My Twitter Feed

3 Ιανουαρίου, 2021

ΕΙΔΗΣΕΙΣ.ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ:

Συνεχίζονται τα αντιπλημμυρικά -

Πέμπτη, 31 Δεκεμβρίου, 2020

Σταθερά στη μαύρη πρώτη θέση! -

Τετάρτη, 30 Δεκεμβρίου, 2020

“Γαλάζια νυστέρια” για το ΓΝΚ! -

Τετάρτη, 30 Δεκεμβρίου, 2020

ΣΥΡΙΖΑ: Διερεύνηση καταγγελιών -

Τετάρτη, 30 Δεκεμβρίου, 2020

To tvxs.gr για το Νοσοκομείο Κιλκίς -

Τετάρτη, 30 Δεκεμβρίου, 2020

Εξανέστη από το… βήμα του twitter -

Τετάρτη, 30 Δεκεμβρίου, 2020

Την Πέμπτη η Λαϊκή του Κιλκίς -

Τετάρτη, 30 Δεκεμβρίου, 2020

Έργα 1,2 εκατ. για συντήρηση δρόμου -

Τετάρτη, 30 Δεκεμβρίου, 2020

Η ιστορία επιστρέφει διαρκώς…

…στη Μέση Ανατολή.

Του Βλάση Αγτζίδη (*)


Η απόφαση του αμερικανού προέδρου να αναγνωρίσει την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του κράτους του Ισραήλ δεν είναι μια συνηθισμένη απόφαση. Απαντά σε ερωτήματα αιώνων και διαμορφώνει ένα αποτέλεσμα για το οποίο μάχονται οι πληθυσμοί της περιοχής και οι δυνατοί του κόσμου από τον 6ο π.Χ. αιώνα. Γιατί, για πρώτη φορά από τον 6ο π.Χ. –παρακάμπτοντας την περίοδο των Μακαβαίων- η Ιερουσαλήμ ανακηρύσσεται σε επίσημη πρωτεύουσα των Εβραίων.

Για το όνομα της «Ιερουσαλήμ» υπάρχουν δύο ερμηνείες. Η πρώτη ετυμολογεί τη λέξη από το σουμεριακό «yieru-Salim» που θα πει «θεμέλιο-του θεού Σαλίμ». Η άλλη ερμηνεία θεωρεί ότι το όνομα είναι συνδυασμός του «Yhwh Yir’eh-Salim», δηλαδή «ο Θεός θα το είδε-(στη) Salim», εννοώντας ότι είναι το όνομα που έδωσε ο Αβραάμ στο μέρος όπου επιχείρησε να θυσιάσει το γιο του.

Η τελευταία χρονική περίοδος που οι πιστοί της εβραϊκής θρησκείας είχαν την απόλυτη κυριότητα της περιοχής ήταν τα χρόνια του Βασίλειου του Ιούδα. Το Βασίλειο αυτό έπαψε να υπάρχει ως αυτόνομη οντότητα το 587 π.Χ. όταν τα Ιεροσόλυμα κατακτήθηκαν από τον Ναβουχοδονόσορα Β’ και εντάχθηκαν στην Νεο-βαβυλωνική Αυτοκρατορία. Αργότερα η περιοχή βρέθηκε στην επικράτεια της Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, δηλαδή των Περσών για να περάσει τελικά στην κυριαρχία των Ελλήνων κατά την ελληνιστική εποχή.

Με την επανάσταση των Μακαβαίων κατά των Σελευκιδών της Συρίας και συγκεκριμένα κατά του Αντίοχου Δ’ του Επιφανούς, θα αποκατασταθεί για ένα αιώνα περίπου (164-63 π.Χ.) η εβραϊκή μονοθεϊστική κυριαρχία ως την οριστική της κατάλυση από τους Ρωμαίους. Μετά τους ρωμαιο-εβραϊκούς πολέμους περί το 70 μ.Χ. και το 135 μ.Χ. οι ηττημένοι Εβραίοι διασπάρησαν σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο δημιουργώντας την εβραϊκή Διασπορά.

Στην Παλαιστίνη θα κυριαρχήσουν άλλες σημιτικές φυλές, οι οποίες θα ασπαστούν τον χριστιανισμό. Παράλληλα θα εγκατασταθούν στην περιοχή από την ελληνιστική περίοδο, αλλά και την εποχή του Βυζαντίου, πολλοί Έλληνες. Η κύρια μορφή πολιτισμού που επικρατούσε στην περιοχή έως και την έλευση του Ισλάμ, ήταν ο ελληνόφωνος χριστιανισμός.

