής υστέρησης και της έλλειψης ικανοποιητικής συζήτησης μπορεί να εντοπιστεί επίσης και στην ύπαρξη ενός σκληρού σταλινικού κόμματος και αντίστοιχων ιδεών, που διαμόρφωσαν για δεκαετίες την αριστερή αντίληψη και εγκλώβισαν ένα μέρος του δημοκρατικού ελληνικού λαού. Δεν είναι τυχαίο ότι διανοούμενοι, που η εμβέλειά τους ξεπερνούσε τα ελλαδικά σύνορα, δεν δημιουργήθηκαν εντός της ελλαδικής Αριστεράς. Προσωπικότητες που έβαλαν το στίγμα τους στο διεθνή χώρο, όπως ο Πουλαντζάς, ο Παπαϊωάννου, ο Καστοριάδης, θα ανθίσουν μόνο στο εξωτερικό, ευνοημένοι από το ανοιχτόμυαλο πνεύμα, αλλά και λίγο αργότερα από το περιβάλλον ελευθερίας και ανάτασης, που πρόσφερε στην ευρωπαϊκή ζωή ο Μάης του ’68. Η Ελλάδα παρέμεινε σε μια γκρίζα ιδεοληπτική ζώνη, γεμάτη σύγχυση, συντηρητισμό και παρανοήσεις, απ΄ όπου απουσίαζε η δροσιά, η ζωντάνια και η φαντασία που είναι συστατικά στοιχεία του αγώνα για την κοινωνική αλλαγή.
Ένα από τα παράδοξα της ελληνικής ζωής είναι το γεγονός ότι -ανεξάρτητα της περιβάλλουσας ιδεολογίας- υπήρξαν σε τμήματα της κοινωνίας δομές και παραγωγικές σχέσεις ευρέως αποδεκτές, που παραπέμπουν στον πιο σκληρό πυρήνα της κομμουνιστικής αντίληψης για την κοινωνική οργάνωση. Αυτή η διαπίστωση αφορά τα εκατοντάδες ορθόδοξα μοναστήρια που αποτελούν κοινοβιακές κοινοκτημονικές ενώσεις απ’ όπου απουσιάζει ο εργασιακός διαχωρισμός, καθώς και κάθε μορφής ιδιοκτησιακή σχέση του ατόμου με τα μέσα παραγωγής, τα οποία ανήκουν εξ ολοκλήρου στη συλλογικότητα.
Όσον αφορά τα ιδεολογικά της Αριστεράς, είναι γεγονός ότι με τη Μεταπολίτευση υπήρξε μια θετική έκρηξη στον τομέα των ιδεολογικών αναζητήσεων και κάποιων ατελών πειραματισμών. Ακόμα και στο χώρο της σοσιαλδημοκρατίας, στα πρώτα χρόνια του ΠΑΚ και του ΠΑΣΟΚ πριν σαρώσει τα πάντα ο ακραίος λαϊκισμός και η αλλοτρίωση που επέβαλε ο Ανδρέας Παπανδρέου και οι πιστοί του, υπήρξε όπως φαίνεται, μια ενδιαφέρουσα συζήτηση για τις δυνατότητες του δημοκρατικού σοσιαλισμού να διαχειριστεί πολιτικά το μέλλον του τόπου. Πάντως, χαρακτηριστικό των παθογενειών της Αριστεράς και της μερικής της αποκοπής από τον ίδιο το λαό, υπήρξε η συστράτευση –ίσως και η υποταγή- ενός σημαντικού μέρους της στον αντιλαϊκό νεοφιλελευθερισμό των κυβερνήσεων Σημίτη-Παπανδρέου και η συμμετοχή στη νομή της εξουσίας.
