Για τα πανηγύρια

Του Θανάση Βαφειάδη.

Αν περιμένετε, με αφορμή την έναρξη της εμποροπανήγυρης, να γράψω κάτι σκωπτικό ή κάτι που να ξυπνάει παλιές αναμνήσεις από την εμποροπανήγυρη του Κιλκίς δε θα το βρείτε στο κείμενο που ακολουθεί. Με όλες τις καταστροφές που συμβαίνουν το τελευταίο διάστημα και με όλο το θανατικό που έχει μαυρίσει τις ψυχές μας δεν έχω καμιά διάθεση να γράψω γι’ αυτά. Ο τίτλος μπορεί να φαντάζει παραπλανητικός αλλά αυτά ακριβώς αφορά το κείμενο, τα εμπορικά πανηγύρια μικρής διάρκειας, που διοργανώνονταν περιοδικά σε εμπορικά ή γεωργικά κέντρα.

Οι εμποροπανηγύρεις άκμαζαν στις παλαιότερες εποχές, κατά τις οποίες ο πλούτος ήταν περιορισμένος και οι μικρές περιφέρειες δεν προσφέρονταν για τη μόνιμη εγκατάσταση εμπόρων. Για τους κατοίκους των περιοχών αυτών η προμήθεια των διαφόρων αντικειμένων από μεγαλύτερα εμπορικά κέντρα ήταν δύσκολη εξαιτίας των μακρινών αποστάσεων, των κοπιαστικών δρομολογίων και των πολυδάπανων μεταφορών. Έτσι οι κάτοικοι μιας ή περισσότερων περιφερειών αναγκάζονταν να προμηθεύονται από τις εμποροπανηγύρεις τα προϊόντα που τους ήταν απαραίτητα για ένα ολόκληρο χρόνο.

Οι μεγάλες εμποροπανηγύρεις που οργανώνονταν στις επαρχιακές πόλεις και στα κεφαλοχώρια είχαν την καταγωγή τους στα προγενέστερα μικρά πανηγύρια των χωριών που είχαν καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα. Συνέπιπταν με τον εορτασμό της μνήμης κάποιου αγίου ή του πολιούχου μιας πόλεως και οργανώνονταν κοντά στα μοναστήρια ή στα εξωκκλήσια. Μετά το πέρας της συγκομιδής και με την ευκαιρία της γιορτής κάποιου αγίου οι άνθρωποι της υπαίθρου έβρισκαν την ευκαιρία να γλεντήσουν με τις γκάιντες, τα νταούλια, τα κλαρίνα και τα βιολιά. Αυτοσχέδιοι επιχειρηματίες έστηναν το υπαίθριο καφενεδάκι – ταβέρνα κάτω από τον ίσκιο αιωνόβιων δέντρων έχοντας την ευκαιρία να ξεπουλήσουν το τσίπουρο και το κρασί τους και δίπλα σ’ αυτούς στηνόταν πρόχειρα ψητοπωλεία. Έτσι ο ένας μετά τον άλλο συγκεντρώνονταν ευκαιριακοί επιχειρηματίες μεταβάλλοντας το μικρό πανηγύρι του εξωκκλησιού σε μικρή εμποροπανήγυρη.

Στις μεγάλες εμποροπανηγύρεις ο κύριος όγκος των συναλλαγών πραγματοποιούνταν κυρίως μεταξύ των εμπόρων, πολλοί από τους οποίους προέρχονταν από μακρινούς τόπους. Το γεγονός αυτό καταγράφεται σε πλήθος ιστορικών πηγών όπως το παρακάτω χαρακτηριστικό υπόμνημα του προξένου Θεσσαλονίκης Γκλεζ, που υπογράφεται στα 1685 και μας παρουσιάζει το ενδιαφέρον Γάλλων εμπόρων να βρουν στη Μακεδονία αγορές για τη διάθεση των εμπορευμάτων τους αλλά και να προμηθευτούν πρώτες ύλες σε χαμηλές τιμές: «Κατά διάφορες εποχές του έτους και σε διάφορες περιοχές, γίνονται εμποροπανηγύρεις. Τρεις απ’ αυτές είναι αρκετά μεγάλες για τον αριθμό των ξένων που έρχονται, ως και από την Περσία ακόμα. Βρίσκονται σε απόσταση τρεις ως τέσσαρες μέρες από δω. Μεταφέρουν εκεί υφάσματα και άλλα εμπορεύματα προερχόμενα από τη χριστανωσύνη. Και εμπορεύματα ντόπια, των οποίων οι τιμές έχουν πέσει πολύ, εξ αιτίας των πολέμων και της ληστείας» (Σ. Μαξίμου, Η αυγή του ελληνικού καπιταλισμού -Τουρκοκρατία 1685-1789).