Οι Εβραίοι θα αρχίσουν να επιστρέφουν στην περιοχή αιώνες μετά, και κυρίως από τον 19ο αιώνα με την εμφάνιση του εβραϊκού εθνικισμού, του σιωνισμού. Το Ολοκαύτωμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου θα οδηγήσει στη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ και οι διαδοχικοί αραβο-ισραηλινοί πόλεμοι θα οδηγήσουν στην πλήρη κατοχή της Ιερουσαλήμ.

Ρωμιοί και Ιερουσαλήμ

Η Ιερουσαλήμ υπήρξε ενσωματωμένη στο βυζαντινό κράτος από την εποχή που η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία περιορίστηκε στα ανατολικά της εδάφη. Η σημασία της σχετιζόταν με την επίσημη αποδοχή του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας της Νέας Ρώμης, της Κωνσταντινούπολης. Η ιερότητα της πόλης για τους Χριστιανούς οφειλόταν στο γεγονός ότι εκεί βρισκόταν ο Ναός του Παναγίου Τάφου, όπου –όπως πίστευαν- εναποτέθηκε η σορός του Ιησού Χριστού μετά τη Σταύρωση. Επίσης υπήρχαν και άλλοι ιεροί τόποι όπως ο Κήπος της Γεσθημανής και το όρος των Ελαιών. Ο Μέγας Κωνσταντίνος με τη μητέρα του Ελένη, έκτισαν το ναό της Αναστάσεως στο λόφο του Γολγοθά.

Την ελληνορθόδοξη κυριαρχία επί της Ιερουσαλήμ αμφισβήτησαν οι Πέρσες υπό τον Χορσόη, οι οποίοι και κατέλαβαν και κατέστρεψαν την πόλη τον Απρίλιο του 614 μ.Χ. Αιχμαλώτισαν τον Πατριάρχη και τον μετέφεραν στην Περσία, όπως και τον Τίμιο Σταυρό. Η επίθεση αυτή προκάλεσε την αντίδραση του Βυζαντίου και την πρώτη μεγάλη εκστρατεία για την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων. Ο Ηράκλειος κατάφερε να αντιμετωπίσει τους Πέρσες, να απελευθερώσει τους Άγιους Τόπους και να συντρίψει τελικά τα στρατεύματα των Σασανιδών.

Ακριβώς τότε και στον απόηχο της βυζαντινο-περσικής αντιπαράθεσης, θα συντάξει ο Μωάμεθ το 30ο Κεφάλαιο του Κορανίου, το οποίο επιγράφεται ως «Οι Ρωμιοί». Στο κεφάλαιο αυτό, ο Μωάμεθ αβίαστα εκφράζει τον σεβασμό του προς τους μονοθεϊστές Βυζαντινούς, που βρίσκονταν σε σκληρή σύγκρουση με τους ζωροάστρες Πέρσες. Αναφέρεται με την έκφραση «γαλαπάτ-ερ-Ρουμ» (δηλαδή «νικήθηκαν οι Ρωμαίοι») στην κατάληψη της Ιερουσαλήμ από τους Πέρσες και στην εκστρατεία του Ηρακλείου που ακολούθησε, και διαβεβαιώνει ότι «με τη βοήθεια του Θεού» οι τελικοί νικητές θα είναι οι Ρωμαίοι, κάτι που εκφράζει και τους μουσουλμάνους: «Την ημέρα εκείνη που θα νικήσουν οι Ρωμαίοι οι πιστοί θα ανακουφιστούν» (Κοράνι, 30, 4)….

Οι εβραιο-μουσουλμανικές σχέσεις

Όσο και αν δεν είναι γνωστό, η εβραϊκή θρησκεία και η κοινωνική οργάνωση των Εβραίων της Διασποράς είχε σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της μουσουλμανικής θρησκείας. Οι εβραϊκές αδελφότητες της αραβικής χερσονήσου υπήρξαν ουσιαστικά οι προάγγελοι της μουσουλμανικής κοινότητας, της Ούμα. Επίσης, οι βασικές θεολογικές αντιλήψεις που χαρακτηρίζουν την εβραϊκή θρησκεία και αποτυπώνονται στην Παλαιά Διαθήκη υπήρξαν η βάση για τη διαμόρφωση των κορανικών αρχών και εντολών.

