Η κληρονομιά…

Του Γιώργου Μαργαρίτη*

Εκατό χρόνια πέρασαν από τον Μάρτιο του 1917. Μαινόταν τότε στην Ευρώπη ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο εφιαλτικός επίλογος της περιόδου του θριάμβου της αστικής τάξης και της παγκόσμιας κυριαρχίας του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού.

Μια περίοδος που ακόμα τη θυμούνται με νοσταλγία στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις και επιμένουν να την ονομάζουν στα βιβλία Ιστορίας «Μπελ Επόκ» (ωραία εποχή).

Τον Μάρτιο λοιπόν αυτής της αιματηρής χρονιάς το τριακοσίων χρόνων καθεστώς της δυναστείας των Ρoμανόφ κατέρρευσε στη Ρωσία. Κατέρρευσε δε με ταχύτητα και ευκολία που άφησε όλους άφωνους. Ο τσάρος Νικόλαος Β’ παραιτήθηκε πολύ πιο γρήγορα απ’ ό,τι του ζητήθηκε και ουδείς στενός συγγενής του θέλησε να τον διαδεχθεί στον θρόνο.

Η αιτία των εξελίξεων ήταν το απόλυτο αδιέξοδο στην ώς τότε ακολουθούμενη πολιτική: η τυφλή πρόσδεση στη συμμαχία της Εγκάρδιας Συνεννόησης (Αντάντ) και ως εκ τούτου, η επιμονή σε έναν καταστροφικό πόλεμο που στέγνωνε κάθε ικμάδα της χώρας σε αίμα και σε πλούτο.

Ο παρονομαστής ετούτης της επιμονής ήταν οι πολύπλευρες δεσμεύσεις του καθεστώτος αλλά και της άρχουσας τάξης της Ρωσίας –αστικής τάξης και αριστοκρατία της γης– στο «δυτικό» κεφάλαιο, εκείνο δηλαδή που είχε τις τράπεζες και τα θησαυροφυλάκιά του στο Λονδίνο και το Παρίσι.

Ετούτα τα δυτικά κεφάλαια είχαν «αναστήσει» το καθεστώς μετά τον κλονισμό του 1905 –την ταπείνωση στον πόλεμο με την Ιαπωνία και την επανάσταση που ξέσπασε αμέσως μετά– ενώ ο ρωσικός καπιταλισμός εξαρτιόταν ποικιλότροπα από τα ίδια αυτά κεφάλαια και τους συνακόλουθους «επενδυτές» που εκμεταλλεύονταν τους φυσικούς και ανθρώπινους πόρους της χώρας.

Η εξαέρωση του τσαρικού καθεστώτος οφειλόταν στη γενική δυσπραγία που μετατρεπόταν σε οργή. Οι εργάτες, οι αγρότες, τα μικροαστικά στρώματα, η συντριπτική πλειονότητα του λαού της χώρας αρνιόταν πλέον να δεχθεί αδιαμαρτύρητα τις συνθήκες εξαθλίωσης και τον μαζικό θάνατο των παιδιών της που ο πόλεμος έφερνε.

Το εκρηκτικό κλίμα που δημιουργήθηκε δεν έφερε όμως στην πολιτική εξουσία τους πολλούς που υπέφεραν. Αντίθετα έφερε στην εξουσία τη Δούμα –το Κοινοβούλιο–, το όργανο δηλαδή μέσα από το οποίο εκφράζονταν οι αστοί, οι οικονομικά και κοινωνικά ισχυροί της χώρας.

Τα συμφέροντα των τελευταίων σε μεγάλο βαθμό ταυτίζονταν με εκείνα που υπηρετούσε το προηγούμενο καθεστώς. Για τον λόγο αυτό ήταν υποχρεωμένοι να συνεχίσουν το έργο των προηγούμενων, τον πόλεμο «στο πλευρό των συμμάχων» πάνω απ’ όλα.

