Αφιέρωμα: Μνήμες μιας εξέγερσης
Μια μαθητική μαρτυρία…
…Του Βλάση Αγτζίδη.
Ήμουν τότε μαθητής της 6ης γυμνασίου, 17 χρονών, ακριβώς στην ηλικία του Κομνηνού που σκοτώθηκε και ήταν μαζί μας στις Μαθητικές Επιτροπές του Πολυτεχνείου. Κάθε βράδυ, μαζί με χιλιάδες άλλους μαθητές, βρισκόμασταν στο κέντρο της Αθήνας. Τότε όλος ο μαθητόκοσμος της τελευταίας τάξης που θα έδινε εξετάσεις για το πανεπιστήμιο πήγαινε στο κέντρο, γιατί τα μόνα φροντιστήρια βρίσκονταν εκεί. Εγώ πήγαινα στο Φροντιστήριον «Ηράκλειτος», στην Κωλέττη στα Εξάρχεια. Ήδη από τον Φλεβάρη του ’73, όταν είχαν ξεκινήσει οι πρώτες κινήσεις των φοιτητών, ξεμυτούσαμε και μεις πλάι τους.
Στην αρχή από περιέργεια… Στη συνέχεια πιο τολμηρά, αρχίσαμε να φωνάζουμε και συνθήματα και να διογκώνεται το αντιχουντικό συναίσθημα. Τα βιβλία για την Εθνική Αντίσταση, που βρίσκονταν στο απόκρυφο μέρος της βιβλιοθήκης του πατέρα και είχαν εκδοθεί προδικτατορικά, άρχισαν να ξαναέρχονται στην επιφάνεια και να γίνονται επίκεντρο.
Το Φλεβάρη του ’73 έγιναν και τα πρώτα γεγονότα με την κατάληψη της Νομικής Αθηνών. Εμείς, τα μαθητάκια της πέμπτης τότε, να μαζευόμαστε ολόγυρα, να κοιτάζουμε και όταν χρειαζόταν να φωνάζουμε συνθήματα. Να προσπαθούμε να δημιουργήσουμε σύγχυση ώστε να αποχωρήσουν χωρίς συλλήψεις οι φοιτητές που εγκατέλειπαν το κτίριο της Νομικής…
Οι μπουάτ της Πλάκας άρχισαν να μυρίζουν αντίσταση. Ακόμα και η φωνή του Κώστα Χατζή στα γνωστά γιεχωβάδικα τραγούδια του, μας οδηγούσε αλλού. Το «Δε βαριέσαι αδελφέ», ο «Στρατής», ο «Τρελός και το παληκάρι«, η «Καλύβα του μπαρμπά Θωμά» και διάφορα ακόμα, ήταν κάτι σαν αντάρτικα… Παράλληλα, ψάχναμε και τα πραγματικά αντάρτικα. Άρχισαν οι κρυφές συζητήσεις στα σχολειά. Αφού πρώτα προσεκτικά διαπιστωνόταν η σοβαρότητα και το εχέμυθον του συμμαθητή. Σημείο αναφοράς τότε η «Αλκυονίδα». Κάθε βράδυ εκεί, στις προβολές. Το αντιδικτατορικό συναίσθημα φούντωνε και το καταλάβαινες από τα φοβερά χειροκροτήματα του κοινού σε διάφορες σκηνές που μπορεί να είχαν νύξεις περί δημοκρατίας ή υπονοούσαν κάτι σχετικό με τη δημοκρατία. Ήταν τέτοια η διάθεση, ώστε ακόμα και σ’ ένα ιστορικό ντοκιμαντέρ -δε θυμάμαι τώρα ποιο ακριβώς ήταν- η μεσοπολεμική ιστορική παρουσία του επίδοξου δικτάτορα Κονδύλη εξελήφθη κακώς ως δημοκρατική παρέμβαση και άρχισε και γι αυτόν το χειροκρότημα. Όμως στην περίπτωση Κονδύλη θυμάμαι ότι το χειροκρότημα έπαψε κάπως απότομα. Μάλλον κάπου ο κόσμος ψιλοκατάλαβε το λάθος! Το «Φορτηγό» του Σαββόπουλου βρήκε τότε την αποθέωσή του. Τα παράνομα του Θεοδωράκη, πολύτιμα πετράδια, όπως και οι παράνομες ραδιοφωνικές εκπομπές από το εξωτερικό, οποίες αύξησαν γεωμετρικά την ακροαματικότητά τους.
Το αντιστασιακό πνεύμα
Ήδη από τα τέλη του ’68, με τη κηδεία του γέρου Παπανδρέου άρχισε να γεννιέται το αντιστασιακό πνεύμα. Η κηδεία αυτή υπήρξε το πρώτο σημείο μαζικής αντιχουντικής συγκέντρωσης του ελληνικού λαού. Οι συγκρούσεις με την αστυνομία που σημάδεψαν την κηδεία έδειξαν ότι αρχίζει κάτι πιο δυναμικό να γεννιέται. Πεντε χρόνια μετά είχε ήδη ανδρωθεί ένα αξιόλογο φοιτητικό κίνημα.