Η συζήτηση αρχίζει
Ουδέποτε έως σήμερα έλαβε χώρα η σε βάθος συζήτηση για το τι σημαίνει Αριστερά σε μια σύγχρονη κοινωνία και το πώς θα μπορούσε να διαχειριστεί πολιτικά συνθήκες κρίσης και οικονομικής κατάρρευσης σ’ έναν ασταθή χώρο που βρίσκεται στο σημείο που τέμνεται η Ανατολική Μεσόγειος και η Εγγύς Ανατολή, όπου ακόμα εκκρεμεί η χάραξη των τελικών συνόρων (Αιγαίο, Μεσοποταμία, Παλαιστίνη κ.λπ.) και κυριαρχούν εθνικισμοί, αλυτρωτισμοί και φονταμενταλισμοί. Επίσης, ουδέποτε συζητήθηκε το περιεχόμενο που θα μπορούσε να έχει ο μυθικός όρος «επανάσταση» σ’ ένα περιβάλλον ύστερης νεωτερικότητας (ή για κάποιους «μετανεωτερικότητα») και μεταεθνικής πολιτικο-οικονομικής συγκρότησης της Ευρώπης.
Ακριβώς αυτή την πρόκληση της δημόσιας συζήτησης έρχεται να ενεργοποιήσει το βιβλίο των εκδόσεων Τόπος με τίτλο «Κυβέρνηση της Αριστεράς. Δρόμος για το μέλλον ή παρένθεση». Στο βιβλίο αυτό έντεκα πολιτικοί επιστήμονες και άνθρωποι της πολιτικής δράσης καταθέτουν τις απόψεις τους για το πώς θα μπορούσε να κυβερνήσει τον τόπο η Αριστερά εάν ο λαός της αναθέσει αυτό το ρόλο. Στη συλλογική έκδοση και σε μια πρώτη δημόσια κατάθεση των απόψεών τους, συμμετέχουν οι Λεωνίδας Βατικιώτης, Ρένα Δούρου, Γιάννης Δραγασάκης, Μάκης Ζέρβας, Θανάσης Καμπαγιάννης, Χρήστος Κεφαλής, Δημήτρης Μπελαντής, Σοφία Σακοράφα, Παναγιώτης Σωτήρης, Γιάννης Τόλιος, Θεανώ Φωτίου.
Χωρίς τίτλοΟ Χρήστος Κεφαλής, συγγραφέας αλλά και επιμελητής της έκδοσης, υποστηρίζει: “Το να υπάρξει η κυβέρνηση της Αριστεράς, με κορμό το ΣΥΡΙΖΑ, φαίνεται σήμερα εντελώς ρεαλιστικό. Αν θα δικαιώσει τις ελπίδες του κόσμου, ακυρώνοντας τις βάρβαρες πολιτικές των Μνημονίων, είναι σαφώς ένα πιο σύνθετο ερώτημα. Οι δυσκολίες και οι πιέσεις που θα ασκηθούν από ξένα και εγχώρια κέντρα θα είναι μεγάλες. Σε κάθε περίπτωση θα πρόκειται για ένα πρωτότυπο εγχείρημα, χωρίς ακριβή ιστορικά προηγούμενα.
Πολλά θα εξαρτηθούν από τη διεθνή και εσωτερική κατάσταση, την εξέλιξη των ευρωπαϊκών συσχετισμών, την πορεία των κοινωνικών κινημάτων. Ωστόσο, κρίσιμος παράγοντας στην επιτυχία θα είναι η ικανότητα της ίδιας της Αριστεράς να εμπνεύσει και να πείσει, δίνοντας απαντήσεις στα προβλήματα του λαού μας και δείχνοντας την αναγκαία πολιτική βούληση στην υλοποίησή τους. Το σχέδιο, η στρατηγική, οι κεντρικές προοπτικές, ο βαθμός ενότητας των δυνάμεων της Αριστεράς γύρω από αυτές αποτελούν κρίσιμες διαστάσεις του εγχειρήματος.
Μια αριστερή διακυβέρνηση δεν νοείται χωρίς βαθιές ριζοσπαστικές αλλαγές στην κοινωνία. Το ποιες θα είναι όμως αυτές οι αλλαγές, εάν θα απαιτήσουν έξοδο από το ευρώ ή μπορεί να προωθηθούν εντός της ευρωζώνης, κ.λπ., παραμένουν ανοικτά ερωτήματα. Το βιβλίο των Εκδόσεων Τόπος στοχεύει να συνεισφέρει στη σχετική συζήτηση, παρουσιάζοντας τις κύριες απόψεις στον ευρύ αριστερό χώρο, ώστε τελικά ο αναγνώστης να διαμορφώσει τη δική του κριτική άποψη.”
Άρθρο στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