Στο πλαίσιο αυτής της συνάφειας, ο Μωάμεθ όρισε αρχικά την Ιερουσαλήμ ως κατεύθυνση της ισλαμικής προσευχής, καθώς και ως προσανατολισμό των πρώτων τζαμιών. Ο Μωάμεθ πίστευε ότι οι Εβραίοι θα υιοθετήσουν το κήρυγμά του, θα τον αποδεχτούν ως τον ύστατο προφήτη και πειστούν από την πεποίθησή του για την εγγύτητα του Ισλαμισμού με τον Ιουδαϊσμό. Ανακήρυξε τον Αβραάμ ως τον προφήτη και ιδρυτή του μονοθεϊσμού και θεμελιωτή της Κάαμπα.

Όμως οι Εβραίοι θα τον απορρίψουν με αποτέλεσμα να προκαλέσουν την οργή του. Από εκεί και πέρα οι εβραϊκές κοινότητες αντιμετωπίστηκαν με πρωτοφανή βία από τους πιστούς του Μωάμεθ. Το 624 άλλαξε την κατεύθυνση της ισλαμικής προσευχής και αντικατάστησε την Ιερουσαλήμ με τη Μέκκα: «Θέλουμε στο εξής να στρέφεις το πρόσωπό σου σε όποιο μέρος σου αρέσει. Στρέψ’ το λοιπόν προς το Τέμενος της Κάαμπα» (Κοράνι, 2, 144). Παρά την αλλαγή, η αναφορά στην Ιερουσαλήμ ως ιερή πόλη του Ισλάμ θα διατηρηθεί. Η Ιερουσαλήμ θα είναι εφεξής η τρίτη ιερή πόλη μετά τη Μέκκα και τη Μεδίνα.

Ο Μωάμεθ πέθανε στις 8 Ιουνίου το 632. Η ισλαμική παράδοση θεωρεί ότι από την Ιερουσαλήμ ανελήφθη στους ουρανούς με το φτερωτό άλογο Μπουράκ.

Λίγα χρόνια μετά, οι Άραβες μουσουλμάνοι θα κατακτήσουν τα εδάφη της βυζαντινής Συρίας και της Παλαιστίνης. Το 635 κατελήφθη η βυζαντινή Δαμασκός και ακολούθησε η πτώση και άλλων πόλεων της Συρίας. Οι μονοφυσίτες Σύριοι δεν αντέδρασαν στην ισλαμική εισβολή, όπως και οι Εβραίοι. Οι νεστοριανοί, οι οποίοι είχαν συγκρουστεί σκληρά με την κωνσταντινουπολίτικη Ορθοδοξία, αντιμετώπισαν μάλλον θετικά την αντικατάσταση του βυζαντινού αυτοκράτορα από τον μουσουλμάνο χαλίφη. Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι ο επίσκοπος Σεβήρος ο Νισίβιος (575-667 μ.Χ.) θεωρούσε ως πνευματικούς αντιπάλους τους Έλληνες και επέκρινε την τάση τους για πνευματική-πολιτιστική κηδεμονία. Ο Σεβήρος ήταν επίσκοπος στη μονοφυσιτική συριακή εκκλησία και επικεφαλής της ελληνικής εκπαίδευσης στη δυτική Συρία.

