Η ντροπή των φτωχών
Του Όμηρου Ταχμαζίδη
———————————————————————————————————————————————————————————————-Η έννοια της πενίας είναι σχετική, ορίζεται από το κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο αναφέρεται. Σήμερα ανθούν πάλι οι σχετικοί προβληματισμοί. Ο «κρατικά ρυθμιζόμενος καπιταλισμός» ( Juergen Habermas ) έχει αποχαιρετήσει προ πολλού το ιστορικό προσκήνιο και η παγκοσμιοποιημένη οικονομία αποδόμησε κάθε δυνατότητα κρατικής παρέμβασης. Έτσι οι οικονομικές κρίσεις καταγράφονται ως κρίσεις του κοινωνικού κράτους. Το τελευταίο εγκλωβίστηκε στην παγίδα που επέβαλλε το κεφάλαιο μέσω της διαρκούς διαδικασίας αναδιαρθρώσεων και επιταχύνσεων.
Στη συγκυρία που διανύουμε ο κίνδυνος της πενίας σκιάζει και τα μικροαστικά στρώματα. Η σύγχρονη μορφή της αφορά μια κατάσταση μειωμένων κοινωνικών επαφών, μειωμένης κοινωνικής αποδοχής, περιθωριοποίησης, ψυχολογικής πίεσης και άγχους. Στην «αθλιότητα του κόσμου» (Pierrer Bourdieu), η πενία καταγράφεται επιστημονικώς μέσω των κοινωνικών στατιστικών, αλλά τούτες «αποκρύπτουν» το γεγονός ότι ακόμη και η προσωρινή φτώχεια επιβαρύνει αρνητικά την εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του και μειώνει την αυτοεκτίμησή του. Κάτι που θα το σημαδεύει εφ΄ όρους ζωής.
Το υποκείμενο της μισθωτής εργασίας σε περιόδους κρίσης «υποχωρεί», ώστε να διασφαλίζει με κάθε κόστος εργασία. Εδώ συναντά ο φόβος της ολίσθησης σε συνθήκες πενίας την απολιτικοποίηση των όρων διαβίωσης. Το φαινόμενο παρουσιάζει διπλή όψη: τα άτομα αποφεύγουν να καταστήσουν την πενία τους ορατή και, ταυτοχρόνως, η ίδια η κοινωνία αρνείται να τη θεωρήσει ως «φυσιολογική» κοινωνική συνθήκη, διότι έτσι θα αμφισβητούνταν οι βάσεις νομιμοποίησης του βιομηχανικού καπιταλισμού.
Η καλυμμένη πενία ή πενία της ντροπής εκδηλώνεται συμβολικά, π.χ. όταν μια οικογένεια δανείζεται για να πάει διακοπές, ώστε να συγκαλύψει προς τα έξω την οικονομική της αδυναμία. Οι φτωχοί που ντρέπονται, συμπεριφέρονται σε ευθεία αναλογία με τους σκοπούς προς την ικανοποίηση εκείνων που επιδιώκουν να μετατρέψουν την πενία σε πολιτικό ταμπού. Η ντροπή των φτωχών είναι κομφορμιστική και επιδεινώνει ακόμη περισσότερο τη θέση τους.
Από επιστημονικής θεωρητικής σκοπιάς χρειαζόμαστε επειγόντως μια θεώρηση των συνθηκών πενίας, οι οποίες προκύπτουν εν μέσω κρίσης, από πολιτικής-πρακτικής απαραίτητη είναι μια νέα αυτοπεποίθηση των λαϊκών στρωμάτων που θα εστιάζει στην αλληλεγγύη και θα αντιστέκεται στις πιέσεις που ασκεί η «κοινωνία του άγχους» (P. Sloterdjik) μέσω των ραγδαίων αλλαγών και θα ενισχύει το άτομο στον αγώνα του να αποκτήσει την ελάχιστη εποπτεία σε μια καθημερινότητα διαρκούς περιδίνησης.
Σημείωση: Το κείμενο αυτό δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα «Δρόμος της Αριστεράς» την Τρίτη 15 Ιουνίου 2010.