Ο Νοέμβρης μπήκε από την αρχή με περίεργο τρόπο… Η κίνηση στα πανεπιστήμια με τις συζητήσεις και το κλίμα της ελευθερίας που επικρατούσε καθόρισε και μας τους έφηβους εκείνης της εποχής. Με αφορμή τη στράτευση των οργανωμένων αριστερών φοιτητών άρχισαν οι πρώτες αντιδράσεις. Το μνημόσυνο του Γ. Παπανδρέου στις 4 Νοέμβρη στάθηκε αφορμή για την πρώτη μεγάλης έκτασης αντιχουντικήςκινητοποίηση.Οι συγκρούσεις με την αστυνομία για πρώτη φορά είχαν τέτοια σφοδρότητα. Οι συλλήψεις και οι δίκες που ακολούθησαν παρέτειναν το κλίμα αναταραχής και εγρήγορσης.
Στις 14 Νοέμβρη άρχισε η κατάληψη του Πολυτεχνείου με τη συμμετοχή φοιτητών από τη Νομική και τη Φυσικομαθηματική. Οι φοιτητές αυτών των σχολών που κατέφυγαν στο Πολυτεχνείο από τη Σόλωνος είναι αυτoi που θα καταγγελθούν ως «300 προβοκάτορες» από την παράνομη αντιστασιακή εφημερίδα «Πανσπουδαστική» (νούμερο 8). Από την πρώτη στιγμή και ‘μεις ολόγυρα στους φοιτητές. Βολτίτσες στο κατειλημμένο Πολυτεχνείο, συζητήσεις πολιτικές εφ’ όλης της ύλης, προσπάθεια δημιουργίας Επιτροπών Μαθητών, ερωτικά εφηβικά ραντεβουδάκια.
Για δύο ημέρες το Πολυτεχνείο ήταν ο παράδεισος του έφηβου! Κοπάνες από το σχολείο τις πρωϊνές ώρες. Επιστροφή στο σπίτι για να μη μας πάρουν είδηση οι γονείς, που είχαν αρχίσει ήδη να κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα και ξανά το βράδυ, τις ώρες του φροντιστήριου, στο Πολυτεχνείο.
Απ’ τις 16 του μήνα το πρωί όλοι είμασταν στην Πατησίων. Εννοείται την κοπανήσαμε και πάλι από το σχολείο! Με τα αυτοσχέδια πλακάτ, τα συνθήματα γραμμένα πάνω στα κίτρινα τρόλεϊ και το ραδιοφωνικό σταθμό, όλη η Αθήνα έμαθε τι γινόταν εκεί. Ο κόσμος άρχισε να γίνεται πλήθος. Η 16 του Νοέμβρη ήταν ένα τεράστιο αντιδικτατορικό πάρτι μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Όμως κατά το μεσημεράκι ή απογευματάκι, αν θυμάμαι καλά, εμφανίστηκαν οι μάζες των αστυνομικών και άρχισαν την επίθεση στην Πατησίων. Μπήκαμε στο Πολυτεχνείο! Ανάψαμε φωτιές για να κάψουμε τα αέρια των δακρυγόνων και προσπαθούσαμε να βρούμε κανένα τρόπο που να μείωνε το απίστευτο κάψιμο της αναπνοής και το δάκρυ των ματιών. Σε συζητήσεις στην Επιτροπής Μαθητών, είπαμε να προσπαθήσουμε να βγούμε και να πάμε την άλλη μέρα στα σχολεία μας και να προσπαθήσουμε να κατεβάσουμε όσους περισσότερους μαθητές θα μπορούσαμε.
Νομίζω ότι είχε νυχτώσει όταν βγήκαμε έξω, από την είσοδο της Στουρνάρη και τριγυρνούσαμε στην περιοχή των Εξαρχείων φτιάχνοντας οδοφράγματα. Κάποια στιγμή κόπηκε τελείως η επικοινωνία με το χώρο του Πολυτεχνείου. Προσπαθούσαμε με κάποια ραδιοφωνάκια της πλάκας να πιάσουμε το σταθμό και να ακούσουμε το τι συνέβαινε. Η εικόνα που είχε ο καθένας μας ήταν μέχρι εκεί που έφτανε το μάτι του και ότι άκουγε από τα διάφορα που λέγονταν. Τότε άρχισαν να φτάνουν και οι πληροφορίες για θύματα, για τραυματισμένους, για νεκρούς έξω από το Πολυτεχνείο…. Εμείς είμασταν κυρίως στο οδόφραγμα της Στουρνάρη, μεταξύ πλατείας Εξαρχείων και Πολυτεχνείου.