Ένα χρόνο αργότερα, ο αδελφός του αυτοκράτορα Ηρακλείου σκοτώθηκε σε μάχη κοντά στον Ιορδάνη ποταμό και οι Άραβες κατέκτησαν το σύνολο του συριακού εδάφους. Μετά από διετή πολιορκία (637-38), η Ιερουσαλήμ παραδόθηκε με συνθήκη στους μουσουλμάνους. Μέχρι τότε ήταν μια κλασική χριστιανική πολιτεία, που κατοικούνταν κυρίως από Έλληνες και Σύριους (Μελχίτες). Ο κατακτητής χαλίφης Ουμάρ υπήρξε ανεκτικός και δίκαιος, με αποτέλεσμα η πόλη να διατηρήσει τον πολυεθνοτικό και πολυθρησκευτικό της χαρακτήρα. Το 639 καταλήφθηκε η υπόλοιπη Παλαιστίνη, καθώς και βυζαντινά εδάφη στη Μεσοποταμία και στην Αρμενία. Κατά το διάστημα 634-646 μ.Χ., όλα τα ελληνιστικά κέντρα της Μέσης Ανατολής είχαν καταληφθεί (Δαμασκός, Αντιόχεια, Έδεσσα [Ούρφα], Γάζα, Ιερουσαλήμ, Αλεξάνδρεια)….
Ο λόγος που οι Άραβες κατέλαβαν σχετικά εύκολα τα εδάφη αυτά ήταν ότι υπήρχε μια έντονη αντίθεση των ντόπιων πληθυσμών με την Κωνσταντινούπολη. Υπήρχε και μια μεγάλη διαφορά στη σκέψη αλλά και στον τρόπο άσκησης της λατρείας μεταξύ της Κωνσταντινούπολης και των ανατολικών εκκλησιών της Αλεξάνδρειας, της Αντιόχειας και της Ιερουσαλήμ. Οι ανατολικοί διακρίνονταν για το μυστικιστικό τους πνεύμα, που βασιζόταν σε μια απλοϊκή ευσέβεια με απαιτήσεις απόλυτου εξαγνισμού. Ήταν επηρεασμένοι περισσότερο από την ιουδαϊκή αντίληψη του Θεού, κάτι που εκφράστηκε με την απόρριψη της απεικόνισης. Αντιθέτως, η Κωνσταντινούπολη ήταν βασισμένη στο κλασικό ελληνορωμαϊκό πνεύμα και η αντιμετώπιση των χριστολογικών προβλημάτων γινόταν με περισσότερο ορθολογικό και φιλοσοφημένο τρόπο….

Το Γαλάζιο Τέμενος στην Ιερουσαλήμ

Από τα πιο παλιά και σημαντικότερα ισλαμικά ιερά είναι το τέμενος του Ούμαρ Α’ στην Ιερουσαλήμ, που είναι χτισμένο επί του Όρους του Ναού ή Χαράμ αλ-Σαρίφ. Το όρος αυτό -καλύτερα λόφος- είναι ένα από τα πλέον ιερά και διαφιλονικούμενα μέρη στον κόσμο. Θεωρείται ότι είναι το μέρος που περιγράφεται ως «όρος Σιόν», όπου ο Αβραάμ επιχείρησε να θυσιάσει τον Ισαάκ. Οι Εβραίοι θεωρούν ότι εκει βρισκόταν ο δεύτερος ιουδαϊκός ναός. Στα ερείπιά του έχει κτιστεί το ισλαμικό τέμενος.

Οι μελετητές αναφέρουν ότι το τέμενος αυτό σχεδιάστηκε από Έλληνα αρχιτέκτονα κατά τον τύπο του οκταγωνικού ναού που χρησιμοποιήθηκε επί Ιουστινιανού. Η διακόσμηση του τεμένους εμπνέεται τόσο από τη βυζαντινή παράδοση όσο και από την περσική των Σασανιδών.

Η Ιερουσαλήμ των Σταυροφόρων

Το ισλαμικό τζιχάντ που οδήγησε στην κατάληψη των Αγίων Τόπων του χριστιανισμού, επέφερε την χριστιανική απάντηση, που εκφράστηκε με τις σταυροφορίες. Το 1098 οι σταυροφόροι της Α’ Σταυροφορίας κατέλαβαν την Αντιόχεια και το 1099 την Ιερουσαλήμ. Η Αντιόχεια ήταν μια βυζαντινή πόλη που είχε περάσει στον έλεγχο των Αράβων από τον 10ο αιώνα έως το 969, όταν και ανακαταλήφθηκε από τον Νικηφόρο Β’ Φωκά. Οι σταυροφόροι ίδρυσαν ένα χριστιανικό κράτος στην Παλαιστίνη και στις ακτές της Συρίας. Συνολικά δημιουργήθηκαν τέσσερα λατινικά κράτη στη Μέση Ανατολή. Τα κράτη αυτά θα διατηρηθούν αρκετές δεκαετίες, μέχρις ότου ο σουλτάνος της Μοσούλης Ζάνγκι κηρύξει τζιχάντ κατά των απίστων και καταλάβει την Έδεσσα (Ούρφα, σήμερα Şanlıurfa)….