Αυξημένη παρουσία ξένων εμπόρων παρατηρούνταν και στα μικρότερης σημασίας εμπορικά πανηγύρια, όπως αυτό των Σερρών, που πραγματοποιούνταν κάθε Φεβρουάριο και διαρκούσε περισσότερο από τρεις εβδομάδες. Εκεί συγκεντρώνονταν μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων όχι μόνο από τη Μακεδονία, τη Θεσσαλονίκη, την Αλβανία και τη Ρούμελη, αλλά κυρίως από την Αγγλία, την Αυστρία και τη Γερμανία. Πολλές εκατοντάδες εμπόρων κατέφθαναν κάθε χρόνο στα μέσα Φεβρουαρίου στις Σέρρες, για να πουλήσουν τα προϊόντα τους. Οι έμποροι αυτοί διέμεναν σε χάνια ή και στα μαγαζιά τους ακόμη, τα οποία νοίκιαζαν προς 4.000-5.000 πιάστρα την εποχή της εμποροπανήγυρης. (Κ. Βακαλόπουλος, Νεότερη ιστορία της Μακεδονίας (1830-1912).

Για τις εμποροπανηγύρεις του 19ου αιώνα ο Α. Βερναρδάκης αναφέρει: «Από του 1847 συγκροτούνται περί τας 40 εμπορικαί πανηγύρεις εις διάφορα μέρη του κράτους κατά διαφόρους εποχάς, διαρκούσαι 3-12 ημέρας. Αι εκ τούτων πρόσοδοι των διαφόρων Δήμων ανέρχονται εις 40.000 δραχμάς περίπου. Αι πανηγύρεις αύται άλλοτε παρέσχον σπουδαίας υπηρεσίας, σήμερον όμως ένεκα της ελευθερίας, ης απολαύει το εμπόριον και της αναπτύξεως των μέσων της συγκοινωνίας, δεν έχουσι πλέον την αυτήν σημασίαν, αν και πολλαί εμπορικαί πανηγύρεις συνεστήθησαν έκτοτε και συνιστώνται». (Α. Βερναρδάκη, Περί του εν Ελλάδι εμπορίου, 1885).

Τα εμπορικά πανηγύρια συγκροτούνταν κατά κανόνα έξω από τις πόλεις, αλλά πάντοτε σε νευραλγικά σημεία του συστήματος επικοινωνιών ή και μέσα στην ακτίνα των πόλεων. Αντίθετα μεγάλες πόλεις όπως η Θεσσαλονίκη, όπου πριν από την οθωμανική κατάκτηση γινόταν ένα μεγάλο πανηγύρι ή η Λάρισα, δεν είχαν πανηγύρια, γιατί ακριβώς το ρόλο της ανακατανομής των εμπορευμάτων τον διαδραμάτιζε η συνεχής αγορά.

Η χρονική διάταξη των πανηγυριών διασφάλιζε τη δημιουργία μιας μορφής αλυσιδωτών αγορών στις οποίες μπορούσε να συμμετέχει ο ίδιος έμπορος. Εκτός από τα Γιάννενα που απέκτησαν στις αρχές του 18ου αιώνα το δεύτερο πανηγύρι τους, σε κανένα άλλο τόπο δεν πραγματοποιούταν περισσότερα από ένα πανηγύρι το χρόνο. Ο κανόνας αυτός ίσχυε τόσο για τα μεγάλα όσο και για τα περιορισμένης τοπικής σημασίας, πανηγύρια. Από τα τελευταία πιο γνωστά ήταν των Σερβίων, της Στρώμνιτσας, του Πετριτσίου, του Νευροκοπίου, των Σερρών, της Παζαρούδας στη Χαλκιδική. Ο Σεπτέμβριος και ο Αύγουστος αλλά κυρίως ο Σεπτέμβριος ήταν οι μήνες των εμποροπανηγύρεων και στον 20ο αιώνα. Στις 2 Σεπτεμβρίου διοργανωνόταν η μεγάλη εμποροπανήγυρη στα Γιάννινα, στις 9 στη Λαμία, στις 14 στην Άρτα, στις 18 στην Κατερίνη, στις 24 στην Πύλο και στη Λάρισα, στις 27 στην Υπάτη. (ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ, Τα πανηγύρια εις τας επαρχίας, 20-9-1934).

Τα τοπικής σημασίας πανηγύρια συνέβαλαν στη δημιουργία της εσωτερικής αγοράς και γίνονταν αγωγοί των προϊόντων που συγκεντρώνονταν στα μεγάλα πανηγύρια με την ευρεία εκπροσώπηση εμπόρων. Πολλές φορές εξειδικεύονταν σε ορισμένου τύπου προσφορά (ζωοπανήγυρα) και διευκόλυναν την επικοινωνία ανάμεσα στους δυο βασικούς τομείς της οικονομίας, την αγροτική καλλιέργεια και την κτηνοτροφία.

Η πρόοδος του πολιτισμού, οι ευκολίες των συγκοινωνιών και η επίδραση του εμπορικού ανταγωνισμού εκμηδένισαν τη χρησιμότητα των γενικών πανηγύρεων, βοηθώντας αντίθετα την ανάπτυξη των δειγματοληπτικών, γνωστών με το όνομα εκθέσεις, στις οποίες δεν προσκομίζονται αυτούσια τα προϊόντα αλλά δείγματά τους. Η πιο σημαντική από αυτές η Διεθνής Έκθεσις Θεσσαλονίκης, πρωτολειτούργησε από τις 3 έως 17 Οκτωβρίου 1926.

Ανάρτηση στο facebook