Για να συνεχιστεί ο πόλεμος χρειάζονταν οι κρατικοί μηχανισμοί του προηγούμενου καθεστώτος, η στρατιωτική ιεραρχία κυρίως. Η τελευταία προερχόταν από την αριστοκρατία των γαιοκτημόνων, γεγονός που απαγόρευε στη νεόκοπη «δημοκρατία» να προχωρήσει ακόμα στο πιο απλό: στη διανομή της γης στους αγρότες.

Ετσι λοιπόν τίποτα το ουσιαστικό δεν άλλαξε στη Ρωσία του Μαρτίου 1917. Οι στρατιώτες πέθαιναν, οι εργάτες κρύωναν και πεινούσαν, οι αγρότες δούλευαν τη γη που σε άλλους ανήκε. Τα μεγάλα λόγια περί δημοκρατίας και ελευθερίας ελάχιστα συγκινούσαν εκείνους που υπέφεραν.

Ακόμα λιγότερο τους συγκινούσε η προοπτική της νίκης ενάντια στους εχθρούς: Γερμανούς, Αυστριακούς και Οθωμανούς. Οταν νικηθεί ο εχθρός, έλεγαν οι πολιτικοί ηγέτες των αστών, η Ρωσία θα πραγματοποιήσει το μεγάλο της όνειρο: θα αποκτήσει την Κωνσταντινούπολη, μαζί με τα Στενά του Βοσπόρου.

Το όραμα ήταν όντως ενεργό από τον καιρό του Μεγάλου Πέτρου και της εξίσου Μεγάλης Αικατερίνης. Επρόκειτο προφανώς για όραμα τσάρων, αρχόντων και αστών καθότι ουδείς από τους πεινασμένους εργάτες και τους ματωμένους στρατιώτες δεν το είχε δει ποτέ στον ύπνο του.

Ετσι λοιπόν η Δούμα και η προσωρινή κυβέρνηση που δημιουργήθηκε από αυτή συνέχισαν την ίδια με τον τσάρο πολιτική, δηλώνοντας σε κάθε ευκαιρία ότι μια τέτοια εξέλιξη τους επιβλήθηκε από τα πράγματα, ότι κανένας τους δεν ήθελε να πράξει αυτά τα οποία όντως έπραττε και ότι η ψυχή τους πονούσε κάθε φορά που έβλεπαν πεινασμένο εργάτη, ανάπηρο στρατιώτη ή έστελναν στην κρεατομηχανή του μετώπου νέα φουρνιά ανθρώπων.

Το πολύ ενδιαφέρον ήταν ότι όσο συνεχιζόταν η ίδια πολιτική και έρχονταν τα ίδια αποτελέσματα τόσο ο λόγος –και η ιδιότητα– των κυβερνώντων στρέφονταν προς τα «αριστερά».

Στην πρώτη κυβέρνηση του πρίγκιπα Λβοφ και του Μιλιούκοφ κυριαρχούσαν μεταρρυθμιστές και οπαδοί των Συνταγματικών (Καντέτων), στη δεύτερη του σοσιαλιστή πλέον Κερένσκι, περίσσευαν οι «ριζοσπάστες» Μενσεβίκοι και Εσέροι, στην τρίτη προστέθηκαν οι «προσωπικότητες».

Στη «δημοκρατία» προστέθηκε ο «σοσιαλισμός» όπως τον ερμήνευαν οι σοσιαλδημοκράτες και η εξουσία των «αρίστων». Η πολιτική όμως δεν άλλαξε, πόλεμος, πείνα, στερήσεις, θάνατος.

Αυτά μέχρι τον Οκτώβρη που τις τύχες της χώρας ανέλαβαν τα Σοβιέτ των Εργατών, Στρατιωτών και Αγροτών και το πολιτικό σχέδιο των αστών αντικαταστάθηκε από εκείνο των Κομμουνιστών, των Μπολσεβίκων.

Υ.Γ.: Τυχόν ομοιότητες και παραλληλισμοί με σημερινές πολιτικές καταστάσεις είναι μάλλον προϊόν τυχαίων συμπτώσεων!

* Καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας ΑΠΘ
Άρθρο στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