Να σημειωθεί ότι δεν υπήρχε καμιά κεντρική οργάνωση και τα πάντα γίνονταν αυθόρμητα και ακαθοδήγητα. Ίσως αυτή να είναι και η μεγαλύτερη ομορφιά των ημερών εκείνων.
Κάποια στιγμή, κατά της 12 το βράδυ, αποφασίσαμε να φύγουμε για τα σπίτια μας. Σκεφτόμασταν και τους δικούς μας, που σίγουρα θα τους είχαν ζώσει τα φίδια. Αρχίσαμε να κατηφορίζουμε με τα πόδια προς την Καλιθέα, όπου ζούσαμε τότε. Δεν κινιόταν τίποτα στην Αθήνα. Σε καμιά ωρίτσα έφτασα στο σπίτι. Οι γονείς ξάγρυπνοι και ανήσυχοι, αλλά και ανακουφισμένοι μόλις με είδαν. Τους είχε τηλεφωνήσει ήδη ένα υψηλόβαθμος αστυνομικός, σύζυγος συναδέλφου τους, και τους είπε να κρατήσουν πάση θυσία, τα παιδιά στο σπίτι εκείνο το βράδυ. Δεν είπαν τίποτα! Εξάλλου ήταν δημοκράτες πολίτες. Αντιχουντικοί! Στην Αθήνα είχαν βρεθεί λόγω δικτατορίας, ως εσωτερικοί πολιτικοί φυγάδες -όπως χιλιάδες άλλοι Έλληνες- για να γλυτώσουν από τη βία των ακροδεξιών χουντικών της επαρχίας.
Κοιμήθηκα αγκαλιά με το ραδιόφωνο και τη φωνή του Δημήτρη του Παπαχρήστου….
Ξημέρωσε η 17 Νοέμβρη. Κανένας μας δεν ήξερε τι είχε γίνει τις προηγούμενες ώρες. Ξυπνήσαμε όλοι… Οι γονείς ξεκίνησαν για το σχολείο -εκπαιδευτικοί γαρ- και ‘γω για το γυμνάσιο. Πήγαινα στο 2ο Γυμνάσιο Αρρένων Καλλιθέας που βρισκόταν τότε στην οδό Κρέμου. Η κατάσταση ανήσυχη. Τόσο στους μαθητές, όσο και στους καθηγητές. Έχοντας στο μυαλό τα όσα είπαμε την προηγούμενη μέρα στις Επιτροπές Μαθητών στο Πολυτεχνείο, συζητήσαμε ανοιχτά και αποφασίσαμε να κάνουμε αποχή από τα μαθήματα, χωρίς να υπάρχει καμιά απολύτως αντίδραση των καθηγητών. Η Αθήνα εκείνη τη στιγμή ήταν ένα αντιχουντικό καζάνι που έβραζε! Δύο τρία άτομα πήραμε την πρωτοβουλία να προτείνουμε στους συμμαθητές μας να κατέβουμε όλοι στο Πολυτεχνείο. Δεν ήξερε κανείς τι είχε γίνει! ‘Ετσι λοιπόν, καμιά πενηνταριά μαθητές αποφασίσαμε να κατέβουμε και αρχίσαμε να πορευόμαστε προς το κέντρο. Με τα πόδια εννοείται! Κρέμου, Σιβιτανίδου, Θησέως και βγήκαμε στη Συγγρού.
Καμιά κίνηση… Ούτε ίχνος αυτοκινήτου!
Προχωράμε συγκροτημένα προς το κέντρο φωνάζοντας συνθήματα. Λίγο πριν φτάσουμε στις στήλες του Ολυμπίου Διός μας επιτέθηκε η χουντική αστυνομία. Βροχή τα δακρυγόνα πάνω μας και μεις όπου φύγει φύγει. Τότε με πέτυχε ένα απ’ αυτά τα βαριά κυλινδρικά μεταλλικά δακρυγόνα στον αστράγαλο του ποδιού. Για πολύ καιρό το σημάδι στο πόδι μου θύμιζε αυτή τη συνάντηση! Μπήκαμε στα στενά προσπαθώντας να πάμε στο Πολυτεχνείο. Μάταιη η προσπάθεια! Όλα τα στενά ήτανε κλεισμένα από αστυνομικούς. Έτσι εγκαταλείψαμε την προσπάθεια και ο καθένας επέστρεψε στο σπίτι προσπαθώντας να μάθει τι έχει γίνει…….
Το Πολυτεχνείο υπήρξε ένας σταθμός στην πολιτική ιστορία του τόπου, γιατί ανέδειξε τη δύναμη του λαού, κόντρα στους χουντικούς καταπιεστές και τους επίδοξους πολιτικούς καθοδηγητές.