Και οι Βυζαντινοί προσπάθησαν να επανακαταλάβουν τα εδάφη που τους πήραν οι Άραβες. Δύο φορές (1169 και 1177) εκστράτευσαν χωρίς αποτέλεσμα κατά των μουσουλμάνων της φατιμιδικής Αιγύπτου, σε συνεργασία με το λατινικό Βασίλειο της Ιερουσαλήμ. Παρά την αποτυχία των εκστρατειών κατά της Αιγύπτου, οι πολιτικοί στόχοι του Βυζαντίου, για την αναγνώριση της αυτοκρατορίας ως ηγέτιδας δύναμης του χριστιανικού κόσμου και την απόκτηση προνομίων στη διαχείριση των Αγίων Τόπων, πέτυχαν. Η σύμπραξη των Βυζαντινών με τους Λατίνους δέχτηκε θανάσιμο πλήγμα μετά τη μεγάλη ήττα τους στο Μυριοκέφαλο (1176) από τους Τούρκους. Τρία χρόνια αργότερα, ο Σαλαντίν –στο πλαίσιο του τζιχάντ κατά των απίστων που είχε κηρύξει– κατέλαβε το Χαλέπι, και το 1187 την Ιερουσαλήμ. Ως ένδειξη των καλών σχέσεων με την Κωνσταντινούπολη, ο κουρδικής καταγωγής Σαλαντίν παραχώρησε τη διαχείριση της εκκλησίας του Αγίου Τάφου στον Οικουμενικό Πατριάρχη. Σε ανταπόδοση οι Βυζαντινοί επέτρεψαν να μνημονεύεται το όνομα του Αβασίδη χαλίφη στο τζαμί που υπήρχε από παλιά στην Κωνσταντινούπολη….

Το Ισλάμ για τους Εβραίους

Οι χριστιανοί και οι Εβραίοι, παρότι αναγνωρίζονταν ως «λαοί της Βίβλου» (ahl al-kitab), θεωρούνται άπιστοι που θα τύχουν της μεταθανάτιας τιμωρίας: «Οι άπιστοι και όσοι αρνιούνται τις αποκαλύψεις Μας, θα κληρονομήσουν τη φωτιά της Κόλασης» (Κοράνι, 5, 10)….

Οι Εβραίοι όμως θεωρούνται ως οι μεγαλύτεροι εχθροί: «οι Εβραίοι και οι ειδωλολάτρες είναι οι πιο άσπονδοι εχθροί των μουσουλμάνων» (Κοράνι, 5, 82). Το στερεότυπο για τους Εβραίους είναι πολύ αρνητικό και αποτυπώνεται σε αρκετά χαντίθ. Για παράδειγμα: στο κεφάλαιο της σουνά που επιγράφεται «Αντίποινα: Αν ένας άνθρωπος σκοτώσει μια γυναίκα», ο Anas bin Malik αφηγείται: «Ένα κορίτσι βγήκε έξω φορώντας κάποια κοσμήματα και ένας Εβραίος την έπιασε συνθλίβοντας το κεφάλι της ανάμεσα σε δύο βράχους και πήρε τα κοσμήματα που φορούσε». Το κορίτσι, λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή, μαρτύρησε στον Μωάμεθ τον Εβραίο, ο οποίος «συνελήφθη και ομολόγησε (για το έγκλημά του), τότε ο Αγγελιοφόρος του Αλλάχ διέταξε το κεφάλι του να συνθλιβεί ανάμεσα σε δύο βράχια.»

Η αρνητική αυτή αντιμετώπιση των Εβραίων από τα ιερά ιδρυτικά κείμενα του Ισλάμ, μπορεί να ερμηνεύσει την ένταση των αντιδράσεων σ’ ένα κόσμο, όπου η θρησκευτική πίστη αποτελεί -σε μεγάλο βαθμό- το κύριο μέσο κοινωνικοποίησης.
———————————-
(*) Διδάκτωρ σύγχρονης Ιστορίας, μαθηματικός, https://kars1918.wordpress.com/. Τα παραπάνω στοιχεία αντλήθηκαν από την υπό έκδοση μελέτη του με τίτλο «Εμείς και το Ισλάμ» (εκδόσεις Πατάκη).

Σχολιάστε